KIRGIZ MASALLARINDA ELMA VE ELMA AĞACI SEMBOLÜ

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 295 - 306, 31.12.2022

İlknur Bayrak İşcanoğlu

Öz

İnsan yaşamının devamında insanın temel ihtiyaçlarından biri olan yiyecek ve içeceklere dünya halkları arasında sembolik olarak farklı anlamlar yüklendiği görülür. Örneğin zeytin ve zeytin ağacı dünya halkları arasında barışı, saflığı, bilgeliği temsil eden ortak sembollerden biridir. Elma da insanlar tarafından farklı sembolik anlamların yüklendiği sıklıkla karşılaşılan yiyeceklerdendir ve dünya üzerinde en yaygın meyvelerden biridir. Pek çok coğrafyada elma üreticiliği yapılmaktadır. Coğrafi olarak yaygınlığı ile birlikte farklı pek çok kültürün mitolojisinde ve anlatılarında da yaygın olarak elmanın ve elma ağacının taşıdığı farklı sembolik anlamlar ile karşılaşılır. Elma ile ilgili Tevrat kaynaklı ve yasaklı bir meyve olduğunu anlatan, Hz. Âdem ile Havva’nın cennetten kovulmasına sebep olan ve bu sebeple elmanın ve elma ağacının cennette olduğunu düşündüren dinî bir hikâye sebebiyle de elmanın diğer meyvelerden farklı olarak daha derin anlamlara sahip olduğu ve bu durumun elmanın pek çok kültürde kutsal olarak nitelendirilmesine yol açtığı da görülmektedir. Yunan mitolojisinde anlatılarda düğünde, güzellik yarışmasında ödül olarak altın elmanın verildiği görülür. Bu anlatılarda elmanın altın olması durumu onu diğer meyvelerden de farklı kılmaktadır. Elma mitolojik anlatılarla birlikte özellikle Türk kültüründe destanlarda, masallarda, halk hikâyelerinde de sıklıkla kullanılmakta ve farklı anlamlara sahip bir sembol olarak görülmektedir. Elma ağacının da diğer ağaç türleri arasında farklı görüldüğü özellikle Türk kültüründe kutsal bir ağaç olarak kabul edildiği mitolojik çalışmalarda belirtilmektedir. Bu çalışmada Kırgız masallarından “Karaç Baatır, Altın Kuş, Obozgerdin Kızı, Talkamış, Hanın Oğlu ve İki Erkek Kardeş” isimli masallarda geçen elmanın ve elma ağacının bir sembol olarak taşıdığı anlamlar üzerinde durulmuştur. Bu sembolik anlam özelliklerinin Anadolu sahasında oluşmuş çeşitli anlatılarda yer alan elmanın ve elma ağacının taşıdığı sembolik anlam özellikleriyle benzerlik ve farklılıkları incelenmiş, Anadolu sahasında oluşmuş bu sembolik anlam özelliklerinin Kırgız masallarında ne ölçüde yer aldığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Böylece hem Anadolu sahası anlatılarında hem de Kırgız sözlü geleneğinin önemli bir ürünü olan masalların içerisindeki elma ve elma ağacı ile ilgili sembolik anlamlar, Türk insanının farklı coğrafyalarda da olsa bu semboller karşısındaki düşünüş ve algılayış ortaklıkları tespit edilmiş, elma ve elma ağacı ile ilgili tespit edilen sembolik anlamların Türk Dünyası masallarının farklı açılardan sınıflandırılmasında ve bu masalların motif çerçevesinin belirlenmesinde son derecede önemli olduğu üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

