Tenedos Nekropolis Buluntusu Fenike Kökenli Cam Pendant

Yıl 2022, Sayı: 33, 59 - 73, 24.10.2022

Hüseyin Yaman

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.1170035

Öz

Bu çalışmada ele alınan baş formlu cam pendant, Tenedos nekropolünde 1993 yılı kurtarma kazıları sırasında bir pithos mezar içinde ayakta duran pişmiş toprak bir figürin, bir figürin başı (veya protom) ve aşık kemikleriyle (astragali) birlikte bulunmuştur. Çubuğa sarma tekniğiyle üretilmiş pendant pürüzsüz sakal, büyük göz, genişuzun burun, dolgun dudak ve hafifçe dışa çıkık ve çatallı çene gibi tasvir özelliklerine sahiptir. Yapımında lacivert, sarı, beyaz ve turkuaz renkli cam kullanılmıştır. Fenike veya Fenike kolonisi Kartaca kökenli olduğu düşünülen cam pendantlar, buluntu yeri bilinen örneklere göre Akdeniz havzası, Karadeniz’in kuzey kıyıları ile Doğu Avrupa’ya yayılmış olup MÖ 7. yüzyıldan başlayarak MÖ 1. yüzyıl ortalarına kadar tarihlendiği bilinmektedir. Tenedos buluntusu tipolojik özelliklerine göre M. Seefried’in “kıvırcık saçlı erkek başı” olarak adlandırdığı ve MÖ 5. yüzyıl ile MÖ 3. yüzyıl arasına tarihlediği “Tip C” ile uyumludur. Bu tipin MÖ 450-300 arasına verilen C1 alt grubuna dahildir. Baş formlu cam pendant Kuzeydoğu Ege için nadir bir buluntudur. Mezarda bu eserle birlikte ele geçen sağlam durumdaki pişmiş toprak figürin ve baş göz önüne alındığında pendantı MÖ 5. yüzyılın ilk yarısına tarihlemek mümkündür. Aynı zamanda bu dönemde Fenike ve/veya Kartaca ile Tenedos arasındaki ilişkinin varlığını gösterir.

Anahtar Kelimeler

Tenedos, Nekropolis, Pithos mezar, Cam pendant, Fenike

Teşekkür

Buluntuların yayını için izin veren ve yardımda bulunan Çanakkale Troya Müze Müdürlüğü’ne; Tenedos nekropolisi buluntularını paylaşarak çalışmaya teşvik edip destek veren Tenedos kazı başkanı Prof. Dr. Turan TAKAOĞLU’na: cam pendant konusunda fikirlerini paylaşan Dr. Christopher S. LIGHTFOOT’a teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca Tenedos nekropolisi buluntularıyla ilgili araştırma projesini bir burs ile destekleyen ARIT ve Tenedos buluntularıyla ilgili hazırladığımız projeyi (SBA-2016-1042) gerçekleştirmemizi sağlayan Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi’ne teşekkür ederim.

A Phoenician Glass Pendant from the Tenedos Necropolis

Öz

The head-shaped glass pendant discussed in this study was found together with a terracotta statuette, a terracotta head (or a protome), and some knucklebones (astragali) in a pithos burial during rescue excavations in 1993 in the Tenedos necropolis. The rod-formed pendant has a beard, big eyes, a long nose, full lips, and a slightly protruding chin. Trails of opaque yellow, white, and turquoise glass were applied to the translucent dark blue body of the pendant. Such glass pendants are considered to be of Phoenician and/or Carthaginian origin and are distributed throughout the Mediterranean basin, the northern coast of the Black Sea, and Eastern Europe. They range in date from the 7th century to the middle of the 1st century BC. The Tenedos glass pendant is compatible with M. Seefried’s “Type C” (male head with curly hair) and dated between the 5th century and 3rd century BC. It belongs to the C1 subgroup (head with curly hair and sleek beard) of this type. The head-shaped glass pendant is a rare find from the northeast region of the Aegean. In the context of the other finds from the tomb, notably the standing female figurine, the glass pendant can be said to belong to the first half of the 5th century BC. Moreover, this find indicates the contact between the Phoenicia and/or Carthage and Tenedos in this period.

