Ebüzziya Tevfik Bey ve Oğullarının Fersan Adalarında Petrol İmtiyazı Alma Girişimleri

Yıl 2020, , 25 - 60, 16.07.2020

Ali Okumuş

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.770596

Öz

Bu çalışmada Türk edebiyat ve basın tarihinin önde gelen isimlerinden Ebüzziya Tevfik ile oğulları Abdurrahman Velid ve Talha Beylerin petrol imtiyazı için yaptıkları girişimler incelenmektedir. Oğullarının iddiasına göre Ebüzziya Tevfik bu amaçla Orman ve Maadin Nezareti’nden Kızıldeniz’in güneyinde bulunan Fersan adalarında petrol aramak için 11 Mayıs 1911 tarihinde ruhsat talebinde bulunmuştu. Kendisi vefat ettikten sonra da oğulları Velid ve Talha bir süre daha bu ruhsatı elde edebilmek için girişimlere devam etmişlerdi. Bu süreçte yaptıkları yazışmalar, dönemin siyasi olayları ve talep ettikleri ruhsat ile ilgili gelişmeler bu makale içerisinde değerlendirilmektedir. Osmanlı arşivinde bulunan belgeler, Türk edebiyat ve kültür dünyasının önemli isimlerinden Ebüzziya Tevfik ve oğullarının bugüne kadar gün yüzüne çıkmayan bir girişimine ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fersan Adaları, Petrol İmtiyazları, Ebüzziya Tevfik Bey, Talha Ebüzziya, Velid Ebüzziya, Yusuf Asım Efendi

