SELÎS KELİMESİNİN 16. YÜZYIL TEZKİRELERİNDEKİ KULLANIMI ÜZERİNE BAZI NOTLAR

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 11, 30.06.2023

Esma Acar

Öz

Tezkireler biyografik nitelik taşıyan bir tür olarak Klasik Türk Edebiyatının önemli kaynaklarından biridir. Şairler hakkında geniş bilgiye ulaşabildiğimiz bu kaynaklar biyografik bilgiler vermesinin yanında şiirlerin değerlendirilmesi hususunda da önemli rol oynar. Tezkire yazarları sundukları bilgileri kendi üslûplarıyla ve edebî bir dil kullanarak kaleme almışlardır. Tezkirelerin belirli kalıp ifadeler kullanılarak ortak bir terminoloji içerisinde yazıldıkları görülmektedir. Şairleri ve şiirleri değerlendirirken belirli kelimelere ve sıfatlara başvuran tezkire yazarları kelimeleri estetik ve ahenk unsurlarına uygun şekilde kullanmışlardır. Şairlerin değerlendirilmesinde başvurulan sıfatlar tezkire yazımına dair bir gelenek oluşturmuştur denilebilir. Bu çalışmada önce şairleri ve şiirleri tanımlamak için başvurulan sıfatlardan biri olan selîs kelimesinin sözlük anlamları verilecek, ardından Sehî, Latîfî, Âşık Çelebi, Hasan Çelebi, Beyânî, Ahdî tezkireleri ile Künhü’l-ahbâr’ın tezkire kısmında yer alan örneklerden hareketle kelimenin 16. yüzyıl tezkirelerindeki kullanımı üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Şair, Tezkire, Selîs, Kelime, 16. yüzyıl

Some Notes on the Use of the Word Selîs in the 16th Century Tezkires

Öz

Tezkires are one of the important sources of Classical Turkish Literature with their biographical characteristics. These sources, where we can reach the widest information about poets, play an important role in the evaluation of poems as well as providing biographical information about poets. Tezkire writers gave information they presented in their own style and using a literary language. It is seen that the tezkires are written in a common terminology using certain patterns. While evalua-ting poets and poems, the authors of the tezkire, who applied to certain words and adjectives, used the words in accordance with the elements of aesthetics and har-mony. It can be said that the adjectives used in the evaluation of poets have formed a tradition of writing biographies. In this study, firstly, the dictionary meanings of the word selîs, which is one of the adjectives used to describe poets and poems, will be given. Then, the usage of the word in the tazkira of the 16th century will be emphasized, based on the examples in the biographies of Sehî, Latîfî, Âşık Çelebi, Hasan Çelebi, Beyânî, Ahdî and in the tezkire section of Künhü'l-ahbâr.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, tezkire, selîs, 16. century.

Kaynakça

• CANIM, R. (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• DEVELLİOĞLU, F. (2003). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• DOĞAN, A. (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• EREN, C. - UZUNOĞLU, M. V. (2014). Belâgat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Rağbet Yayınları.
• İPEKTEN, H. vd. (haz.) (2017). Sehî Beg Heşt Bihişt, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. Erişim Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56165,hest-bihistpdf.pdf?0&_tag1=03EE5380B678F1063BF0A9ED54D2FA0DD771F0E5&crefer=FEA7C92567AB3102E92771F038C608D336E633C262BB4CB64BF0E35330C625F1
• İSEN, M. (2017). Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. Erişim Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194288/kunhul-ahbarin-tezkire-kismi.html
• İSEN, M. (1998). Sehî Bey Tezkiresi Heşt-Behişt, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KAPLAN, F. (2018). Latîfî Tezkiresi’nde Edebî Eleştiri Terimleri ve Edebiyat Eleştirisi, Doktora Tezi, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• KARABEY, T. – ATALAY, M. (haz.) (1999). Ahmed Cevdet Paşa, Belâgat-ı Osmâniyye, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• KILIÇ, F. (1998). XVII.yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KILIÇ, F. (2003). Tezkirelerde Şiirin Âhengini Belirleyen Kelimeler Üzerine, Milli Folklor, Sayı 60, Yıl 15, 110-115.
• KILIÇ, F. (2007). Edebiyat Tarihimizin Vazgeçilmez Kaynakları: Şair Tezkireleri, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Sayı:10, 543-564.
• KILIÇ, F. (2018). Es-Seyyid Pîr Mehmed bin Çelebi, Meşâirü’ş-şuarâ, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yay. Erişim Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-210485/asik-celebi-mesairus-suara.html
• MERMER, A. ve KOÇ KESKİN, N. (2005). Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• PARLATIR, İ. (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
• SOLMAZ, S. (2005). Ahdî, Gülşen-i Şu’arâ-İnceleme-Metin, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• STEINGASS, F. J. (1970). A Comprehensive Persian - English Dictionary, Beirut: Librairie Du Liban.
• SUNGURHAN, A. (2017). Beyânî Tezkiresi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yay. Erişim Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194495/beyani-tezkiresi-tezkiretus-suara.html
• SUNGURHAN, A. (2017). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yay. Erişim Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194494/kinalizade-hasan-celebi-tezkiretus-s-uara.html
• ŞEMŞEDDİN Sami, (2005). Kamus-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• TOLASA, H. (2002). Sehî, Latîfî, Âşık Çelebi Tezkirelerine göre 16.yy’da Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• UYSAL, R. S. (2010). Belâgat ve Edebî Sanatlar Lügati, İstanbul: Doğu Kitabevi.