OSMANLI DEVLETİNDEN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE DEMOGRAFİSİ VE NÜFUS POLİTİKALARI: TARİHSEL BİR PERSPEKTİF

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 135 - 147, 31.12.2021

Kürşat Tutar

https://doi.org/10.47257/busad.959709

Bu makale için 31 Aralık 2023 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/busad/issue/80656/1381654

Öz

Toplumsal yapının temel öğesi olan nüfus, haliyle sosyal bilimlerin hareket noktasını ifade etmektedir. Tarihin farklı dönemlerinde, farklı anlamlara gelen zenginlik kavramı, günümüz için artık “insan” kavramı üzerinden ölçülür hale gelmiştir. Ülkeler, sahip oldukları kalifiye beşeri kaynakları ile zenginliklerini tanımlamaktadırlar. Üretim, büyüme ve kalkınma için nüfusun değişen fiziki ve sosyal yapısı ile yani demografi ile ilgilenmek günümüzde artık bir zorunluluğa dönüşmüştür. Demografi, ülkelerin belirleyecekleri bütün gelecek vizyonları için göz önünde bulundurulması gereken bir kaynak niteliğindedir. Gelecek hedefleri ortaya koyarken nüfus perspektiflerinin önemi yadsınamaz. Özellikle eğitim, sağlık, sosyal güvenlik, gibi alanlar başta olmak üzere sosyo-ekonomik niteliğe sahip alanlar ile nüfus doğrudan ilişkilidir. Hızla artan insan nüfusu, hali hazırda iktisat kurumunun çıkmazı olan “kıt kaynakları sınırsız ihtiyaçlara sahip olan insana paylaştırma” asli görevini giderek zora sokmaktadır. Artan nüfus karşısında başta gelir dağılımı tartışmaları olmak üzere, adil yönetim ve erişim talebi, devletleri yeni strateji ve politikalar geliştirmeye itmiştir. Nüfus politikaları yeni kuramsal tartışmaları beraberinde getirmiş ve alternatif bir takım teorilerin ortaya çıkmasına vesile olmuştur. Bu çalışmada tarihsel süreç içerisinde Osmanlı Devleti'nden günümüze Türkiye’nin demografik tarihi ve nüfus politikalarından hareketle nüfus hareketleri incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

demografi, demografik dönüşüm, demografik geçiş teorisi

DEMOGRAPHY AND POPULATION POLICIES OF TURKEY FROM THE OTTOMAN STATE TO THE PRESENT: A HISTORICAL PERSPECTIVE

Bu makale için 31 Aralık 2023 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/busad/issue/80656/1381654

Öz

Population, which is the basic element of social structure, naturally expresses the starting point of social sciences. The concept of wealth, which has different meanings in different periods of history, has now been measured through the concept of "human". Countries define their wealth with their qualified human resources. Today, it has become a necessity to deal with the changing physical and social structure of the population, namely demography, for production, growth and development. Demography is a resource that should be considered for all future visions that countries will set. The importance of population perspectives is undeniable when setting future goals. Population is directly related to areas with socio-economic characteristics, especially in areas such as education, health, social security. The rapidly increasing human population makes the primary task of "allocating scarce resources to people with unlimited needs", which is the dead end of the economic institution, increasingly difficult. In the face of the increasing population, especially the income distribution debates, the demand for fair administration and access has pushed the states to develop new strategies and policies. Population policies have brought along new theoretical debates and led to the emergence of a number of alternative theories. In this study, population movements from the Ottoman Empire to the present day, Turkey's demographic history and population policies are examined.

Anahtar Kelimeler

demography, demographic transformation, demographic transition theory

Kaynakça

• ADIGÜZEL Yusuf, Küreselleşme Çağında Göç, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi Yayınları, İstanbul, (2021).
• AKÇA Haşim, ELA Mehmet, “Türkiye’de Eğitim, Doğurganlık ve İşsizlik İlişkisinin Analizi”, Maliye Dergisi, Sayı 163, Temmuz-Aralık 2012, s. 223-242.
• ALPAT Sabahattin, “Türkiye’de Genel Nüfus Sayımlarından Elde Olunan Demografik Veriler”, Hacettepe Üniversitesi’nce Düzenlenmiş Bir Toplantıda Sunulan Bildiri, 21-24 Şubat 1968, İzmir.
• BAŞAR Emer, Demografiye Giriş, Gazi Kitabevi, 2. Baskı, Ankara, 2013.
• BAŞOL Koray, Demografi ‘Genel ve Türkiye’, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayınları No: 6, İzmir, 1984.
• CHÂU Ta Ngoc, Eğitim Planlamasının Demografik Yönleri, UNESCO: Uluslararası Eğitim Planlaması Enstitüsü, Çev: Dr. Reşide Kabadayı, 1990.
• CİPOLLA Carlo M., Dünya Nüfusunun İktisat Tarihi, Ötüken Neşriyat, Çev: Mehmet Sırrı Gezgin, İstanbul, 2012.
• DIAMOND J., Tüfek, Mikrop ve Çelik, Tübitak Yayınları, Çev: Ülker İnci, 23. Baskı, Ankara, 2013.
• ERYURT Mehmet Ali, CANPOLAT Şebnem Beşe, KOÇ İsmet, “Türkiye’de Nüfus ve Nüfus Politikaları: Öngörüler ve Öneriler” Amme İdaresi Dergisi, Cilt 46, Sayı 4, Aralık 2013, s. 129-156.
• FİŞEK Nusret H., “Türkiye’de Nüfus Araştırmaları”, Hacettepe Üniversitesi’nce Düzenlenmiş Bir Toplantıda Sunulan Bildiri, 21-24 Şubat 1968, İzmir.
• GELEKÇİ Cahit, “1960 Sonrası Dönemde Türkiye’de Nüfus Yapısı ve Bazı Temel Özellikleri Üzerine Tespitler”, Sosyoloji Konferansları No: 52, 2015-2, s. 587-607.
• GÜNSOY Güler, TEKELİ Seda, Nüfusun Yaşlanması ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye Üzerine Bir Analiz, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 48 Sayı 1, Mart 2015, s. 35-87.
• İŞÇİ Metin, Sosyal Yapı ve Sosyal Değişme, Der Yayınları: 260, 2. Basım, 2013, İstanbul.
• KABAŞ Tolga, KANDIR Ediz Deniz, “Türkiye’de Demografik Geçiş ve Yoksulluk İlişkisinin Değerlendirilmesi”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 22, Sayı 2, 2013, s.411-426.
• Kalkınma Bakanlığı, Ailenin ve Dinamik Nüfus Yapısının Korunması Programı Eylem Planı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Koordinatörlüğünde, Ankara, 2015.
• KOÇ İsmet, ERYURT Mehmet Ali, ADALI Tuğba, SEÇKİNER Pelin, Türkiye’nin Demografik Dönüşümü 1968-2008, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Ankara, 2008.
• METİN Banu, Dünyada ve Türkiye’de Yaşlanma Sorunu, Yaşlanan Toplum ve Aktif Yaşlanma, Gazi Kitabevi, Ankara, 2016. MUMCU Onur, ÇAĞLAR Esen, “Türkiye’nin Nüfusu Zenginlik Kaynağı Olabilir Mi?”, TEPAV Ekonomi Politikaları Araştırma Enstitüsü, Ankara, 2006.
• MURAT Sedat, YILDIZ Halil İbrahim, Nüfus ve Demografi 1927-1990, İstanbul Külliyatı Cumhuriyet Dönemi İstanbul İstatistikleri I, İstanbul Araştırmaları Merkezi Yayınları: 9, İstanbul, 1997.
• ÖZBAY Ferhunde, Dünden Bugüne Aile, Kent ve Nüfus, İletişim Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2015.
• PAMUK Şevket, Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2014.
• PEKER Mümtaz, Nüfus Politikaları, Türkiye’de Planlı Dönemde Nüfus ve Aile Planlaması Çalışmaları, Devlet Planlama Teşkilatı, Yayın No: 1931, Ankara, 1983.
• RÜRUP Bettina Luise, Türkiye’de “Demografik Dönüşüm: Yaşlanan Bir Toplumun Karşı Karşıya Olduğu Sorunlar Üzerine Birlikte Düşünmek”, Konferans Sonuç Raporu, İstanbul, 28 Şubat 2009.
• ŞAHİN Salih, Geçmiş, Günümüz ve Gelecekte Nüfus Gerçeği, 2. Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, 2010.
• TANSEL Aysıt, 2050’ye Doğru Nüfusbilim ve Yönetim: İşgücü Piyasasına Bakış, Prof. Dr. Aysıt Tansel, Tüsiad Yayınları, Yayın No: Tüsiad-T,2012-11/536, İstanbul, 2012.
• UYANIK Yücel, “Demografik Dönüşüm Sürecinde Yaşlanan Nüfus ve Sosyo-Ekonomik Etkileri Çerçevesinde Değişen Sosyal Politika Anlayışı”, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Seçme Yazılar III., Gazi Kitabevi, Ankara, 2010.
• ZUBRİTSKİ, MİTROPOLSKİ, KEROV, İlkel Topluluk, Köleci Toplum, Feodal Toplum, Sol Yayınları, Ankara, 2011.