From Folk Story to Verse Theater: Kerem and Aslı

Yıl 2022, Sayı: 33, 103 - 120, 24.10.2022

Melih Erzen

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.1167341

Öz

Folk stories have a wide place in traditional Turkish literature as an oral literary product. The stories, such as Leylâ and Mecnûn, Ferhad and Şirin, Kerem and Aslı, Vâmık and Azra, Tahir and Zühre, Hüsrev and Şirin, that have been described throughout the centuries and developed in various variants have a great prospect in terms of folklore and folk literature as products reflecting the cultures, language and world perception of the folk. However, these stories have not only remained verbal literary products. It is seen that these accounts, some of which are reinterpreted through the works of mesnevi form in classical Turkish literature, are also evaluated by the artists in modern Turkish literature. The authors, who see traditional narratives as a source, have rewritten these stories by making some changes in fiction and form. An example of this is the theater play Kerem and Aslı written in 1944 by Selahattin Batu, a writer of the Republican period. In this work, the author reinterpreted Kerem and Aslı, one of the most common folk stories in Anatolia. It is noteworthy that in the work, new approaches are exhibited by moving away from the classical structure of the story and that it is desired to reach the fluency of traditional narratives with the form of verse theater. On the other hand, there are similarities and differences from the story in the use of motifs in the work. In this article, variants of the folk story Kerem and Aslı and the theater play Kerem and Aslı by Selahattin Batu will be evaluated together to show how a theatrical work is fed from a traditional narrative; in particular, it will be tried to determine the place of the work by emphasizing the elements and motifs in the play.

Anahtar Kelimeler

Literature and tradition, Republican era Turkish literature, Folk stories, Kerem and Aslı, Turkish theater.

Halk Hikâyesinden Manzum Tiyatroya: Kerem ile Aslı

Öz

Halk hikâyeleri, bir sözlü edebiyat türü olarak geleneksel Türk yazınında geniş yer tutmaktadır. Yüzyıllar boyunca anlatılagelen ve çeşitli varyantlar halinde gelişen Leylâ ile Mecnûn, Ferhad ile Şirin, Kerem ile Aslı, Vâmık ile Azra, Tahir ile Zühre, Hüsrev ile Şirin gibi hikâyeler halkın kültürünü, dilini, dünya algısını yansıtan ürünler olarak halkbilimi ve halk edebiyatı açısından büyük öneme sahiptir. Ancak bu hikâyeler, yalnızca sözlü edebiyat ürünleri olarak kalmamıştır. Klâsik Türk edebiyatında mesnevî formundaki eserler yoluyla bazıları yeniden yorumlanan bu anlatıların modern Türk edebiyatında da sanatçılar tarafından değerlendirildiği görülmektedir. Geleneksel anlatıları bir kaynak olarak gören yazarlar, kurguda ve formda birtakım değişiklikler yaparak bu hikâyeleri yeniden kaleme almışlardır. Cumhuriyet devri tiyatro yazarlarından Selahattin Batu’nun 1944’te yazdığı Kerem ile Aslı adlı tiyatro eseri bu duruma örnek gösterilebilir. Yazar, bu eserde Anadolu’daki en yaygın halk hikâyelerinden biri olan Kerem ile Aslı’yı yeniden yorumlamıştır. Eserde hikâyenin klâsik yapısından yer yer uzaklaşılarak yeni yaklaşımlar sergilenmesi ve manzum tiyatro formuyla geleneksel anlatıların akıcılığına ulaşılmak istenmesi dikkat çekicidir. Öte yandan eserde motiflerin kullanımı konusunda hikâye ile benzerlikler ve hikâyeden farklılıklar gözlemlenmektedir. Bu makalede, bir tiyatro eserinin geleneksel bir anlatıdan nasıl beslendiğini göstermek üzere halk hikâyesi Kerem ile Aslı’nın varyantları ile Selahattin Batu’nun Kerem ile Aslı adlı tiyatro eseri bir arada değerlendirilecek; bilhassa oyunda yer alan unsurlar ve motifler üzerinde durularak eserin yeri saptanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat ve gelenek, Cumhuriyet devri Türk edebiyatı, Halk hikâyesi, Kerem ile Aslı, Türk tiyatrosu.

Kaynakça

• AND, Metin, 50 Yılın Türk Tiyatrosu, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1973.
• [ANONİM], Kerem ile Aslı, haz. İsa Öztürk, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017.
• ARTUN, Erman, Anonim Türk Halk Edebiyatı Nesri, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2009.
• BANARLI, Nihad Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, MEB Yayınları, Ankara, 2016, C.II.
• BATU, Selahattin, Kerem ile Aslı, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul, 1945? .
• BORATAV, Pertev Naili, “Kerem ile Aslı: Değişiklikler Yapılarak Manzum Bir Masal Haline Getirilirken Orijinalitesi Kaybedilmiş ve Bilinen Kerem ile Aslı Hikâyesi Olmaktan Çıkmıştır”, Tan, 8.4.1945.
• DUYMAZ, Ali, Kerem ile Aslı Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001.
• ELÇİN, Şükrü Murat, Kerem ile Aslı Hikâyesi, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1949.
• ELÇİN, Şükrü, Halk Edebiyatı Araştırmaları II, KTB Yayınları, Ankara, 1988.
• ERK, Nihal, “Ölümünün Dördüncü Yıldönümünde Hocam Selahattin Batu”, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, Ankara, 1977, C.24, S.2, s.319-323.
• GÜLEÇ, Elif Sanem, Kerem Operası Librettosundaki Kurgusal Unsurların Kerem ile Aslı Hikâyesi ve Kerem ile Aslı Oyunu Bağlamında İnceleme ve Karşılaştırılması (Sanatta Yeterlik Eser Çalışması), Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat ve Tasarım Anasanat Dalı, İstanbul, 2009.
• KAPLAN, Mehmet, Tip Tahlilleri, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1991.
• [KOLEKTİF], Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010, C.I.
• AÇA, Mehmet – EKİCİ, Metin – YILMAZ, A. Müge, “Anonim Halk Edebiyatı”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, ed. M. Öcal Oğuz vd., Ankara, 2017, s.133-238.
• ÖZTÜRK, İsa, “Önsöz”, Kerem ile Aslı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017, s.V-VI.
• TÜRKAN, Kadriye, “XIX. Yüzyıl Âşık Şiirinde ‘Kerem ile Aslı Hikâyesi’nin Yansımaları”, Dört Kıtada Folklorun İzinde: Prof. Dr. Özkul Çobanoğlu Armağanı, Hakim Yayıncılık, Ankara, 2015, s.713-728.
• TÜRKMEN, Fikret, “Hikâye”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul, 1998, C.17, s.488-491.
• TÜRKMEN, Fikret, “Kerem ile Aslı”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, Ankara, 2002, C.25, s.283-284.
• ZENGİN, Çakır, Selahattin Batu’nun Hayatı, Sanatı ve Şiirleri Üzerinde Bir İnceleme (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Giresun, 2016.