ÜBER DIE NORDANATOLISCHE HORIZONTALVERSCHIEBUNG

Yıl 1969, Cilt: 72 Sayı: 72, 1 - 27, 01.01.1969

İhsan Ketin

Öz

The North Anatolian fault System, about 1100 km long, is a recent dextral transcurrent fault, It has been made up by several parts which are arranged in a crushed zone of 500 - 1000-meter width. Numerous offset stream channels, shutter ridges, sag ponds, hot springs, travertines, and young volcanic cones mark this zone. During the catastrophic earthquakes of the last thirty years the lengths and displacements ofthe fault Segments have been observed and measured on the field. Dislocations have been found to be 0.5-1.5 m in vertical, and 1.5-4.3 m in horizontal direction. The North Anatolian fault movement has begun in Quaternary or in Pliocene time, and caused a displacement of 800-1000 m during the former, and a few kilometers during the latter period. Thus, the author of this article does not share the views of Pavoni (1961), where he states a displacement of 300-400 km along the fault line, because his arguments on the matter can not be proved by geological facts. This theme will be discussed in detail in the following article.

Anahtar Kelimeler

ÜBER DIE, NORDANATOLISCHE, HORIZONTALVERSCHIEBUNG

KUZEY ANADOLU FAYI HAKKINDA

Öz

Takriben 1100 km uzunluktaki Kuzey Anadolu fayı doğrultu atımlı ve sağ yönlü aktif bir fay (dextral-transcurrent fault) olup, son 30 senede vukua gelen yıkıcı depremler esnasında boyları ve atımları arazi üzerinde müşahede edilmiştir. Fay tek bir kayma düzlemi olmayıp, birçok parçalardan müteşekkil, 500-1000 m genişlikte bir «fay zonu» halindedir. Bu zonda ezilmiş-parçalanmış kayaçlar, . sıcak ve soğuk su kaynakları, traverten teşekkülleri, gölcükler ve yer yer genç volkan konileri tezahür eder. Fayın muhtelif parçaları, depremler esnasında 1.5-4-3 m yatay ve 0.5-1.5 m düşey atımlar
göstermişlerdir. Fayın Pliosen veya Kuaternerden beri hareket halinde bulunduğunu ve genç Kuaternerden bu yana 800-1000 metrelik yatay bir atımı olduğunu, fay boyunca yatakları ötelenen genç vadi tabanlarından çıkarmak mümkün olmaktadır. Ancak, N. Pavoni'nin (1961) ileri sürdüğü gibi, hareketin Eosen başından beri devam ettiğini ve bu esnada 350-400 km lik yatay bir yer değiştirmenin vukua geldiğini kabul etmek için gösterilen jeolojik delillerin yeterli olmadığı kanısındayız. Bu konu, yazıda ayrıntılı olarak eleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