elma, elma ağacı, mitoloji, masal, sembol

APPLE AND APPLE TREE SYMBOL IN KYRGYZ TALES

Öz

As among the basic human needs in the continuity of human life, it is seen that food and beverage are symbolically attributed to different meanings by communities around the world. For instance, the olive and olive trees are common symbols representing peace, purity, and wisdom. An apple is also one of the frequently met foods attributing different symbolical meanings, and it is one of the most common fruits across the world. Apples are produced in several countries around the world. Together with their geographical prevalence, in the mythologies and expressions of several cultures, different symbolical meanings carried by the apple and apple tree are also commonly observed throughout several cultures. Due to a Torah-based religious story that states an apple is a forbidden fruit, which led Adam and Eve to get kicked out of heaven, and therefore it was considered that the apple and the apple tree were included in heaven. It is seen that the apple has deeper meanings than other fruits, and this qualifies the apple as holy to several cultures. In Greek mythology, it is seen that the golden apple is given as a prize in the wedding, beauty contest. The fact that the apple is golden in these narratives makes it different from other fruits. Together with mythological narratives, the apple is frequently used, particularly in epics, tales and folk stories in Turkish culture as well, and is seen symbolically with different meanings. It is stated in mythological studies that the apple tree is seen differently among other tree species, especially in Turkish culture, where it is seen as a sacred tree. In this study, the meanings of the apple and the apple tree as a symbol in the tales of Kyrgyz tales “Karaç Baatır, Altın Kuş, Obozgerdin Kızı, Talkamış, Hanın Oğlu and İki Erkek Kardeş” are emphasized. The similarities and differences of these symbolic meaning features with the symbolic meaning features of the apple and apple tree in various narratives formed in the Anatolian field were examined, ıt has been tried to determine to what extent these symbolic meaning features formed in the Anatolian field are included in the Kyrgyz tales. Thus, the symbolic meanings of apple and apple tree in both Anatolian field narratives and tales, which are an important product of the Kyrgyz oral tradition, and the common thinking and perception of Turkish people against these symbols even in different geographies have been determined, ıt has been emphasized that the symbolic meanings of the apple and apple tree are extremely important in the classification of the tales of the Turkish World from different perspectives and in determining the motif frame of these tales.

Anahtar Kelimeler

Apple, apple tree, mythology, tale, symbol

Kaynakça

• Altun, I. (2008). Türk Halk Kültüründe Elma. Electronic Turkish Studies, 3(5). , s. 262-281.
• Doğan, S. (2009). Kırgız Masalları (Metin-İnceleme) . Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gültekin, R. E. (2008). Türklerde Bereket Sembolü Olarak Kullanılan Meyve Motifleri ve Mimaride Değerlendirilmesi. Turkısh Studies. Volume 3/5, s. 9-27.
• Gümüş, İ. S. (2022). Mitolojide, Sembol Biliminde ve Marka Göstergesinde Elma Meyvesi. Academic Social Resources Journal, Sayı 7, s. 602-606.
• İbrahimov K. , Akmataliev A. (2002). Tabışmaktar. El Adabiyatı Seriyasının 14-Tomu. Bişkek: Şam Basması.
• İnan, A. (2000). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Karadavut, Z. (2006). Kırgız Masalları. Konya: Kömen Yayınları.
• Karakurt, D. (2011). Türk Söylence Sözlüğü. Açıklamalı Ansiklopedik Mitoloji Sözlüğü, Ağustos.
• Koca, S. K. (2012). Türk Kültüründe Sembollerin Dili. Doktora Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Kulbarakova, Z. (2011). Manas Cana Er Töştük Dastandarındagı Ters Obrazdardın Ordu Cana Körküm Sıpattoo Özgöçölügü. Magistrdik Dissertatsiya. Kırgız Türk Manas Üniversitesi Koomduk İlimder İnstitutu Türkologiya Bagıtı Adabiyat Adistigi, Bişkek.
• Motif Index of Folk Literature (2022, 2 Ekim). Erişim Adresi: https://ia800408.us.archive.org/30/items/Thompson2016MotifIndex/Thompson_2016_Motif-Index.pdf
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi 2. (Kaynaklar ve Açıklamaları İle Destanlar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Şimşek, E. (1996). Türk Folklor ve Halk Edebiyatında Elma. Türk Dünyası Araştırmaları, 105, s.203-216.
• Uluışık, Y. P. (2019). Brudnıy ve Eşmambetov’un Derlediği Kırgız Masallarında Sihirli Nesneler. Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Sayı 20, s. 431- 445.
• Üstünova, K. (2011). Erzurum Düğünlerinde Elma Atma Geleneği. Milli Folklor, 23(90), 145-155.
• Yeşil, Ü. Y. (2015). Er Töştük Destanı (İnceleme Metin). Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yıldız, N. (1995). Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.