Dolaylı Vergilerden KDV ve ÖTV’nin Enflasyon Üzerinde Uzun Dönemde Etkisi

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 1, 43 - 56, 30.06.2024

Taleh Mammadov

Öz

Enflasyon, ülke ekonomisi açısından olumsuz sonuçlar doğurabilecek bir olgudur ve bu nedenle enflasyonla mücadele konusu birçok akademik çalışmanın odak noktası olmuştur. Literatüre bakıldığında çalışmaların çoğu özellikle dolaylı ve dolaysız vergi gelirlerine odaklanmakta ve enflasyonla arasında güçlü bir ilişkinin olduğunu savunmaktadır. Bu nedenle çalışmada dolaylı vergiler içerisinde önemli payı olan katma değer vergisi (KDV) ve özel tüketim vergisinin (ÖTV) uzun dönemde enflasyon üzerindeki etkisi araştırılmaktadır. İlk olarak değişkenlerin durağanlık derecesi ADF ve PP birim kök testi ile analiz edilmiş ve sonuç olarak KDV ve enflasyon değişkenleri I(0), ÖTV değişkeni I(1) olduğu belirlenmiştir. Çalışmanın devamında ARDL analizi ile eşbütünleşme ilişkisi araştırılmış ve ARDL (1,0) tahmin sonuçlarına göre, katma değer vergisindeki %1'lik bir artışın enflasyonu %3.85 oranında artırdığı, özel tüketim vergisindeki %1'lik bir artışın enflasyonu %3.38 oranında azalttığı tahmin edilmiştir ve bu sonuç istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Dolaylı vergiler, Enflasyon, ARDL analizi

Etik Beyan

Makalenin, araştırma sürecinin her aşamasında etik kurallara tam uyum sağlamıştır

Destekleyen Kurum

Herhangi bir kurumdan destek alınmamıştır.

Kaynakça

• Akduğan, U. (2020). Enflasyon ve dolaylı vergiler arasındaki bağlantı: Türkiye örneği. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(4), 2248-2262. https://doi.org/10.33206/mjss.719936
• Akgül, A. (2022). Türkiye’de enflasyon ile vergi gelirleri ilişkisinin simetrik ve asimetrik nedensellik analiz. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 17(2), 455 – 478. https://doi.org/10.17153/oguiibf.1058349
• Akıncı, A., ve Özçelik, Ö. (2018). Türkiye’de dolaylı vergilerin enflasyon üzerindeki etkisi. Maliye ve Finans Yazıları, (110), 9-20. https://doi.org/10.33203/mfy.455483
• Arısoy, İ. ve Ünlükaplan, İ. (2011). Katma değer vergisi, enflasyon oranı ve kamu harcamaları arasındaki ilişkinin dinamik analizi. Sosyoekonomi Dergisi, 16(16), 93-112. https://doi.org/10.17233/se.36339
• Baş, S. (2020). Türkiye'de katma değer vergisi ve özel tüketim vergisi'nin enflasyon üzerindeki etkisi. Gazi Kitabevi
• Bıçaksız, A. D., ve Gürler Hazman, G. (2022). Dolaylı vergilerin enflasyon ile ilişkisi: Türkiye deneyimleri. Ekonomi İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, 4(1), 64-85. https://doi.org/10.38009/ekimad.1094990 Biyan, Ö. (2022). Vergi hukuku. Bursa DORA Basım-Yayın Dağıtım.
• Cnossen, S. (2014). Administrative and compliance costs of the vat: a review of the evidence. Tax Notes International, 20 (2),1649– 1668
• Çakmaklı, C., Demiralp, S., Yeşiltaş, S. ve Yıldırım, M. A. (2018). Tütün ürünlerine uygulanan dolaylı vergilerin enflasyona etkileri. Koç University-Tüsiad Economic Research Forum Working Paper Series, No: 1811
• Çetin, H. (2020). Tüketim üzerinden alınan (dolaylı) vergiler ve Türkiye örneği. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 12 (1),19-37
• Demir, İ. C., ve Balkı, A. (2023). Tüketicilerin perspektifinden katma değer vergisi indirimleri: Ampirik bulgular. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 18(2), 320-336. https://doi.org/10.17153/oguiibf.1251052
• Dıckey, D.A. ve Fuller, W.A. (1979). Distributions of the estimators for autoregressive time series with a unit root. Journal of the American Statistical Association ,74, 427-431
• Doğan, G. (2021). Türkiye’de vergi gelirlerinin enflasyon üzerindeki etkisi. Vergi Sorunları Dergisi, 44(393), 110-119
• Durmaz, G. ve Savrul, B. K. (2022). Türkiye’de vergi gelirleri ile enflasyon arasindaki ilişkinin VAR analizi çerçevesinde değerlendirilmesi. Eurasian Econometrics Statistics & Emprical Economics Journal, 6, 48–73. https://doi.org/10.17740/eas.stat.2017-V6-04
• Esen, E., Yıldırım, S. ve Kostakoğlu, S. F. (2012). Feldstein-Horioka hipotezinin Türkiye ekonomisi için sınanması: ARDL modeli uygulaması. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(1), 251-267
• EVDS. HMB - Genel bütçe dengesi ve finansmanı, https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket/collapse_20/5994/DataGroup/turkish/bie_kbge n/ (Erişim tarihi: 5.10.2023)
• Glenday, G. (2013). Assessment of the current stated of VAT ımplementation in sadc member stateds, Duke center: Washington DC, USA
• Güriş, S. ve Öcal Özkaya, H. G. (2019). Gelişmekte olan ülkelerde tasarrufları etkileyen faktörler: Panel veri analizi. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 11(20), 93-108. https://doi.org/10.14784/marufacd.502157
• Güvenek, B., Alptekin, V. ve Çetinkaya, M., (2010). Enflasyon ve dolaylı vergilerden elde edilen gelirler arasındaki ilişkinin VAR yöntemiyle analizi. Kamu-İş Dergisi, 11(3), 1-28
• Jones, L.M. (2013). Optional taxation in models of endogenous growth. Journal of Political Economy, 101, (3), 485-517
• Merter, M. E., Acar, İ. A., ve Arslan, E. (2007). Türk vergi sisteminde KDV uygulaması ve etkinliğinin analizi. Maliye Dergisi, 153(2007), 24-50
• Mutlu, A. ve Çelen, M. (2012). Dolaylı ve dolaysız vergilerin türk mali sistemi içerisindeki yeri: Siyasal, sosyal ve ekonomik sonuçları. TÜSİAD Yayınları, İstanbul
• Nguyen, T. C. G., Ha, T. H. H., Nguyen, Q. C., Pham, T. K. H., Nguyen, P. T. & Phan, T. T. L. Impact of excise tax on reducing tobacco consumption- The case of Vietnam. Journal of Economics, Finance and Management Studies, (6), 2050-2061. https://zenodo.org/records/7940652, Erişim tarihi: 6.11.2023
• Olatunji, O. C. (2013). Value added tax (VAT) and ınflation ın Nigeria (1990 to 2003). Asian Journal of Humanities and Social Sciences (AJHSS), 1(1), 123-135
• Peker, H. S. (2011). Türkiye’de enflasyon ve enflasyon hedeflemesi uygulamasının değerlendirilmesi. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 11 (22), 487-506.
• Pesaran, M. H., Shin, Y. & Smith, R. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationship. Journal of Applied Econometrics, 16(3), 289-326
• Phillips, P.C. B. & Perron, P. (1988). Testing for a unit root in time series regression. Biometrika, 75(2), 335 - 346
• Rehman, F. U. & Khan, D. (2015). The determinants of food price ınflation ın Pakistan: An econometric analysis. Advances in Economics and Business, 3(12), 571-576
• Sağbaş, İ. ve Saruç, N. T. (2020). Vergi teorisi ders notları. İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi
• Saygın, Ö. (2018). Türk vergi sistemi. Eskişehir, Boyut kitabevi
• Soydal, Y. D. D. H. ve Yılmaz, A. G. M. L. (2009). Türkiye’de dolaylı ve dolaysız vergiler ve ekonomiye etkileri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi , 12 (1-2), 295-308
• Sundari, R. & Maulana, F. (2018). Inflation and number of taxable entrepreneurs (NTE) towards admission of value added tax (VAT). Trikonomika, 17(2), 84-92
• Şen, H. (2003). Olivera-Tanzi etkisi: Türkiye üzerine ampirik bir çalışma. Maliye Dergisi, 143, 30-57 T.C.Resmi Gazete, özel tüketim vergisi kanunu, 2002, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2002/06/20020612.htm#1 (Erişim tarihi: 11.10.2023)
• TCMB, Enflasyon hedefleri, https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Temel+Faaliyetler/Para+Poli tikasi/Fiyat+Istikrari+ve+Enflasyon/Enflasyonun+Hedefleri (Erişim tarihi: 20.10.2023)
• TÜRMOB, 2023, KDV oranları arttırıldı, https://www.turmob.org.tr/ekutuphane/Read/80868166-ffee-4934 8469%202e287fa42470#:~:text=7346%20say%C4%B1l%C4%B1%20Cumhurba%C5%9Fkan%C4% B1%20Karar%C4%B1%20ile,TEMMUZ%202023%20tarihinde%20y%C3%BCr%C3%BCrl%C3%B C%C4%9Fe%20girecektir (Erişim tarihi: 11.10.2023)
• Vlad, C., Ibadula, B., Ionıta, C, & Brezeanu, P. (2017). The ınfluence of VAT on prices and ınflation rate. Romania case. Theoretical & Applied Economics, 24, 107-114
• Yıldırım, A. E. (2015). Avrupa birliği ve türk vergi sistemlerinde özel tüketim vergisi. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 19(1), 219-252
• Yılmaz, Z., ve Mammadov, T. (2024). Lisansüstü eğitimin ekonomik büyümeye etkisi: Türkiye örneği (1983- 2021). Business Economics and Management Research Journal, 7(1), 14-28. https://doi.org/10.58308/bemarej.1283320
• Yılmaz, Z. ve Mammadov, T. (2022). Dış borç faiz ödemeleri ve ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye örneği (2005-2021), Asos Journal, (130), 316-330. http://dx.doi.org/10.29228/ASOS.62860