SIGNIFICANT EVENTS DURING THE İLİNDEN UPRISING BASED ON THE OTTOMAN ARCHIVE PAPERS

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 304 - 333, 28.06.2020

Ender Korkmaz

https://doi.org/10.35452/caless.2020.15

Öz

The Ilinden Uprising, which broke out in the August of 1903, has caused a widespread wave of disturbance on the Ottoman Roumelia. Within the uprising, the Bulgarian committees, which are also supported by Bulgaria, sparkled a rebellion against the Ottoman State by provoking the Bulgarian subjects of the Ottoman State. In the rebellion within which Ottoman military and administrative units were attacked, the Muslim villages were burnt and Muslim civilians were massacred by the Bulgarian armed bands. The Ilinden Uprising has been viewed by some academic studies as a subtitle in their works however there aren’t any studies which widely evaluated the Ottoman state archives in a wider aspect. In this work, the significant events of the Ilinden Uprising including the Krushevo incident have been examined by widely evaluating the Ottoman archive papers on the matter.

Anahtar Kelimeler

Ilinden Uprising, Krushevo, Macedonia, Bulgaria, Roumeli

OSMANLI ARŞİV EVRAKLARINA GÖRE İLİNDEN İSYANINDA YAŞANAN BAŞLICA OLAYLAR

Öz

1903 yılının Ağustos ayında başlayan İlinden İsyanı Osmanlı Devleti’nin Rumeli topraklarında büyük bir karışıklığa sebep olmuştur. Bu isyan dâhilinde Bulgaristan’dan da çeşitli destekler gören Bulgar komitaları Osmanlı Devleti’nin Bulgar tebaasını tahrik ederek büyük çaplı bir başkaldırı hareketine girişmiştir. Osmanlı askeri birliklerine, mülki birimlerine saldırıların yaşandığı isyanda birçok köy isyancılar tarafından yakılmış, siviller ise yine Bulgar isyancılar tarafından katledilmiştir. İlinden isyanı yurt dışında ve yurt içinde birçok akademik çalışmada bir alt başlık olarak incelenmiş olmakla beraber bu konuda Osmanlı arşiv evrakı en geniş anlamda değerlendirilmiş değildir. İşbu çalışmada İlinden İsyanı sırasında gerçekleşen ve aralarında Kruşevo hadisesinin de bulunduğu kayda değer vakalar Osmanlı arşiv evrakı ışığında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İlinden İsyanı, Kruşevo, Makedonya, Bulgaristan, Rumeli

