Formula “Bismillahirrahmanirrahim” In Line Art Iii - Context, Motive, Geometric Form

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 2/1, 192 - 224, 27.12.2017

Mahfuz Zariç

Öz

Islamic artists who approached the distance to the painting and sculpture have shown their drawing talents especially by line art. Calligraphers have gave place to words “Allah” and “Muhammad”, “Esma’ül Hüsna (The names of God)”, verses, hadith, poetry and beautiful concise words in their work The Calligraphers have esteem the formula “Bismillahirrahmanirrahim” that has been seen in Islamic beliefs and practices. The calligraphers have penned the sorts of Besmele by ancient fonts “kûfî, ma’kıl’î; muhakkak, reyhanî; sülüs, nesih; tevki’, rikaa’ ” that had been named as six pen/Aklâm-ı sitte and “ta’lîk, divanî, rik’a” that had been occurred after six pen/Aklâm-ı sitte from sixteenth century to date. Furthermore some of the samples of Besmele forms have been subject of calligraphy in the context of some verses of Holy Qur’an like Chapter Hûd/41, Chapter Neml/31, Chapter Nahl/89 and some hadiths. Some calligraphers have achieved various motives like “key, ship, pigeon, monogram and pomegranate” and geometric forms, pictures and powerful connotations via Besmele patterns that they revealed.

Anahtar Kelimeler

Islamic line art, Besmele, aesthetic, six pens/Aklâm-ı sitte, motives

Hat Sanatında Besmele III - Bağlam, Motif, Geometrik Form

Öz

Resim
ve heykel sanatlarına mesafeli yaklaşan İslam sanatçıları çizgi hünerlerini
daha çok hat sanatıyla ortaya koymuşlardır. Hattatlar, çalışmalarında başta
Allah ve Muhammed lafızları olmak üzere Esma’ül Hüsna, ayetler, hadisler,
şiirler ve özlü güzel sözlere yer vermişlerdir. İslam inanç ve uygulamalarında
önemli bir yer tutan Besmele lafzı da hat sanatında önemli bir yer tutmuştur. Hattatlar,
Aklâm-ı Sitte öncesi kûfî ve ma’kıl’î; Aklâm-ı sitte’den muhakkak, reyhanî; sülüs, nesih; tevki’ ve
rikaa’,  Aklâm-ı sitte sonrası ise ta’lîk,
divanî ve rik’a hatlarıyla Besmele örnekleri ortaya
koymuşlardır.  Besmele hatlarının elde
edilmesinde pek çok istifleme ve yazım tekniğinden yararlanmışlardır. Söz
konusu Besmele örneklerinin bir kısmı “Hûd Sûresi’nin 41., Neml Sûresi’nin 31. ve Nahl Sûresi’nin 89. ayeti
gibi farklı ayetleri ve bazı hadisler bağlamında hat sanatına konu
edilmişlerdir. Bazı
hattatlar da ortaya koydukları Besmele yazılarıyla anahtar, gemi, güvercin, tuğra, nar gibi çağrışım gücü zengin motifler,  çeşitli geometrik formlar ve resimler elde
etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Hat sanatı, Besmele, motifler, geometrik formlar

Kaynakça

• Alparslan, Ali, (2004), Osmanlı Hat Sanatı Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Benefşe, Yusuf Coşkun. (2008), “Besmeleye Gönül Veren Hattatlar”, İSMEK El Sanatları Dergisi, S. 6, İstanbul: İBB Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
• Berk, Süleyman. (2006), Hat San’atı Tarihçe Malzeme ve Örnekler, İstanbul: İBB Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
• Bilgegil, M. Kaya. (1989), Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât), Enderun Kitabevi, İstanbul:
• Çevik, Savaş, (2013), “Emin Barın’da Tâlim”, İSMEK El Sanatları Dergisi, S. 16. İstanbul: İBB Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
• Derman, M. Uğur. (1992). İslam Kültür Mirasında Hat Sanatı, İstanbul: Ircica Yayınları
• Doruk, Zeynep. (2016). İSMEK El Sanatları Dergisi, S. 21, İstanbul: İBB Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
• Güven, İrem. (2010), “Sedefin ve Metalin Ruhuna İnce Bir Dokunuş: Kesme Hat”, İSMEK El Sanatları Dergisi, S. 10. İstanbul: İBB Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
• [İnal] İbnülemin Mahmud Kemal. (1955), Son Hattatlar, İstanbul: Maarif Basımevi
• (2015), İSMEK El Sanatları Albümü 2015, İstanbul: İBB Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
• (2009), Kur’an-ı Kerim Meâli, , Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları
• (2013), Meşk IV, Küçükçekmece Belediyesi Uluslararası Geleneksel Sanat Buluşmaları Sergi Kataloğu, İstanbul: Kültür Sanat Basımevi
• Özsayıner, Zübeyde Cihan. (2008), “Hat Sanatında Meyve İstifli Hatlar”, Volume 3/5 Fall Ankara: Turkish Studies
• Taşkale, Faruk. (2016), İSMEK El Sanatları Dergisi, S. 21, İstanbul: İBB Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
• Uğur, Sezen. (2012), “Reisü'l-Hattâtîn Hasan Çelebi”, İSMEK El Sanatları Dergisi, S. 13. İstanbul: İBB Hayat Boyu Öğrenme Merkezi
• Yazır, Mahmud Bedreddin. (1974), Medeniyet Âleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kelem Güzeli II. Kısım, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları