HALK HEKİMLİĞİ HAKKINDAKİ KİTAPLAR ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 39 - 56, 30.06.2022

Şule Berber Abdulselam Arvas

Öz

Halk hekimliği, hastalıkları sağaltmaya yönelik her kesimden kişilerin başvurduğu geleneksel uygulamalar bütünüdür. Halk hekimi ise bu geleneksel uygulamaları
gerçekleştiren kişidir. Halk hekimlerinin başlıca görevi, hastalara yapılacak tedavileri tespit etmek ve doğanın mucizevî gücü ile büyüsel yöntemlerden yararlanarak insanları iyileştirmektir. Yapılan tedaviler neticesinde elde edilen deneyimler sözlü kültür vasıtasıyla aktarılmış, korunmuş ve aynı vaka ile karşılaşıldığı zaman bunlardan yararlanarak hastalar daha kolay tedavi edilmiştir. Geleneksel halk hekimliği insanoğlunun yaşam tecrübesi ile ortaya çıkmış ve hangi hastalığa neyin deva olduğu bu tecrübelerle tespit edilmiştir. Bu gelenek, modern tıbbın gelişmediği zamanlarda insanların müracaat ettiği belki de tek tedavi yöntemi olmuştur. Buna karşın modern tıbbın yaygınlaşmasıyla birlikte günümüzde pek çok toplumun, geleneksel halk hekimliği uygulamalarını tercih etmediği gözlenmektedir. Yine de geleneksel halk hekimliği uygulamalarına hâlâ müracaat eden toplumlar bulunmaktadır. Çok eski dönemlerden beri halk hekimliğinin devam ettiği coğrafyalardan biri Türkiye
coğrafyasıdır. Özellikle dışa kapalı olan ve geleneksel yaşam tarzını devam ettiren şehirlerde insanlar halk hekimliğine başvurmaktadır. Türkiye’de halk hekimliğinin devam etmesinin nedeni insanların geleneksel yaşam tarzını koruması ve geleneksel bilgiyi şifahen nesilden nesle aktarmasıdır. Bu anlamda halk hekimliğinin tarih
boyunca kabul edilen din ve inanışlara bağlı olarak Türklerde yaşatıldığı ileri sürülmüştür. Daha önce yapılan araştırmalarda bu inanışlar içerisinde Şamanizm’in etkili olduğu ve Türklerde halk hekimliğinin kökenlerinin ise kamlara dayandığı ifade edilmiştir. Gerçekten yazılı literatür incelendiği zaman Türklere ait halk hekimliği hakkında çok sayıda araştırma yapıldığı görülmektedir. Bu makalede, yapılan literatür taraması neticesinde Türkiye’de halk hekimliği konusunu işleyen bazı kitapların bir bibliyografyası ve bunların kısa bir tanıtımı yapılmaktadır. İlgili kitaplar, 1936-2020 yılları arasındaki zaman dilimini kapsamaktadır. Makalenin amacı, halk hekimliğine ilişkin yazılan eserlerin derli toplu bir tanıtımını bilim insanlarının istifadesine sunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, halk hekimliği, hastalık, geleneksel tedavi, literatür

An Evaluation on Books about Folk Medicine

Öz

Folk medicine is a set of traditional practices that people resort to prevent diseases. A folk healer is a person who performs these traditional practices. The main task of folk healers is to identify the treatments that will be prescribed to patients and to heal people, taking advantage of the miraculous power of nature. The experiences
obtained as a result of the treatments were recorded and the patients were treated more easily by taking advantage of them when the same case was encountered. Traditional folk medicine has emerged with the life experience of mankind and it has been determined by these experiences which disease and which thing is healing. This tradition has been perhaps the only treatment method that people have applied for in the past. However, with the spread of modern medicine, it is observed that many societies do not prefer traditional folk medicine practices today. Nevertheless, it should be mentioned that there are still societies that apply to traditional folk medicine practices. One of the geographies where folk medicine has been going on since ancient times is Turkey. In particular, it can be noted that in cities that are
closed to the outside and continue the traditional way of life, people resort to folk medicine. It can be said that the reason for the continuation of folk medicine in Turkey is that people maintain a traditional lifestyle and transmit traditional knowledge orally from generation to generation. In this sense, it has been suggested that folk
medicine is practiced in the Turks depending on the religions and beliefs accepted throughout history. In previous studies, it has been stated that Shamanism is effective in these beliefs and that the origins of folk medicine in Turks are based on shamans. Indeed, when the written literature is examined, it is seen that a lot of research has been done on folk medicine belonging to the Turks. In this article, as a result of the literature review, a bibliography of some books on the subject of folk medicine in Turkey and a brief introduction to them are made. The related books cover a time period between 1936 and 2020. The purpose of the article is to provide a proper introduction of the works written on folk medicine for the benefit of scientists.