Kaynakça

• A-) TELİF ESERLER, HATIRALAR VE BASIN
• Adanır, F. (2001). Makedonya Sorunu. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Aydın, M. (1989). Arşiv Belgeleriyle Makedonyada Çetecilik Faaliyetleri. Osmanlı Araştırmaları(9), s. 209-234.
• Ayhan, R. (2016). Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Makedonya’da Bulgar Çete Faaliyetleri (1870-1912), Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Beydilli, K. (1989). II. Abdülhamid Devrinde Makedonya Meselesine Dair. Osmanlı Araştırmaları 9, s. 77-99.
• Bozhinov, V., & Panayotov, L. (Dü). (1978). Macedonia Documents and Materials. Sofya: Bulgarian Academy of Science.
• Bulgarian Bands in Macedonia. (1903, Ağustos 3). The Time, s. 3.
• Devlet-i Aliye ve Bulgaristan. (1903, Temmuz 26). Şura'y-ı Ümmet(33), s. 2.
• Glenny, M. (2012), The Balkans Nationalism, War, and the Great Powers 1804-2012. Toronto: House of Anansi Press Inc.
• Gencer, A. I. (1992). Berlin Antlaşması. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, s. 516-517.
• Hacısalihoğlu, M. (2003). İttihadçılar ve Makedonya İhtilal Komiteleri: İttihad ve Terakki Hükümetinin Başlamasına Kadar İlişkiler, Pazarlıklar ve Sonuçları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, s. 101-117.
• Jelavich, B. (1999). History of The Balkans Twentieth Century (Cilt 2). Cambridge: Cambridge University Press.
• Karacan, N. A. (1934). Ya Hürriyet Ya Ölüm. İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi.
• Kurat, A. N. (2011). Türkiye ve Rusya XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşına. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Pehlivan, İ. (2019). Osmanlı'da Terör Bulgar Komitacıları ve Balkanlardaki İhtilal Faaliyetleri . Ankara: Karakum Yayınevi.
• Rossos, A. (2008). Macedonia and Macedonians: A History. California: Hoover Institution Press.
• Saygılı, H. (2016). Greek Band Activities in Macedonia Between 1904-1908: On a Hellenic Army History Monograph. Bulgarian History Review,, s. 237-244.
• Selanikli Şemseddin. (1324). Makedonya Tarihçe-i Devr-i İnkılab. İstanbul: Artin Asadoryan Matbaası.
• Şenışık, P. (2017). Osmanli Makedonyasi’nda Şiddet Ve Nisan 1903 Olaylari. Türkiyat Mecmuası, s. 289-303.
• Sezen, T. (2017). Osmanlıca Yer Adları. Ankara: T.C. Başbakanlik Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü .
• The Situation in Macedonia. (1903, Ağustos 3). The Times(37149), s. s.
• The Times. (1903, Nisan 30). Balkan Crisis. 37069.
• Uzer, T. (1999). Makedonya Eşkiyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Законот за празниците на Република Македонија. (tarih yok). Makedonya İş ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. Nisan 25, 2020 tarihinde http://www.mtsp.gov.mk/WBStorage/Files/zakon_praznici.pdf adresinden alındı.
• Справочник на Българските Географски Имена в Антарктика. (2020). Bulgaristan Dış İşleri Bakanlığı. Nisan 25, 2020 tarihinde http://apcbg.org/gazet-bg.pdf adresinden alındı.
• B. CUMHURBAŞKANLIĞI OSMANLI ARŞİV EVRAKI
• 17 Haziran 1903 tarihli Manastır Vilayeti evrağı, COA, TFR.I.MN. 11/1082.
• 25 Mayıs 1903 tarihli Umur-i Erkan-ı Harbiye Dairesi Üçüncü Şube tahriratı, COA, A.MTZ.(04)., 101/61, Lef 1.
