Çanakkale Cephesi’nde Türk Ordusunun İaşe ve İkmal Faaliyetleri

Yıl 2015, Cilt: 13 Sayı: 18, 299 - 348, 30.05.2015

Mehmet Çevik Yavuz Selim Çeloğlu

https://doi.org/10.17518/caty.57226

Cited By: 2

Öz

Birinci Dünya Savaşı’nda Türk ordusunun kesin başarı sağladığı yegâne cephe Çanakkale Cephesi’dir. Kazanılan bu zaferde; ordunun şecaati, kahramanlığı ve vatanperverliği yanında muharip ordunun harp kabiliyetini arttıran her türlü lojistik hizmetlerin başarılı bir şekilde yürütülmesinin büyük etkisi vardır.

Lojistik faaliyetlerin en önemli unsurlarından birini de hiç şüphesiz iaşe ve ikmal faaliyetleri teşkil etmiştir. Zira tarihi süreç içinde orduların harp kabiliyetini etkileyerek savaşın gidişatına tesir eden faktörlerin başında iaşe meselesi gelmiştir. Bu durum özellikle Birinci Dünya Savaşı gibi önemli iaşe buhranlarının yaşandığı bir dönemde daha da önem kazanarak harbin sonucu değiştirecek kadar stratejik bir mesele halini almıştır.

Çanakkale Muharebeleri esnasında Türk ordusunun yaşadığı en büyük problemlerden biri de, muharip ordunun beslenme meselesi olmuştur. Özellikle dar bir alanda, her iki taraftan yarım milyona yakın ordunun yer aldığı bir cephede, iaşe maddelerinin temini kadar bunların cephe gerisindeki depolara kadar nakledilmesi ve buradan da en uçtaki siperlere ulaştırılması harbin akıbetini tayin edecek kadar ehemmiyet kazanmıştır.

Bu çalışmada, Çanakkale Cephesi’ndeki muharip ordunun iaşe ve ikmal durumu ana hatlarıyla ele alınarak söz konusu faaliyetlerin elde edilen başarıya katkısı ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Çanakkale Cephesi, Birinci Dünya Savaşı, Türk Ordusu, Lojistik, İaşe ve İkmal

Food and Supply Actıvıtıes of Turkish Army ın Gallıpolı Front

Abstract

The Turkish army’s absolute success in World War I was the Battle of Gallipoli. Along with bravery, heroism and patriotism, successful logistical operations significantly enhanced the warfare capability of the victorious army.

There is no doubt that one of the most important logistical operations is food and supply operations. This is because throughout the history, food is one of the leading factors that influence the progression of wars by affecting the warfare capability of armies. This issue was even more important in World War I, which saw significant food and supply crises become a strategic problem that would change the course of the war.

 In fact, one of the main problems that the Turkish army faced during the Battle of Gallipoli was the nutrition of the combat troops. In a very narrow area where there were a large number of soldiers from both sides, it was vitally important to transport the food and supply materials to the depots behind the battlefront and then to deliver them to the trenches, a difficult task that would determine the battle’s outcome. This study examines the food and supply operations of the Turkish army in the Battle of Gallipoli and aims to show how logistical operations contributed to the victory.

                Key Words: Battle of Gallipoli, I World War, Turkish Army, Logistics, Food and Supply

Anahtar Kelimeler

Çanakkale Cephesi, Birinci Dünya Savaşı, Türk Or

Kaynakça

• ATASE Arşivi,Kls. 3569, Dos. 214, Fih. 20-3.
• ATASE Arşivi,Kls. 3544, Dos. 95, Fih. 1-2.
• ATASE Arşivi,Kls. 3528, Dos.30, Fih.41.
• ATASE Arşivi,Kls. 1181, Dos. 226, Fih. 16-5.
• ATASE Arşivi,Kls. 1181, Dos. 226, Fih. 14-1, 14-2, 14-3, 14-4.
• ATASE Arşivi, Kls. 1151, Dos.109, Fih. 1-36.
• ATASE Arşivi, Kls. 1151, Dos. 109, Fih.1-42.
• ATASE Arşivi, Kls. 1151, Dos. 109, Fih.1-43.
• ATASE Arşivi, Kls. 1126, Dos. 12, Fih. 18-20.
• ATASE Arşivi, Kls. 1126, Dos. 12, Fih. 21.
• ATASE Arşivi,Kls. 1151, Dos. 109, Fih. 1-59.
• ATASE Arşivi, Kls. 1151, Dos. 109, Fih. 1-51.
• ATASE Arşivi, Kls. 1181, Dos. 226, Fih. 8-2.
• ATASE Arşivi, Kls. 1181, Dos. 226, Fih. 14-5.
• ATASE Arşivi, Kls. 1-6, Dos. 115, Fih. 21.
• ATASE Arşivi, Kls. 1-6, Dos. 487, Fih. 1-61.
• ATASE Arşivi, Kls. 3490, Dos. 53, Fih. 5-2, 5-2a, 3-1, 3-1a.
• ATASE Arşivi,Kls. 3527, Dos. 19, Fih. 187.
• ATASE Arşivi, Kls. 3528, Dos. 25, Fih. 1-1.
• ATASE Arşivi,Kls. 3528, Dos. 25, Fih. 2.
• ATASE Arşivi,Kls. 3544, Dos. 95, Fih. 1-4.
• ATASE Arşivi, Kls. 3569, Dos. 214, Fih. 20-2.
• ATASE Arşivi, Kls.1151, Dos. 109, Fih. 1-54.
• ATASE Arşivi, Kls. 118, Dos. 226, Fih. 13-16, 13-17, 13-18, 13-19.
• ATASE Arşivi,Kls. 1-6, Dos. 115, Fih. 19-6.
• ATASE Arşivi, Kls. 2106, Dos. 8, Fih. 1-3.
• BOA, BEO, Dos. No: 4405, Göm. No: 330328.
• BOA, DH. HMŞ, Dos. No: 13, Ves. No: 73.
• BOA, DH.EUM.MH, Dos. No: 76, Göm. No: 63.
• BOA, DH.İ.UM, Dos. No: E-21, Ves. No: 79.
• BOA, DH.İ.UM., Dos. No: 4-2, Ves. No: 5-26.
• BOA, DH.İ.UM.,Dos. No: 93-3, Göm. No: 1-43.
• BOA, M.V., Dos. No: 197, Göm. Sıra No: 108.
• BOA, MV., Dos. No: 236, Göm. No: 24.
• BOA, DH.İ.UM, Dos. No: 93-4, Ves. No: 1-48.
• BOA,DH.İ.UM., Dos. No: 82-2, Ves. No: 1-18
• Apatay, Çetinkaya, "Çanakkale Muharebelerinde Denizaltı Harekâtı",Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S. 37, Ankara 1988, s. 51-58.
• Arıkan İbrahim, Osmanlı Ordusundan Bir Nefer, Bir Mehmetçiğin Çanakkale-Galiçya-Filistin Cephesi Anıları, ( haz. Selman Soydemir, AbdullanSatun), Ankara 2010.
• Atakan, Rauf, "Birinci Dünya Savaşı’nın 1915 Yılı Çanakkale Muharebelerinde 5 nci Ordu’nuın Personel Kayıpları ve İkmali", Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 10, S. 18, s. 47-57.
• Ataksor Halis, Çanakkale Raporu, Binbaşı Halis Beyin Savaş Notları, (haz. S. Serdar Halis Ataksor), İstanbul 2008.
• Birgen, Muhittin, İttihat ve Terakki’de On Sene, İttihat ve Terakki Neydi? (haz. Zeki Arıkan), 2. Baskı, İstanbul Mart 2009.
• Conk, Cemil Paşa, Liman Von Sanders Paşa, Fahrettin Altay Paşa, Çanakkale Hatıraları, (Yay. haz. Metin Martı), c. 2, Arma Yayınları, İstanbul Temmuz 2002.
• Çalışlar, İzzeddin, On Yıllık Savaş Org. İzzettin Çalışlar’ın Not Defterlerinden Balkan, Birinci Dünya ve İstiklal Savaşları, İstanbul Şubat 2010.
• Çeloğlu, Yavuz Selim, Çanakkale Cephesi’nde 5. Ordunun İaşesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi), Elazığ 2013.
• Düstur, “Askeri Tayinat ve Yem Kanun-ı Muvakkatı”, Tertip II, c. 6, s. 1286-1301.
• Düstur, “Tedarik-i Vesait-i Nakliye- i Bahriye Hakkında Muvakkat Hakkında Muvakkat Kanun ”, Tertip II, c. 6, s. 1354-1358.
• Ege, Abidin, Çanakkale, Irak ve İran Cephelerinden Harp Günlükleri, (Yay. Haz. Celali Yılmaz), İstanbul Haziran 2011.
• Ekinci, “Ziraat İstatistikleri”, 28 Teşrinisani 1329, c. 1, S. 12, s. 89-90.
• Eldem, Vedat, Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, TTK Yay., Ankara 1994.
• Engin Vahdettin, Rumeli Demiryolları, Eren Yay., İstanbul 1993.
• Erickson, Edward J., I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusunun, Çanakkale, Kutü’l- Amare ve Filistin Cephesi, İstanbul 2009.
• Erickson, Edward J., Size Ölmeyi Emrediyorum; Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Ordusu, 2. Baskı, İstanbul 2003.
• Esat Paşa (Bülkat), Esat Paşa’nın Çanakkale Anıları, Baha Matbaası, İstanbul 1973.
• Genelkurmay Başkanlığı, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi V. Cilt Çanakkale Cephesi Harekatı 1nci, 2nci ve 3ncü Kitapların Özetlenmiş Tarihi (Haziran 1914-9 Ocak 1916), Genelkurmay Basımevi, Ankara 1997.
• Genelkurmay Başkanlığı, Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi (04 Haziran- 09 Ocak 1916), V. Cilt, III. Kitap, Ankara 2012.
• Genelkurmay Başkanlığı, Osmanlı İmparatorluğu’nda Kollar Ulak ve İaşe Menzilleri, Ankara 1966.
• Genelkurmay Başkanlığı, Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi Osmanlı Devri Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik “X ncu Cilt”, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1985.
• Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi: Osmanlı İmparatorluğu’nun Siyasî Askerî Hazırlıkları ve Harbe Giriş, I, Ankara 1970.
• Güran, Tevfik, 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı Üzerine Araştırmalar, Eren Yay., İstanbul 1998.
• Hersing, Otto, Çanakkale Denizaltı Savaşı, (çev. Bülent Erdemoğlu), İstanbul, 2007.
• İlkin, Selim-TEKELİ İlhan, Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşındaki Ekonomik Düzenlemeler İçinde İaşe Nezareti ve Kara Kemal Bey’in Yeri, (XII. Türk Tarih Kongresi Ayrıbasım), Ankara 2000.
• İncesu, Sokrat, Birinci Dünya Savaşında Çanakkale-Arıburnu Hatıralarım, Esen Matbaası, Çanakkale 1964.
• Mahmud Beliğ (Miralay), “Balkan Harbinde Mürettep Dördüncü Kolordunun Harekatı”, Askeri Mecmua Tarih Kısmı, Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Talim ve Terbiye Dairesi, İstanbul Mart 1928, Sayı 9, s. 1-526.
• Mehmet Fasih, Kanlısırt Günlüğü: Mehmed Fasih Bey’in Çanakkale Anıları, (Haz. Murat Çulcu), Arba Araştırma Basım Yayın, İstanbul 1997.
• Mühlman, Carl, Çanakkale Savaşı: Bir Alman Subayının Notları, (çev. Sedat Umran), Timaş Yayınları, İstanbul 1998.
• Münim Mustafa, Cepheden Cepheye: 1914-1918: İhtiyat Zabiti Bulunduğum Sırada Cihan Harbi’nde Kanal ve Çanakkale Cephelerine Ait Hatıralarım, İstanbul 1998.
• Ocakaçan, Levent Kaya, Birinci Dünya Savaşı'nda Şirket-i Hayriye, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2009.
• Oglander, Aspinal, Büyük Harbin Tarihi Çanakkale Gelibolu Askeri Harekatı, (çev. Tahir Tunay), c. 1, İstanbul 1939.
• Öğün, Tuncay, Kafkasya Cephesinin 1. Dünya Savaşındaki Lojistik Desteği, Ankara 1999.
• Özgen, Mehmet Sinan, Bolvadinli Mehmet Sinan Bey’in Harp Hatıraları, (Yay. haz. Servet Avşar, Hasan Babacan, Muharrem Bayar) Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul Haziran 2011.
• Pamuk, Şevket, Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme (Seçme Eserleri II), 2. Baskı, İstanbul Aralık 2009.
• Prigge, Erich R., Liman Von Sanders Paşa’nın Emir Subayı Binbaşı Erich R. Prigge’nin Çanakkale Savaşı Günlüğü,( çev. ve haz. Bülent Erdemoğlu), İstanbul 2011.
• Rey, Ahmet Reşit, İmparatorluğun Son Döneminde Gördüklerin Yaptıklarım (1890-1922), ( Haz. Nur Özmel Akın), İstanbul Şubat 2014.
• Sabis, Ali İhsan, Harp Hatıralarım Birinci Dünya Harbi, c. 2, İstanbul 1992.
• Sağlam, Mehmet Hakan, II. Tertip Düstur Kılavuzu (Osmanlı Devlet Mevzuatı 1908-1922), c. II, İstanbul Temmuz 2010.
• Sami (Dz. Yb.), “Balkan Harbinde ve Büyük Harpte Çanakkale Cephesi'nin İkmal İşleri”, Levazım Mecmuası, 7. Sene, Sayı 26, Mart 1937, s. 63-76.
• Sanders, Liman, Türkiye’de Beş Yıl, (haz. Resul Bozyel), Kesit Yayınevi, İstanbul Ekim 2006.
• Satan Ali, “Osmanlı’nın Demiryolu Çağına Giriş”, Osmanlı’da Ulaşım Kara-Deniz-Demiryolu, (Editörler: Vahdettin Engin vd.), İstanbul 2012.
• Sayılır, Burhan, Çanakkale Savaşları ve Savaş Alanları Rehberi, Siyasal Kitabevi, Ankara 2007.
• Seçer, Turhan, Destanlaşan Çanakkale Deniz Kara Hava Savaşları Bütün Yönleriyle Anılar ve Yorumlar, Kastaş Yayınevi, İstanbul 2005.
• Seferiye Nizamnamesi, Dersaadet 1332.
• Selahattin Adil Paşa, Çanakkale Cephesinden Mektuplar- Hatıralar, Yeditepe Yayınevi, İstanbul Şubat 2007.
• Sunata, İ. Hakkı, Gelibolu’dan Kafkaslara I. Dünya Savaşı Anılarım, (Yay. haz. Kansu Şarman), 3. Baskı, İstanbul Şubat 2008.
• Toprak, Zafer, Türkiye’de “Milli İktisat” 1908-1918, Ankara 1982.
• Tüccarzade İbrahim Hilmi, Balkan Harbi’ni Niçin Kaybettik? (Yay. haz. Mecit Yıldız &Hamdi Akyol), İz Yay., İstanbul 2012.
• Yeniay, İ. Hakkı, Yeni Osmanlı Borçları Tarihi, İstanbul 1964.
• Zürcher, Erik Jan, Savaş Devrim ve Uluslaşma, Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi (1908-1928), (çev. Ergun Aydınoğlu), 2. Basım, İst. Bilgi Üniv. Yay., İstanbul 2009.