THE SIGNIFICANCE OF TIN IN TURKISH MINING HISTORY AND ITS ORIGIN

Yıl 1981, Cilt: 95-96 Sayı: 95-96, 1 - 9, 01.12.1981

Ergun Kaptan

Öz

 The major discovery of the ancient mining industry of Asia Minor is bronze, in the production
of which tin was also used. It is highly probable that tin, used in copper-base alloys in certain amounts for the manufacture
of various bronze tools, in prehistoric times, had been supplied from a number of small tin deposits presumed
to have occurred in Asia Minor. It should however be born in mind that tin exploited from such deposits, had been
insufficient to meet the demands of the ever-expanding bronze industry and had therefore been imported from
foreign sources since the beginning of the second millenium B.C. Cuneiform texts on clay tablets discovered in the
course of excavations conducted at Kültepe provide information on the ore trade between the occupants of Asia
Minor and Mesopotamia. These tablets further indicate that the occupants of Asia Minor, sold copper, gold, silver
and argentiniferous lead to the inhabitants of Mesopotamia in exchange of tin imported for the purpose of bronze
production.
First information on the tin deposits presumed to occur in Turkey is mainly hearsay and date back to 1868.
Earliest research work on the subject, on the other hand, was carried out in the period between the end of 19th,
and the beginning of the 20th centuries. In Turkey, the first tin mineralization has been discovered in 1979-1980
in Keles-Sogukpinar area of Bursa Province. This discovery holds an important place in the mining history of Turkey.

Anahtar Kelimeler

THE SIGNIFICANCE, IN TURKISH, MINING HISTORY

TÜRKİYE MADENCİLİK TARİHİ İÇİNDE KALAYIN ÖNEMİ VE KÖKENi

Öz

Eski Anadolu maden endüstrisinin en büyük bulgusu, kalaylı tunçtu. Milâttan önce tunçtan üretilmiş
kullanım materyellerinin yapımı için bakıra belirli oranlarda karışımı gereken kalayın, Anadolu'da varsayılan küçük kalay
yataklarından sağlandığı olasılığı kuvvetlidir. Ancak Anadolu'da çağın artan tunç üretimi için, büyük bir olasılıkla, elde
edilen Anadolu kökenli kalayın yeterli olmadığı ve bu nedenle milâttan önce ikinci bin yılı başlarından itibaren dışalım
yoluyle sağlanmış olduğu bilinen tarihî bir gerçektir. Kültepe (Kayseri) kazılarında ele geçen ve milâttan önce ikinci bin
yılı başlarını kapsayan çivi yazılı kil tabletlerde, Anadolu-Mezopotamya arasındaki maden ticaretini tanıtan çeşitli bilgilere
rastlanmıştır. Bu belgelerde, Anadolu'nun tunç yapımı için gereksinimi olan kalayın karşılığında Mezopotamya'ya
genellikle bakır, altın, gümüş ve simli kurşun satmış olduğu kesinlikle saptanmıştır.
Türkiye'de varsayılan kalay yataklarına ait ilk bilgiler, haber niteliğinde olup, 1868 yılma aittir. İlk resmî araştırmalar
ise 19 uncu yüzyılın sonları ile 20 nci yüzyılın birinci yarısını kapsamaktadır. Ülkemizde ilk defa kalay cevherleşmesi
Bursa İli, Keles-Soğukpmar Bucağı yöresinde 1979-1980 yıllarında saptanmıştır. Bu bulgu Türkiye madencilik
tarihi için de çok önemlidir. 