• 9. Fırka Kumandanı Müşir İbrahim Paşa tarafından Başkitabete gönderilen 28 Eylül 1903 tarihli şifreli telgraf, COA, Y.PRK.ASK. 204/106.
• Bulgaristan Komiserliği tarafından yazılan 7 Haziran 1903 tarihli evrak, COA, A.MTZ.(04) 77/1.
• Debre Mutasarrıf ve Kumandanı tarafından Rumeli Müfettişliği’ne gönderilen 6 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, TFR.I.MN. 14/1363, Lef 1-2.
• Görice Mutasarrıflığından Manastır Vilayeti’ne gönderilen 30 Haziran 1903 tarihli telgraf, COA, TFR.I.MN. 12/1779.
• İlinden İsyanına dair Debre Mutasarrıfının raporu, COA, TFR.I.MN. 14/1398, Lef 7.
• İlinden İsyanına dair Görice Kaymakamı’nın raporu, COA, TFR.I.MN. 14/1398, Lef 5.
• İlinden İsyanına dair Kayalar Kaymakamı’nın raporu, COA, TFR.I.MN. 14/1398, Lef 6.
• İlinden İsyanına dair Kırçova Kaymakamı’nın raporu, COA, TFR.I.MN. 14/1398, Lef 8.
• İlinden İsyanına dair Manastır Merkez Kaymakamlığının raporu, COA, TFR.I.MN. 14/1398, Lef 2.
• İlinden İsyanına dair Ohri Kaymakamlığı tarafından yazıldığı değerlendirilen rapor, COA, TFR.I.MN. 14/1398, Lef 1.
• İlinden İsyanına dair Pirlepe Kaymakamlığının raporu, COA, TFR.I.MN. 14/1398, Lef 4.
• Köprülü Kumandanı Mirliva İbrahim Paşa tarafından Rumeli Müfettişliği’ne gönderilen 7 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, TFR.I.AS. 5/496.
• Kruşevo’da yaşanan olaylara dair Manastır Vilayeti evrağı arasındaki rapor, COA, TFR. I. MN., 14/1835.
• Manastır’da Kaymakam Ragıp Bey tarafından Mabeyn Başkatipliğine gönderilen 21 Ağustos 1903 tarihli telgraf, Y.PRK.ASK 201/5.
• Manastır Valiliği tarafından Dahiliye Nezareti’ne gönderilen 28 Haziran 1903 tarihli telgraf, COA, HR. TH. 286/102, Lef 2.
• Manastır Valiliği tarafından Dahiliye Nezareti’ne gönderilen 28 Haziran 1903 tarihli telgraf, COA, HR. TH. 286/102, Lef 3.
• Manastır Valisi Hazım Bey tarafından Sadaret’e gönderilen 26 Ağustos 1903 tarihli telgraf, Y.A.HUS. 455/66, Lef 2.
• Manastır Vilayeti tarafından Rumeli Müfettişliğine gönderilen 1 Ağustos 1903 tarihli telgraf, , COA, TFR.I.MN. 14/1343, Lef 1.
• Manastır Vilayeti tarafından Rumeli Müfettişliğine gönderilen 1 Ağustos 1903 tarihli telgraf, , COA, TFR.I.MN. 14/1343, Lef 2.
• Manastır Vilayeti tarafından Rumeli Müfettişliğine gönderilen 31 Temmuz 1903 tarihli telgraf, COA, TFR.I.MN. 14/1343, Lef 3.
• Manastır Vilayeti tarafından Rumeli Müfettişliğine gönderilen 4 Temmuz 1903 tarihli telgraf, COA, TFR. I. MN.14/1362, Lef 2.
• Manastır Vilayeti’nden Rumeli Müfettişliği’ne gönderilen 6 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, TFR. I. MN.14/1362, Lef 1.
• Manastır Vilayeti’nden Rumeli Müfettişliğine gönderilen 14 Temmuz 1903 tarihli telgraf sureti, COA, Y.A.HUS., 452/55.
• Mirliva Bahtiyar Paşa tarafından Başkitabete gönderilen 8 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, Y.PRK.ASK. 200/45, Lef 7.
• Mirliva Bahtiyar Paşa tarafından Mabeyn Baş Kitabetine gönderilen 8 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, Y.PRK.ASK. 200/45, Lef 3.
• Mirliva Bahtiyar Paşa tarafından Mabeyn Baş Kitabetine gönderilen 9 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, Y.PRK.ASK. 200/45, Lef 5.
• Mirliva Bahtiyar Paşa tarafından Mabeyn Baş Kitabetine gönderilen 5 Eylül 1903 tarihli telgraf, COA, İ.HUS. 109.52, Lef 1.