Kaynakça

• ABDULLAH Fevziye, “Ebüzziya Tevfik”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 4, M.E.B., Eskişehir 2001, s. 100.
• AKALIN Durmuş, “Aden’in İşgali ve İşgalden Sonra Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz’de Aldığı Tedbirler” Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX/2, 2014, ss. 357-404.
• AKGÜN Adnan, Ebüzziyâ Tevfik’in Mecmûa-i Ebüzziyâ’daki Hâtıraları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yöneten: İnci Enginün, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1987.
• AKYILDIZ Ali, KURŞUN Zekeriya, Osmanlı Arap Coğrafyası ve Avrupa Emperyalizmi, İş Bankası Yayınları, İstanbul 2015.
• BALDRY John, “The Powers and Mineral Concessions in the Idrisi Imamate of Asir, 1910-1929”, Arabian Studies II, R. B. Serjeant (Editor), R. L. Bidwell (Editor), The Middle East Centre, University of Cambridge, Londra 1975, ss. 76-107.
• BAYUR Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt: 2, Kısım III, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1983.
• BLOCH Walter, “Alman Bahriye Stratejisi ve Denizaşırı Ticareti”, Toplumsal Tarih, S:21, Eylül 1995.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, Cilt:2, Kısım:1, Matbaa-i Âmire, İstanbul H. 1333.
• BUZPINAR, Şit Tufan, “Mustafa Fazıl Paşa”, DİA, C. 31, s. 300-301.
• Cezai- Kanunname-i Hümâyûn, 3. Baskı, Matbaa-yı Osmaniye, İstanbul 1307.
• Ebüzziya Tevfik, “Petrol Havuzları”, Yeni Tasvir-i Efkâr, No: 399, 31 Ekim 1910, s. 1.
• …………, “Sefâinde Kuvve-i Muharrike Olarak Petrol İsti’mâli”, Yeni Tasvir-i Efkâr, No: 278, 9 Mart 1910, s. 1.
• …………, “Muktatafat, Amerika’da Petrol İstihsâlâtı”, Mecmua-i Ebüzziya, Sayı: 132, sayfa: 127-128.
• …………, “Demiryollarında Petrol İsti’mâlinin Fevâidi”, Mecmua-i Ebüzziya, Sayı: 136, sayfa: 251-252.
• …………, Yeni Osmanlılar Tarihi, Yayımlayan: Şemseddin Kutlu, Hürriyet Yayınları, İstanbul 1973.
• …………, Yeni Osmanlılar Tarihi, Yayımlayan: Ziyad Ebüzziya, Kervan Kitapçılık, İstanbul 1973-74.
• …………, Yeni Osmanlılar Tarihi, Yayına Hazırlayan: Yakup Öztürk, Kapı Yayınları, İstanbul 2019.
• EBÜZZİYA Ziyad, “Ebüzziyâ Mehmed Tevfik”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C.10, s. 376.
• GÜR Âlim, Ebüzziya Tevfik Hayatı; Dil, Edebiyat, Basın, Yayın ve Matbaacılığa Katkıları, T.C. Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri, Ankara 1998.
• FARAH Caesar E., The Sultan’s Yemen: 19th-Century Challenges to Ottoman Rule, I. B. Tauris, Londra 2002.
• EKİNCİ İlhan, “Kızıldeniz›in Güneyinde Rekabet-Şeyh Said ve Fersan Adaları Meselesi”, Belleten, LXIX, No:255, (Ağustos 2005) s. 567-598.
• KARAY Refik Halid, Kırk Yıl Evvel Kırk Yıl Sonra Anadolu’da, Memleket yazıları -2, İnkılâp Kitapevi, İstanbul 2014.
• KESKİN Özkan, Orman ve Ma’âdin Nezâreti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, 2005.
• KUNERALP Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922), Prosopografik Rehber, İSİS Yayıncılık, İstanbul 1999.
• Mahmud Nedim Bey, Arabistan’da Bir Ömür. Son Yemen Valisinin Hatıraları veya Osmanlı İmparatorluğu Arabistan’da Nasıl Yıkıldı?, Derleyen: Ali Birinci, İsis Yayınları, İstanbul 2001.
• Meriyet-i Ahkâmına bi’l-istizan İrade-i Seniyye-i Cenâb-ı Padişahî Şeref-sünuh ve sudûr buyurulan maâdin nizamnâmesidir, İstanbul 1322.
• Muaddel Kanun-i Ceza, Mahmud Bey Matbaası, Dersaadet 1327-1329.
• Muaddel Umumi Ceza Kanunu, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul 1341.
• LONGRIGG Stephen Hemsley, Oil in the Middle East, Its Discovery and Development, Oxford University Press, Londra 1954.
• ORHONLU Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti, Habeş Eyaleti, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1974.
• PAKALIN Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.1, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1993.
• PETERSON J. E., “The Islands of Arabia: Their Recent History and Strategic Importance”, Arabian Studies VII, R. B. Serjeant (Editor), R. L. Bidwell (Editor), The Middle East Centre, University of Cambridge, Londra 1985
• Rumbeyoğlu Fahreddin, Mehmed Nabi, Fersan Adaları Meselesi, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1334.
• SERTEL Mehmet. Zekeriya, Hatırladıklarım (1905-1950), Yaylacık Matbaası, İstanbul 1968.
• SEZEN Tahir, Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, İkinci Baskı, Ankara 2017.
• Şemseddin Sami, Kamûsü’l-a’lâm, Cilt: 5, Mihran Matbaası, İstanbul 1314.
• TOK Alaaddin, The Ottoman Mining Sector In The Age Of Capitalism: An Analysis of State-Capital Relations (1850-1908), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Boğaziçi Üniversitesi, 2010.
• TOKGÖZ Ahmet İhsan, Matbuat Hatıralarım (1888-1918), Hazırlayan: Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2012.
• TÜRESAY Özgür, Être intellectuel à la fin de l’Empire ottoman : Ebüzziya Tevfik (18491913) et son temps, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Institut National des Langues et Civilisations Orientales, 2008.
• …………, “Bir Osmanlı Matbaasının Sergüzeşti, Ebüzziya Tevfik’in Matbaa-i Ebüzziyası”, Toplumsal Tarih, S: 128, Ağustos 2004, ss. 36-43.
• …………, “II. Abdülhamid Dönemi Yayımcılığı, Matbaa-i Ebüzziya ve Bastığı Kitaplar”, Müteferrika Kitabiyat Dergisi, Sayı 34, Güz 2008/2, s. 3-48;
• …………, “Osmanlı Kimliğinin Peşinde: Ebüzziya Tevfik Bey”, Müteferrika Kitabiyat Dergisi, Sayı 21, Yaz 2002/1, s. 3-25.
• …………, “Ebüzziya Tevfik ve Mecmua-i Ebüzziya (1880-1912), Müteferrika Kitabiyat Dergisi, Sayı 18, Kış 2000/2, s. 87-140
• UŞAKLIGİL Halit Ziya, Saray ve Ötesi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2019.
• YURDAKUL Nurcan Özkaplan, İngiltere Ortadoğu’ya Nasıl Girdi?, Kronik Kitap, İstanbul 2019.