Anahtar Kelimeler

TÜRKİYE MADENCİLİK, TARİHİ, KALAYIN ÖNEMİ

Kaynakça

• Bilgiç, E., 1943, Kapadokya tabletlerine göre Anadolu kavimleri üzerinde araştırmalar: A.Ü.D.T.C.F. Derg., II, 35, Ankara.
• • , 1947, Çivi yazılı hukuki-iktisadi kaynaklar, mahiyet ve muhtevaları: Belleten XI., 44, 571-602, Ankara.
• , 1948, M.Ö. 2000 yıllarında Anadolu kavimleri (3.T.T.K. kongresine sunulan tebliğler, 1943): T.T.K. Yayınl., 9. seri, 3, 379-386, Ankara. Çağatay, A.; Altun, Y. ve Arman, B., 1980, Türkiye'de ilk defa Bursa-Soğukpınar Madenbelenitepe'de saptanan kalay cevherleşmesi: Maden Tetkik ve Arama Enst., Derg., 92, 40-49, Ankara.
• Denkel, U., 1961, Divriği Efendi Deresi-Karakeban arası Cu, Bi ve Sn zuhurları hakkında ek rapor: Maden Tetkik ve Arama Enst. Rap., 2855 (yayımlanmamış), 4-5, Ankara.
• Helke, A., 1939, Maden yatakları bilgisi noktasından Tunceli vilâyetinde yapılan bir jeolojik tetkik seyahati hakkında rapor: Maden Tetkik ve Arama Enst. Rap., 571 (yayımlanmamış), 9-13, Ankara. Koşay, H.Z., 1938, Alacahöyük hafriyatı. 1936 daki çalışmalara ve keşiflere ait ilk rapor: T.T.K. YaymL, V. seri, 2, 175-197, Ankara.
• ve Akok, M., 1966, Alacahöyük kazısı. 1940-1948 deki çalışmalara ve keşiflere ait ilk rapor: T.T.K. Yayınl., V. seri, 6, 81, Ankara.
• Kleinsorge, H., 1940, Ankara vilâyet, Karapürçek ve Bayamlı tepe havalisinde yapılan jeolojik tetkikata dair rapor: Maden Tetkik ve Arama Enst. Rap., 1079 (yayımlanmamış), 1-5, Ankara.
• Kaptan, E. ve Jesus, P.S., 1974, Türkiye madencilik tarihi için genel bir araştırma (kalayın kökeni): Maden Tetkik ve Arama Enst. Rap., 5226 (yayımlanmamış), 8, 106, Ankara.
• , 1976, Türkiye madencilik tarihi ve kalayın kökeni hakkında, Kahramanmaraş, Tokat, Ordu, Kastamonu ve Çorum bölgelerindeki eski cüruf depolarında yapılan genel bir araştırma: Maden Tetkik ve Arama Enst. Rap., 5546 (yayımlanmamış), 60-72, Ankara.
• Landsberger, B., 1965, Tin and lead: The adventures of two vocables, Journal of near eastem studiens: XXXIV, 3, 288, 292, 295.
• Lucius, M., 1932, Anadolu'nun magmatik cevher yatakları ve bunların tektonik ile münasebetleri: Maden Tetkik ve Arama Enst. Rap., 660 (yayımlanmamış), 66, Ankara.
• MTA Raporu, 1900, Gisements stanniferes Gümele: Maden Tetkik ve Arama Enst. Rap.,935 (yayımlanmamış), 1-12, Ankara Özgüç, T., 1950, Kültepe kazısı raporu, 1948: T.T.K. Yayınl., V. seri, 10, 87-88, Ankara.
• ve Akok, M., 1958, Horoztepe: T.T.K. Yayınl., V. seri, 18, Ankara.
• Stchepinsky, V., 1941, Bilecik vilâyeti maden zenginlikleri hakkında rapor: Maden Tetkik ve Arama Enst. Rap., 1232 (yayımlanmamış), 1-12, Ankara.
• Taylor, J.G., 1868, Journal of the Royal Geographical Society, XXXIII, London.
• Zimmer, E., 1940, Rapport sur la region stannifere de Gümele: Maden Tetkik ve Arama Enst. Rap., 1115 (yayımlanmamış), 1-3, Ankara.
• Wertime, T.A., 1973, The beginnings of metallurgy: A new look: Science, 182, 884.