KUZEY, ANADOLU, FAYI

Kaynakça

• ABDÜSSELAMOĞLU, Ş. (1959) : Almacıkdağı ile Mudurnu ve Göynük civarının jeolojisi. Fen Fak. Monogr., no. 14, istanbul.
• ALLEN, C. R. (1957) : San Andreas fault zone in San Gorgonio Pass, South Calif. Bull. Geol. Soc. Am., vol. 68.
• (1960) : Agua Blanca Fault-A major transverse structure of Northern Baja Califomia, Mexico. Bull. Geol. Soc. Am., vol. 71, s. 457-482.
• (1962) : Circum-Pacific faulting in the Philippines-Taiwan Region. Journ. Geophys. Research, vol. 67, no. 12.
• (1965) : Transcurrent faults in Continental areas. Phil. Trans. no. 1088. A Symposium on Continental Drift, London, Royal Soc., s. 82-89.
• (1967) : Recent faulting in Northern Turkey (Abstracts). Bull. Geol. Soc. Am. Spec. Paper (in press).
• AMBRASEYS, N. N. & ZATOPEK, A. (1968) : The Varto-Üstükran (Anatolia) earthquake of 19 August 1966; Summary of a Field Report. Bull. Seism. Soc. Am., vol. 58, no. l, s. 47-103.
• (1968) : Preliminary note on the earthquake of July 22, 1967 in Adapazarı (Turkey). Bull. Seism. Soc., vol. 58, no. l, s. 477-78. 8/a ; ZATOPEK; TAŞDEMİROĞLU & AYTUN (1968) : The Mudurnu Valley (West Anatolia) earthquake. UNESCO-Consultants Report, no. 622, Paris.
• ARNI, P. (1938) : Kırşehir-Keskin ve Yerköy zelzelesi hakkında. M.T.A. Yayınl, ser. B, no. l, Ankara.
• BENİOFF, H. (1959) : Circum-Pacific tectonics. Publ. Domin. Observ. Ottawa, 20/2, s. 395-402.
• (1962) : Movements on major transcurrent faulls, Chapter 4 in «Continental Drift». Edited by S. K. RUNCORN; Acad. Press, London.
• BLUMENTHAL, M; PAMİR, H.N. & AKYOL, Î.H. (1943) : Şimalî Anadolu zelzele sahasının jeolojisi ve 1942 yılı sonunda buralarda yapılan makro-sismik müşahedeler (Osmancık-Erbaa). M.T.A. Mecm. no. 1/29, Ankara.
• (1945) : Lâdik deprem hattı (Samsun ili). M.T.A. Mecm. no. 1/33, Ankara.
• (1945): Niksar güneyindeki Kelkit dislokasyonu ve tektonikle ilgisi. M.T.A. Mecm. no. 2/34, Ankara.
• (1950) : Orta ve Aşağı Kızılırmak Bölgesinin (Tokat, Amasya, Havza, Erbaa, Niksar) jeolojisi hakkında. M.T.A. Publ., ser. D, no. 4, Ankara.
• BREMER, H. (1964) : Kleinasien, Handbuch der stratigraphischen Geologie. Bd. IV, Jura, s. 488-492 . (1965) : Zur Ammonitenfauna und Stratigraphie des.unteren Lias (Sinemurium bis Carixium) in der Umgebung von Ankara (Türkei). N. Jb. Geol. Palaeont. Abh. 122/2, s. 127-221.
• (1966) : Ammoniten aus dem unteren Bajocium und unteren Bathonium in der Umgebung von Ankara (Türkei). N. Jb. Geol. Palaeont. Abh. 125/Festband, s. 155-169.
• CANITEZ, N. (1968) : Türkiye ve civarında deprem odak hareketleri ve gerilme dağılımları, İ.T.Ü. Maden Fakültesi, Doçentlik tezi (henüz yayınlanmamı?), istanbul.
• ERENTÖZ, C. (1956) : Türkiye jeolojisi üzerine genel bir bakış. M.T.A. Derg. no. 48.
• ERENTÖZ, C. & KURTMAN, F. (1964) : 1964 yılı Manyas depremi üzerine rapor. M.T.A. Derg., no. 63, s. 1-5.
• ERGiN, K. (1966) : Türkiye ve civarının episantr haritası hakkında. T. J. K. Bült., cilt X, sayı l-2, Ankara.
• ERGÜNAY, O. (1967) : 19 Ağustos 1966 Varto deprem raporu. İmar ve iskân Bakanlığı Deprem Bölgeleri İcra Heyeti Başkanlığı, Ankara.
• EROL, O. (1954) : Köroğlu - Işık dağları volkanik kitlesinde iki krater hakkında. Türk Coğrafya Derg. (ayrı baskı). GÜÇLÜ, U. (1967) : 22 Temmuz 1967 Adapazarı - Akyazı depremine ait saha raporu. I.T.Ü. Maden Fak. Arzfiziği Enstitüsü (yayınlanmamış).
• GÜMÜŞ, ö. (1964) : Kızılcahamam güney dolaylarının jeolojisi. Petrol Dairesi Yayınl., no. 9, Ankara.
