Menemen (Kubilay) Olayı Hakkında Yapılmış Çalışmalar Üzerinden Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 32, 47 - 77, 27.05.2022

Büşra Bigat Akça

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.1061412

Öz

1929 Ekonomik Buhranının ülke içindeki yankıları başta olmak üzere, 1930 yılı çeşitli iç ve dış olayların etkisi ile iç siyasette dalgalanmaların yaşandığı önemli bir yıl olmuştur. İç ortamdaki huzursuzluğun farkında olan Gazi Mustafa Kemal, bu durumun çözümü için bir muhalefet partisi ihtiyacına dikkat çekmiş, bu doğrultuda Ali Fethi Okyar tarafından Serbest Cumhuriyet Fırkası kurulmuştur. Ancak bu deneyim, istenilen huzur ortamını oluşturmamış, dahası yeni kaoslara neden olmuştur. Bu kaos ortamında yaşanan önemli olaylardan biri de 23 Aralık 1930’da meydana gelen Menemen (Kubilay) Olayıdır. Ülkede rejimin sertleşmesine sebep olacak gelişmeleri beraberinde getiren Menemen(Kubilay) Olayı, aynı zamanda yakın tarihimizin üzerinde en çok tartışılan konularından biridir. Bu noktada olay ile ilgili aktarılan bilgiler farklılık göstermektedir. Makalede bu çelişkilerin giderilebilmesi amacıyla konuyla ilgili yapılan farklı çalışmalar konuyu ele alış şekli ve sonuçları açısından irdelenip analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

menemen olayı, irticai isyan, komplo, Divan-ı harp

An Assessment of Researches on the Menemen (Kubilay) Event

Öz

The year 1930 is an important year in which fluctuations in domestic politics were experienced due to the effects of various domestic and foreign events, especially the domestic repercussions of the 1929 economic depression. Being aware of the unrest in the domestic environment, Gazi Mustafa Kemal drew attention to the need for an opposition party to solve this situation, and for this purpose, Serbest Cumhuriyet Fırkası (the Free Republican Party) was established by Ali Fethi Okyar. However, this experience did not create the desired peace environment and even caused new chaos. It is the Menemen (Kubilay) Incident that brings about the developments that will come from this chaos. The Menemen (Kubilay) Incident, which brought about the developments that will cause the regime to harden in the country, has been one of the most discussed issues in our recent history. At this point, the information about the event differs. In this article different studies on the subject have been tried to be examined and analyzed in terms of the way they deal with the subject and their results in order to eliminate these differences.

Anahtar Kelimeler

Menemen İndicent, reactionary rebellion, complo, court martial

Kaynakça

• Akşin, Sina, Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye, İş Bankası Kültür Yayınları, 19.Baskı, İstanbul, 2015.
• Anıl, Yaşar Şahin, Mahkeme Tutanaklarına Göre Menemen İrtica Olayı Davası, Kastaş Yayınları, İstanbul, 2007.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, Türkiye İş Bankası Kültür Yay, İstanbul, 2018.
• Atilhan, Cevat Rıfat, Menemen Hadisesinin İç Yüzü, Akyurt Yayıncılık, İstanbul, 1968.
• Aybars, Ergün, İstiklal Mahkemeleri, Doğan Kitap, İstanbul, 2018.
• Aysal, Necdet, “Yönetsel Alanda Değişimler ve Devrim Hareketlerine Karşı Gerici Tepkiler “Serbest Cumhuriyet Fırkası –Menemen Olayı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 44, Güz 2009, ss.581-625.
• Bali, Rıfat N., “Cevat Rifat Atilhan -I”, Tarih ve Toplum, C.30, Sayı 17, Temmuz 1998, ss.15-24.
• Boratav, Korkut, Türkiye’de Devletçilik, İmge Kitabevi, 2.Baskı, Ankara, 2006.
• Çay, Mustafa Murat, “Milli Mücadele Döneminde Cevat Rıfat Atilhan”, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 10, 2013, ss.255-288.
• Çay, Mustafa Murat, Cevat Rifat Atilhan-Askerî, Siyasî ve Fikrî Yönleriyle, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Atatürk ilkeleri ve İnkılap Tarihi Bilim Dalı, Konya, 2013.
• Çetinkaya, Hikmet, Menemen Olayı ve Tarikat Kampları, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul, 2012.
• Ertem, Barış, TBMM ve Divan-ı Harp Tutanaklarına Göre “Kubilay Olayı” Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:3 /Ekim 2011 - Mart 2012, ss.99-116.
• Eyrice, Nilay, Tarih Eğitiminde Yerellik: 1922-1950 Döneminde Menemen Kazası, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 2005.
• Goloğlu, Mahmut, Devrimler ve Tepkileri(1924-1930), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017.
• İslamoğlu, Mustafa, Devrimlere Tepkiler ve Menemen Provokasyonu, Denge Yayınları, 7.Baskı, İstanbul, 1998.
• Kili, Suna, Atatürk Devrimi Bir Çağdaşlaşma Modeli, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1981.
• Kurtoğlu, İsmail, Menemen Olayı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir, 2000.
• Menemen İrtica Hadisesi, Hariciye Vekaleti Yayınları, Ankara, 1931.
• Müftüoğlu, Mustafa, Yakın Tarihimizden Bir Olay Menemen Vak’ası, Risale Yayınları, İstanbul,1991.
• Okyar, Ali Fethi, Serbest Cumhuriyet Fırkası Hatıraları, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2017.
• Öz, Eyüp, Menemen Olayı ve Türkiye’de Mehdicilik, 47 Numara Yayıncılık, İstanbul, 2007.
• ÖZ, Eyüp, “Yasak Bir Hafızayla Yüzleşmek: Menemen Olayı İrtica mı, Komplo mu?” FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı 5, 2015, ss.409-440.
• Öztuna Yılmaz, GÖKDEMİR Ayvaz, Türkiye'de Askeri Müdahaleler, Tercüman Tesisleri, İstanbul 1987.
• Tabak, Serap, “Menemen Olayı’nın İzmir Basınındaki Yankıları”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt 10, Sayı 1, 1995, ss.313-328.
• Tabak, Serap, “Serbest Cumhuriyet Fırkası”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, ss. 552-562.
• Taşkın, Abdullah, Türk Siyasal Hayatında Menemen Olayı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Gaziantep 2020.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, Yeni Türkiye’nin Oluşumu, 1923-1938, 3.Kitap, Bilgi Yayınları, Ankara, 1995.
• Tunçay, Mete, Türkiye’de Tek Parti Yönetiminin Kurulması(1923-1931), Doğan Ofset, Cem Yayınevi, 2.Baskı, İstanbul, 1989.
• Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar(1924-1938), Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları, Seri No:8 Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1972.
• Uyar, Hakkı Türkiye’de Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, Boyut Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• Uzun, Hakan, Atatürk’ün Nutuk’unun İçerik Analizi,(Yayınlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 2005.
• Üstün, Kemal, Menemen Olayı ve Kubilay, Çağdaş Yayınları, 3.Baskı, İstanbul, 1981.
• Solgun, Sertaç, Menemen Olayı Sonrasından İkinci Dünya Savaşı'na Türkiye'nin İç Güvenliği, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 2010
• Yetkin, Çetin, Serbest Cumhuriyet Fırkası Olayı, Otopsi Yayınları, İstanbul, 2004.
• Zürcher, Eric, Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayıncılık, 34.Baskı, İstanbul, 2017.
• Qasımov, Cavid, “Türkiye’deki İstiklâl Mahkemeleri ile İlgili Rus Araştırmacılarının Akademik Değerlendirmeleri, İstiklâl Mahkemeleri Uluslararası Sempozyumu -ATAM, (Çev., Aylin Yavuz Akengin) Adıyaman, Türkiye, 10 - 11 Aralık 2015, ss.1-13.