Anahtar Kelimeler

Tenedos, Necropolis, Pithos burial, Glass pendant, Phoenicia

Kaynakça

• AKTAŞ, Rabia (2018). “Aşık Kemiğinin (Astragalos) Antik Dönemde Kullanımı”, Prof. Dr. Nuran Şahin’e Armağan Kitabı: Epiphaneia, (eds. O. Zunal vd.), İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 1-8.
• ARSLAN, Nurettin (2003). “Goldbleche aus Tenedos”, Istanbuler Mitteilungen 53: 251-263.
• ARSLAN, Nurettin (2005). “Hellenistische Grabfunde aus Tenedos”, OTIUM: Festschrift für Volker Michael Strocka, (eds. T. Ganschow–M. Steinhart), Remshalden: Greiner, 15-19.
• ARSLAN, Nurettin – SEVİNÇ, Nurten (2003). “Die eisenzeitliche Graber von Tenedos”, Istanbuler Mitteilungen 53: 223-250.
• ATAÇERİ, Ergon – ARGAVAN, Suzan (1961). “Bozcaada Ortaokul Sahasında Yapılan Kazı Hakkında Ön Rapor, 1961”, Türk Arkeoloji Dergisi XI (2): 19-20.
• AYAZ, Mehmet (2017). “Tenedos Nekropolünde Bulunan Gri Amphoriskos ve Oinokhoe Üzerindeki Aplike Yılan İkonografisi Üzerine Bir Değerlendirme”, Arkeoloji ve Sanat 156 (Eylül-Aralık 2017): 111-118.
• AYAZ, Mehmet (2021). Troas Bölgesi Arkaik Dönem Gri Seramikleri, Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• BARAG, Dan (1985). Catalogue of Western Asiatic Glass in the British Museum Volume 1, London: British Museum.
• BAŞARAN, Cevat – KASAPOĞLU, Hasan (2018). “2005-2013 Yılları Verileriyle Parion Güney Nekropolisi Ölü Gömme Gelenekleri”, XVII. Türk Tarih Kongresi, 15-17 Eylül 2014, c. 1, Eski Anadolu Uygarlıkları, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 433-487.
• BLÖMER, Michael – WINTER, Engelbert (2006). “Der Dülük Baba Tepesi bei Doliche und das Heiligtum des Iupiter Dolichenus 2. Vorbericht (2004-2005)”, Istanbuler Mitteilungen 56: 185-205.
• BOARDMAN, John (1967). Excavation in Chios 19952-1955. Greek Emporio, Oxford: British School of Archaeology at Athens & Thames and Hudson.
• BURULDAĞ, Erdinç (2009). Assos Batı Nekropolü Ölü Gömme Gelenekleri (M.Ö. 7.-M.Ö. 1. Yüzyıl), Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• CANAV, Üzlifat (1985). Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. Cam Eserler Koleksiyonu, İstanbul: T.Ş.C.F.A.Ş.
• ČELHAR, Martina – KUKOČ, Sineva (2014). “Glass Head Pendant from Nadin: A contribution to the understanding of import in the Liburnian culture”, Prilozi Instituta za arheologiju u Zagrebu 31 (1): 89-100.
• DÖNMEZ, Şevket (2021). “A Punic necklace from Oluz Höyük: a general evaluation for Anatolia”, The Greek and Romans in the Black Sea and the Importance of the Pontic Region fort he Graeco-Roman World (7th century BC-5th century AD): 20 Years On (1997-2017), (eds. G.R. Tsetskaladze vd.), Oxford: Archaeopress, 400-405, 715.
• DUSENBERY, Elsbeth (1967). “Ancient Glass From the Cemeteries of Samothrace”, Journal of Glass Studies 9: 34-49.
• DUSENBERY, Elsbeth (1998a). Samothrace Vol. 11, The Nekropoleis , The Nekropoleis and Catalogues of Burials, New Jersey: Princeton University Press.
• DUSENBERY, Elsbeth (1998b). Samothrace Vol. 11, The Nekropoleis, Catalogues of Objects by Categories, New Jersey: Princeton University Press.
• ERTEN, Emel (2007). “Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nden Cam Pendant”, Olba 15: 1-12.
• ERTEN, Emel (2014). “Hatay’dan Bir Cam Buluntu: Esentepe Skyphosu”, Uluslararası Çağlar Boyunca Hatay ve Çevresi Arkeolojisi Sempozyumu Bildirileri, 21-24 Mayıs 2013, (eds. A. Özfırat – Ç. Uygun), Antakya: Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, 183-190.
• ERTEN, Emel (2019). “Olba Akropolis Kazılarından Cam Pendant”, Olba 27: 331-344.
• GATES, Charles (2015). “A Harbor Town in Southeast Cilicia during the Persian and Hellenistic Periods”, Journal of Eastern Mediterranean Archaeology & Heritage Studies 3 (2), s. 81-104.
• GENÇLER-GÜRAY, Çiğdem (2016). “Kaunos Demeter Kutsal Alanı’nda Bulunan Baş Şeklinde Bir Cam Pendant”, Basileus. 50. Yılında Kaunos / kbid, (eds. A. Diler vd.), Ankara: Bilgin Kültür Sanat, 66-70.
• GOLDMAN, