LES SOURCES THERMOMINÉRALES DE LA TURQUIE ET L'ÉTUDE DE L'ÉNERGIE GÉOTHERMIQUE

Yıl 1968, Cilt: 70 Sayı: 70, 1 - 57, 01.11.1968

Cahit Erentöz Zati Ternek

Öz

En Turquie il existe 529 sources thermominérales dont 241 d'eau chaude minérale, 247 d'une température arrivant jusqu'à 60° C et 41 d'une température qui varie entre 60° et 100°C. Les sources ayant une haute température sont localisées en Anatolie occidentale et alignées dans les grabens de direction E-W. La chaleur qui se fraie facilement un chamin à travers les formations métamorphiques fracturées, dans les profondeurs, chauffe les eaux accumulées dans les roches-réservoirs ainsi que celles contenues dans les calcaires dolomitiques, dans les calcaires et dans les marbres paléozoïques, mésozoïques et tertiaires. Quelques formations marno-argileuses tertiaires servent de couche de couverture. En Anatolie centrale et surtout en Anatolie orientale, une partie de ces sources libèrent du CO2 et du H2S; elles se présentent sous forme de sources jaillissant aux alentours des cratères et dans les cônes parasites des volcans appartenant aux temps historiques et néogènes-quaternaires qui subissent actuellement les dernières phases du stade solfatarien. La plus grande partie des sources thermales est constituée par des eaux acides carboniques, bicarbonatées et chlorurées. Des éléments, tel que le bore, et des composés, tels que NH4 et H2SiO3 , viennent probablement de profondeurs considérables. En 1963, dans les forages effectués dans les sources thermales d'Agamemnun, situées à l'W d'İzmir, il a été obtenue de la vapeur naturelle d'une température de 124°C. Le 12 mai 1968, à Kızıldere, aux environs de Denizli-Sarayköy, il a été obtenue de la vapeur naturelle à haute pression provenant d'une profondeur approximative de 450 m et le 17 octobre 1968, cette fois dans un deuxième puits, il a été obtenue de la vapeur du même caractère.

Anahtar Kelimeler

LES SOURCES, THERMOMINÉRALES, DE LA TURQUIE

TÜRKİYE'DE TERMOMİNERAL KAYNAKLAR VE JEOTERMİK ENERJİ ETÜDLERİ

Öz

Türkiye'de ortalama 529 adet termomineral kaynak vardır. Bunlardan 241 adedi maden suları, 247 adedi 60°C ye kadar, 41 adedi de 60°C - 100°C arasında bulunan kaynaklardır. Bu kaynakların yüksek ısılı olanları bilhassa Batı Anadolu'da, doğu-batı doğrultusunda bulunan grabenler içerisinde sıralanmışlardır. Derindeki kırıklı ve çatlaklı metamorfik formasyonlardan kolaylıkla yukarı intikal eden ısı, Paleozoik, Mesozoik ve Tersiyer yaslı (mermer, kalker ve dolomitik kalkerler) rezervuar kayaçlardaki suları ısıtır. Bazı Tersiyer marnlı killi formasyonları da örtü tabakası vazifesini görür. Bir kısım kavnaklar Orta Anadolu'da ve bilhassa Doğu Anadolu'da halen CO2 , H2S neşreder. Bunlar solfatar safhalarının son devirlerini tamamlayan Neojen-Kuaterner ve tarihî zamanların volkanlarının civarlarında krater ve parazit konilerinde kaynaklar halinde bulunur. Türkiye'deki sıcak kaynakların büyük kısmını asitli, bikarbonatlı, klorürlü, sülfatlı sular teşkil eder. Total mineralizasyondaki bor, NH4 ve H2SİO3 gibi elemanlar muhtemelen çok derinlerden gelmektedir. 1963 yılında İzmir ve batısındaki Agamemnun kaplıcalarında yapılan sondajlarla, 124o C ısılı tabiî buhar elde edilmiştir. Ayrıca 15 Mayıs 1968 de Denizli-Sarayköy'de Kızıldere civarında takriben 450 m derinlikte, yüksek basınçlı tabiî buhar elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

TÜRKİYE, TERMOMİNERAL KAYNAKLAR, JEOTERMİK ENERJİ ETÜDLER

Kaynakça

• 1 — ALPMAN, N. (1963) : Batı Anadolu tabii sıcak suları, içmeleri ve maden sularının teknik envanteri. M.T.A. Rep. no. 3629 (impublished), Ankara.
• 2 (1964) : Orta Anadolu ve Akdeniz bölgeleri sıcak su kaynakları, içmeleri ve maden sularının teknik envanteri. M.T.A. Rep. no. 3632 (unpublished), Ankara.
• 3 (1965) : Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri sıcak su kaynakları, içmeleri ve maden sularının teknik envanteri. M.T.A. Rep. (unpublished), Ankara.
• 4 (1966) : Kuzey Anadolu ve Marmara bölgeleri sıcak su kaynakları, içmeleri ve maden sularının teknik envanteri. M.T.A. Rep. (unpublished), Ankara.
• 5 — AKARTUNA, M. (1958) : İzmir-Torbalı-Değirmendere-Seferihisar-Urla-Foça-Menemen bölgesinin jeolojik etüdü hakkında rapor. M.T.A. Rep. no. 2624 (unpublished), Ankara.
• 6 — BANWELL, C. J. (1967) : L'énergie géothermique. Impact, vol. XVII (1967), no. 2.
• 7 — BAÇKAN, E. (1967) : Armutlu (Gemlik) kaplıcası bölgesinde jeolojik ve hidrojeolojik etütler hakkında rapor. M.T.A. Rep. (unpublished), Ankara
• 8 — BESEME, P. (1965) : Contribution à l'étude stratigraphique tectonique, hydrogéologique de la région de Simav (Kütahya). M.T.A. Rep. (unpublished), Ankara.
• 9 — BISTRITSCHAN, K. (1955) : Hydrogeologishe Beobachtungen NW Afyon. M.T.A. Rep. no. 2262 (unpublished), Ankara.
• 10 (1957) : Über die Thermal- und Mineralquellen in der Kaza Bergama-Dikili und Menemen im Vilayet-İzmir. M.T.A. Rep. no. 2620 (unpublished), Ankara.
• 11 — ÇAĞLAR, K. 0. (1947) : Türkiye maden suları ve kaplıcaları. M.T.A. Publ. seri B., no. 11, fask. 1, Ankara.
• 12 — CAĞLAR., K. Ö. (1948) : Türkiye maden suları ve kaplıcaları. M.T.A. Publ., seri B., no. 11, fask. 2, Ankara.
• 13 (1950) : Türkiye maden suları ve kaplıcaları. M.T.A. Publ., seri B., no. 11, fask. 3, Ankara.
• 14 — (1961) : Türkiye maden suları ve kaplıcaları. M.T.A. Publ., no. 107, fask. 4, Ankara.
• 15 — ERDOĞAN, E. (1966) : Tuzla sıcak suları ve yakın yöresinin ayrıntılı ve tektonik incelenmesi ve jeotermik gücün araştırılması. M.T.A. Rep. (unpublished), Ankara.
• 16 — ERENTÖZ, C. (1966) : Contribution à la stratigraphie de la Turquie. M.T.A. Bull. no. 66, Ankara.
• 17 — FACCA, G. & TONANI, F. (1961) : Natural steam geology and geochemistry. United Nations Conférence on New Sources of Energy.
• 18 — & (1962) : Natural steam exploration in U.S.A. Bolletino di geofisica applicata.
• 19 — (1962) : Geothermal energy exploration. United Nations Conférence on thé Application of Science and Technology for thé Benefit of thé less Developed Areas.
• 20 & TEN DAM, A. (1963) : Geothermal power économies. Consiglio nazionale délia ricerche. Commissione geotermica, Italiana.
• 21 — & TONANI, F. (1964) : Theory and technology of a geothermal field. UNESCO.
• 22 — & TEN DAM, A. (1964) : Geothermal power économies.
• 23 & TONANI, F. (1967) : The self-sealing geothermal field. Bulletin volcanologique,tome XXX, 1967.
• 24 — GÖKALP, E. (1966) : Denizli vilâyeti Yenice kazası Gölemezli ve Karahayat kaplıcalarının jeolojik etütleri ve jeotermik enerji imkânları. M.T.A. Rep. (unpublished), Ankara.
• 25 — GRANGE, L. I. (1955) : Geothermal steam for power in New Zealand. Bullettin 117.
• 26 — HAFELI, Ch. J. (1965) : Geologische Aufnahme der Kartenblàtter J. 20-b1 und J 20-b4 unter besonderer Berücksichtigung der Thermalquellen von Hisarköy und Hisaralan WestAnatolien.
• 27 — KETİN, İ. (1961) : Über die magmatische Erscheinungen in der Türkei. Bull. Geol. Soc. Turkey, no. 2, vol. VII. Ankara.
• 28 — (1966) : Tectonic units of Anatolia (Asia Minor). M.T.A. Bull. no. 66, Ankara.
• 29 — KIRANER, F. (1958) : Eskişehir Belediye hudutları içerisindeki sıcak su kaynakları hakkında rapor. M.T.A. Rep. no. 2553 (unpublished), Ankara.
• 30 — LUCIUS, M. (1946) : Yalova kaplıcaları hakkında rapor. M.T.A. Rep. no. 559 (unpublished), Ankara.
• 31 _ NIEHOFF, W. (1965) : Geologische Kartierungen in Gebiet der Thermen von KozaklıNevşehir. M.T.A. Rep. no. 3608 (unpublished), Ankara.
• 32 — OWEN, R. E. (1961) : New sources of energy. Proceedings of thé Conférence United Nations, Rome, 21-23 August, 1961.
• 33 — (1963) : Heat from thé ground. Government Printer, Wellington, New Zealand.
• 34 — ÖZYAZICI, E. M. (1960) : Küçük Menderes havzasının sismik ve rezistivite metodları ile yeraltı suyu etüdü. M.T.A. Rep. no.- 2829 (unpublished), Ankara.
• 35 — PASQUARÈ, G. (1964) : Relazione preliminare sulle sorgenti termo-minerali délia regione di Ürgüp. M.T.A. Rep. (unpublished), Ankara.
• 36 (1964) : Prospezione aerea coperta nevosa nella regione tra Kayseri e Niğde, Anatolia Centrale. M.T.A. Rep. (unpublistifed), Ankara.
• 37 —PINAR, N. (1948): Ege bölgesinin tektoniği, sıcak su ve maden suyu kaynakları. İst. Üniv. Fen Fak. Monogr., no. 12. 1948.
• 38 — SALOMON-CALVI, W. (1935) : Gutachten über die dem Roten Halbmond gehöringen Mineralquellen von Afyonkarahisar. M.T.A Rep. no. 791 (unpublished), Ankara.
• 39 (1938) : Notice sur une source ancienne de Fango (boue) à Yalova. M.T.A. Rep. no. 884 (unpublished), Ankara.
• 40 — (1939) : Bericht über die Quellen von Bursa. M.T.A. Rep. no. 974 (unpublished), Ankara.
• 41 — ŞAMİLGİL, E. (1963) : Nevşehir-Kozaklı civarı hidrojeolojik etüdü ve jeotermik enerji imkânları. M.T.A. Rep. no. 3510 (unpublished), Ankara.
• 42 (1964) : Hüdaihamamı (Sandıklı) hakkında jeolojik ve hidrojeolojik rapor. M.T.A. Rep. no. 3598 (unpublished), Ankara.
• 43 — (1964) : İzmir-Agamemnun kaplıcası bölgesindeki sıcak su sondajları ve hidrojeolojik neticeler hakkında rapor. M.T.A. Rep. no. 3324 (unpublished), Ankara.
• 44 (1965) : Çanakkale'nin Tuzla ve Kestambol sıcak su havzalarında jeotermik enerji araştırması yönünden hidrojeolojik etüt. M.T.A. Rep. (unpublished), Ankara.
• 45 — TEN DAM, A.; FACCA, G. & EVRARD, P. (1964) : Développement des ressources énergétiques-géothermiques dans les pays de la Communauté économique européenne. Rome et Bruxelles. Janvier, 1964.
• 46 — (1963) : Energie géothermique-énergie bon marché.
• 47 — : Natural steam. A new challenge for thé oil industry. Petroleum Exploration Consultant, Rome, Italy.
• 48 — TOLMAN, C. E. (1937) : Ground water. McGraw-Hill Book Comp. Inc., New York-London.
• 49 — TOPKAYA, M. (1952) : Eskişehir Çimento Fabrikası etüdü. M.T.A. Rep. no. 2002, (unpublished), Ankara.
• 50 — UYSALLI, H. (1967) : Tekke-Kızıldere (Denizli-Sarayköy) sıcak su sahalarının jeolojik etüdü ve jeotermik enerji imkânları. M.T.A. Rep. no. 3874 (unpublished), Ankara.
• 51 — ÜRGÜN, S. (1964) : Gönen-Ekşidere, Ilıcaoba termomineral etüdü. M.T.A. Rep. no. 3636 (unpublished), Ankara.
• 52 (1966) : Urganlı kaplıcaları (Manisa-Turgutlu) civarının detay jeolojisi ve termomineral sularının hidrojeolojik etüdü. M.T.A. Rep. (unpublished), Ankara.