• Mirliva Bahtiyar Paşa tarafından Seraskerliğe gönderilen 12 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, Y.PRK.ASK. 200/23, Lef 8.
• Mirliva Bahtiyar Paşa tarafından Seraskerliğe gönderilen 15 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, Y.MTV. 111/3, Lef 2.
• Mirliva Bahtiyar Paşa tarafından Seraskerliğe yazılan 13 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, Y. MTV. 249/97, Lef 2.
• Mirliva Bahtiyar Paşa'nın 17 Ağustos tarihli telgrafının Erkan-ı harbiye Dairesindeki sureti, COA, A.MTZ.(04). 103/82, Lef 10.
• Müşir Ömer Reşit Paşa tarafından Mabeyn Baş Kitabet Dairesine gönderilen 13 Ağustos şifreli telgraf,COA, Y.PRK.ASK. 200/45, Lef 2.
• Ohri Kaymakamlığı tarafından Rumeli Müfettişliğine gönderilen 6 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, TFR.I.MN. 14/1304.
• Ömer Reşit Paşa tarafından Erkan-ı Harbiye Dairesi’ne gönderilen 17 Ağustos (tarih kontrol) 1903 tarihli telgraf, COA, A.MTZ.(04). 103/82, Lef 9.
• Ömer Reşit Paşa tarafından gönderilen ve COA Sadaret fonu içerisinde bulunan15 Ağustos 1903 tarihli telgraf ,COA, A.MTZ.(04). 103/82, Lef 7.
• Pirlepe Kumandan Miralay Reşit Bey tarafından 14 Ağustos 1903 tarihinde Mabey Baş Kitabet dairesine gönderilen telgraf, COA, Y.PRK.ASK. 200/39 .
• Pirlepe Kumandanı Miralay Reşit Bey tarafından Seraskerliğe gönderilen 13 Ağustos 1903 tarihli telgrafnamenin sureti, COA, Y.PRK.ASK. 200/45, Lef 6.
• Pirlepe Kumandanı Miralay Reşit Bey tarafından Seraskerliğe gönderilen 14 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, Y.PRK.ASK. 200/45, Lef 4.
• Pirlepe Kumandanı Miralay Reşit Bey tarafından Seraskerliğe gönderilen 14 Ağustos 1903 tarihli telgrafnamenin sureti, COA, A.MTZ.(04). 103/82, Lef 5.
• Pirlepe Kumandanı Miralay Reşit Bey tarafından Seraskerliğe yazılan 13 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, Y.MTV. 249/97, Lef 3.
• Pirlepe Kumandanı Miralay Reşit Bey tarafından Seraskerliğe yazılan 13 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, Y.MTV. 249/97, Lef 4.
• Pirlepe Kumandanı Mirliva Reşit Paşa tarafından Mabeyn Başkitabet Dairesi’ne gönderilen 23 (13?) Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, Y.PRK.ASK. 200/40.
• Pirlepe’den ahali namına refik ve 20 arkadaşı tarafından Sadaret’e gönderilen 4 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, BEO. 2132/159830, Lef 1-2.
• Prizren’de Kaymakam Ragıp ve Kolağası Raşit Beyler tarafından Mabeyn Başkatipliğine gönderilen 3 Ağustos tarihli telgraf, COA, Y. PRK. ASK. 199/43.
• Razlık Kaymakamlığı tarafından Rumeli Müfettişliğine gönderilen 15 Haziran 1904 tarihli telgraf, COA, TFR.1.SL., 42/4189.
• Razlık Kaymakamlığınca Siroz Mutasarrıflığı'na gönderilen telgrafın sureti ve Siroz Mutasarrıflığının tarafından Selanik Valiliğine yazılan 10 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, TFR.I.SL. 16/1556.
• Razlık Mevki Kumandanı Miralay Salih Bey tarafından Rumeli Müfettişliğine gönderilen 28 Eylül 1903 tarihli telgraf, COA, TFR.I.SL. 20/1944, Lef 2.
• Sadaret’ten Hariciye Nezareti’ne Gönderilen 3 Ağustos 1903 tarihli tezkire, COA, BEO, 2139/160368 Lef 1.
• Sadaret’ten Ticaret ve Nafia Nezareti’ne gönderilen 10 Ağustos 1903 tarihli tezkire, COA, BEO, 2136/160195, Lef 1.