• HILL, M. L. & DIBBLEE, T. W. (1953): The San Andreas, Garlock, and Big Pine faulls, Califomia. Bull. Geol. Soc. Am., vol 64, s. 221-242.
• KETlN, 1. (1948): Die grossen anatolischen Erdbeben in den letzten zehn Jahren. Urania, 11-Heft. 6-Jena.
• (1948) : Über die tektonisch-mechanischen Folgerungen aus den grossen anatolischen Erdbeben des letzten Dezeniums. Geol. Rund., Band. 36.
• (1949) : Son on yılda Türkiye'de vukua gelen büyük depremlerin tektonik ve mekanik neticeleri hakkında. T. J. K. Bült., cilt II, sayı l, Ankara.
• (1951) : Bayburt bölgesinin jeolojisi hakkında. Fen. Fak. Mecm., cilt XVI, fask. 2, istanbul.
• & ROESLI, F. (1953) : Makroseismische Untersuchungen über das nordwestanatolische Beben vom 18. Marz 1953. Eclogae Geol. Helv., vol. 46, no. 2, Basel.
• (1957) : Kuzey Anadolu deprem fayı. I.T.Ü. Derg., cilt 15, no. 2.
• & ABDÜSSELAMOĞLU, Ş. (1966) : 19 Ağustos 1966 Varto depreminin makro-sismik incelenmesi hakkında rapor (yayınlanmamış).
• (1966) : 6 Ekim 1964 Manyas depremi esnasında zeminde meydana gelen tansiyon çatlakları. T. J. K. Bült. cilt X, sayı 1-2, Ankara.
• (1967) : Türkiye'nin genel tektonik durumu ile başlıca deprem bölgeleri arasındaki ilişkiler. Deprem Paneli I; I.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, seri E, Tebliğler, sayı 5.
• LAHN, E. (1946) : Van mıntakası yersarsıntıları hakkında not. M.T.A. Mecm no. 1/35, Ankara.
• (1947) : Relations entre tectonique et seismicite en Turquie. Extr.. Bull. Soc. GeolFrance, 5e serie, tome XVII, 1947.
• OTKUN, G. (1942) : Etude paleontologique de quelques gisements du Lias d'Anatolie. M.T.A. Yayınl., seri B, no. 8, Ankara.
• ÖCAL, N. (1959) : 26 Mayıs 1957 Abant zelzelesi. Kandilli Rasathanesi, Sismoloji Yayınları, 4-
• PAMİR, H. N. & KETİN, 1. (1941) : Das anatolische Erdbeben Ende 1939. Geol. Rundschau, Band 32, Heft 3- F. Enke-Stuttgart.
• & AKYOL, İ. H. (1943) : Çorum ve Erbaa depremleri. Türk Coğrafya Derg. Sene l, sayı 2.
• (1944) : Kuzey Anadolu deprem çizgisi. İst. Üniv. Fen Fak. Yayınl., seri A, cilt IX, fask. 3,İstanbul.
• PAREJAS, E. & PAMİR, H. N. (1939) : Le tremblement de terre du 19 avril 1938 en Anatolie Centrale. İst. Üniv, Fen. Fak. Yayınl., seri B., cilt IV, no. 3/4.
• ; AKYOL, 1. H. & ALTINLI, E. (1942) : 27 Birinci Kânun 1939 Erzincan depremi (batı kısmı). Fen. Fak. Yayınl., seri B, cilt VI, no. 3-4.
• PAVONİ, N. (1961): Die Nordanatolische Horizontalverschiebung. Geol. Rundschau, Band 51.
• PINAR, N. (1953) : Preliminary note on the earthquake of Yenice - Gönen, Turkey, 18 March 1953. Bull. Seism. Soc. Am. 43, s. 307-310.
• (1953) : 13 Ağustos 1951 Kurşunlu depreminin jeolojik ve makrosismik etüdü. Fen. Fak. Derg., seri A, cilt 18, no. 2.
• SALOMON-CALVI, W. (1940) : Türkiye'de zelzelelere müteallik etütler. M.T.A. Yayınl., seri B, no. 5, Ankara.
• ST. AMAND, P. (1957) : Geological and geophysical synthesis of the tectonics of portions of British Columbia, the Yukon territory, and Alaska. Bull. Geol. Soc. Am., vol. 68, s. 1343 - 1370.
• & ALLEN, C. R. (1960) : Strike-Slip faulting in Northern Chile. Bull. Geol. Soc. Am., vol. 71 (Abstracts), s. 165.
• TAŞMAN, C. E. (1944) : Gerede - Bolu depremi. M.T.A. Mecm., no. 1/31, Ankara.
• (1946) : Varto ve Van depremleri. M.T.A. Mecm. no. 2/36, Ankara.
• WALLACE, R. E. (1968): Earthquake of August 19, 1966, Varto area, Eastern Turkey. Bull. Seism Soc. America, vol. 58, no. l, s. 11-45.
• WELLMAN, H. W. (1955) : New Zealand Quaternary tectonics. Geol. Rundschau, Band 43, Heft 1.
• (1966) : Active wrench faults of Iran, Afganistan and Pakistan. Geol. Rundschau, Band 55, Heft 3.