Anahtar Kelimeler

Turkey, folk medicine, disease, traditional medicine, literature

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1961). Türkiye’de Doğumla İlgili İnanmaların Etimolojik Etüdü. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Aksüt, H. (2009). Aleviler Türkiye-İran-Irak-Suriye-Bulgaristan. Ankara: Yurt Kitap Yayın.
• Altan, S. (2000). Manisa Tıp Folkloru Manisa Yörük Köylerinde Bilinen Halk Tedavileri. İzmir: Akademi Kitabevi.
• Araz, R. (1995). Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Arvas, A. (2018). Tarih ve Folklor Bağlamında Hacı Murad-ı Veli Üzerine Bir Araştırma. Çankırı: Bizim Çankırı Gazetesi Sanat Ofset Matbaacılık.
• Aytar, S. (1980). İstanbul Tıbbî Folkloru. İstanbul: Bozak Matbaası.
• Başar, Z. (1972). Erzurum’da Tıbbi ve Mistik Folklor Araştırmaları. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Başar, Z. (1972). İçtimai Adetlerimiz, İnançlarımız ve Erzurum İlindeki Ziyaret Yerlerimiz. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Başar, Z. (1973). Erzurum İlinde Şifalı Sular Yerleri Genel Durumu Nitelikleri. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Bayat, A. H. (2003). Tıp Tarihi. İzmir: Sade Matbaa.
• Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat Yayınevi.
• Bozkurt, F. (1995). Türklerin Dini. İzmir: Cem Yayınevi.
• Çağlar, K. Ö. (1935). Ankara Çevresi Suları ve Haymana Kaplıcası Üzerine Etüdler. Ankara: Yüksek Ziraat Enstitüsü Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2000). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Erdemir Demirhan, A. (2014). Türk Tıp Tarihinde Geçmişten Günümüze Gençlik Sırları (Yüzyıl ve Daha Fazlasında Yaşamak). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Ergun, P. (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• İnan, A. (1995). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kalafat, Y. (2005). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Babil Yayıncılık.
• Ocak, A.Y. (1983). Bektaşi Menâkıbnâmelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ögel, B. (2002). Türk Mitolojisi (Kaynaklar ve Açıklamaları ile Destanlar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Örnek, S. V. (1977). Türk Halk Bilimi. Ankara: İş Bankası Yayınları.
• Örnek, S. V. (1981). Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Öztek, Z. (2006). Halk Dilinde Sağlık Deyişleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Polat, H. H. (1995). Sivas Ulaş’ta Halk Hekimliği Uygulamaları. Ankara: Ürün Yayınları.
• Salman, M. (1961). Halk Hekimliği ve Halk Veterinerliği. Ankara: Ulus Yayınları.
• Saltık, V. (2004). İz Bırakan Erenler ve Alevi Ocakları. Ankara: Kuloğlu Matbaacılık.
• Şehsuvaroğlu, B. N. (1970). Eczacılık Tarihi Dersleri. İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası.
• Uhri, A. (2003). Ateşin Kültür Tarihi. Ankara: Dost Kitabevi.
• Ünver, A. S. (1936). Uygurlarda Tababet. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Tıp Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Ünver, A. S. (1939). Selçuklu Tababeti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yalman, A. R. (1993). Cenupta Türkmen Oymakları I-II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.