• Selanik Valiliğinden Rumeli Müfettişliğine gönderilen 30 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, TFR.I.SL. 17/1680, Lef 3.
• Selanik-Manastır Demiryolu Komiserliğinden Ticaret ve Nafia Nezareti’ne gönderilen 7 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, BEO 2136/160195, Lef 3.
• Seraskerlik tarafından Ömer Reşit Paşa ve Pirlepe Kumandanlığı’na yazılan 13 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, Y.PRK.ASK. 200/23, Lef 3.
• Seraskerlik'ten Sadaret'e gönderilen 9 Ağustos 1903 tarihli tezkire, COA, BEO 2136/160195, Lef 5.
• Siroz Kaymakamlığı’ndan Baş Kitabet Dairesine gönderilen 16 Nisan 1903 rapor, COA, Y.PRK.UM., nr. 63/66.
• Siroz Kaymakamlığı’ndan Baş Kitabet Dairesine gönderilen rapor, COA, Y.PRK.UM. 61/22.
• Siroz Kaymakamlığı’ndan Baş Kitabet Dairesine gönderilen rapor, COA, Y.PRK.UM., 61/56.
• Siroz Kaymakamlığı’ndan Baş Kitabet Dairesine gönderilen rapor, COA, Y.PRK.UM., nr. 60/113.
• Siroz Kaymakamlığı tarafından anlaşıldığı kadarıyla Rumeli Müfettişliğine gönderilen 3 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, TFR. I. SL. 16/1518.
• Siroz Kaymakamlığınca Selanik Vilayeti'ne gönderilen 26 Ağustos tarihli 1903 tarihli telgraf, COA, Y.PRK.UM. 66/61, Lef 1.
• Siroz Mutasarrıflığı tarafından Rumeli Müfettişliğine gönderilen 28 Eylül 1903 tarihli telgraf, COA, TFR.I.SL. 20/1945.
• Siroz Mutasarrıflığı tarafından Selanik Valiliği’ne yazılan 12 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, TFR.I.SL. 16/1563.
• Siroz Mutasarrıflığı’ndan Rumeli Müfettişliğine gönderilen 29 Eylül 1903 tarihli telgraf, COA, TFR.I.SL, nr. 20/1963.
• Siroz Mutasarrıflığından Rumeli Müfettişliğine gönderilen 26 Eylül 1903 tarihinde gönderilen telgraf, COA, TFR.I.SL. 20/1936, Lef 1.
• Siroz Mutasarrıflığından Rumeli Müfettişliğine gönderilen 28 Eylül tarihli telgraf, COA, TFR.1.SL., nr.20/1945.
• Siroz Mutassarıflığınca gönderilen telgrafın 17 Temmuz 1903 tarihli seraskerlik sureti, COA, A.MTZ.(04). 99/88, Lef 1.
• Tahsin Bey’in 7 Ağustos tarihli Telgrafının içeriğini 8 Ağustos’ta Rumeli Müfettişliğine bildiren Siroz Mutasarrıfı Rükneddin’in telgrafı, COA, TFR.1.SL. nr.16/1550.
• Üçüncü Ordu Müşirliğinden Seraskerliğe gönderilen 11 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA. Y.PRK.ASK. 200/2, Lef 3.
• Umum Ahali-i İslamiye Namına Şerif ve 20 Refiki tarafından Sadaret'e gönderilen 3 Ağustos 1903 tarihli telgraf, COA, BEO. 2132.159830 – Lef 1.
• Üsküp Kumandanlığı tarafından Kosova Vilayeti’ne gönderilen 3 Ağustos 1903 tarihli telgraf ve Kosova Vilayeti tarafından Üsküp Kumandanlığına gönderilen 4 Ağustos 1903 cevabi tarihli telgraf, COA, TFR.I.KV 29/2842, Lef 1.
• C. İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ATATÜRK KİTAPLIĞI
• İştib, Vodina, Kırçova ve Manastır haritasıdır. İstanbul: Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Matbaası. Arşiv No: Hrt_Gec_000153 - 912.565.11 ANK 912.565.11 ANK [t.y.] 1.
• Memalik-i Osmaniyye: Manastır Vilayeti. (1300). İstanbul: Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Matbaası. Arşiv No: Hrt_000073- 956.101.497.6 MEM 956.101.497.6 MEM 1300 1.
• Selanik - Manastır - Kosova vilayetleri haritasıdır. (1300). İstanbul: Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Matbaası. Arşiv No: Hrt_011043 - 912.496 SEL 912.496 SEL 1300.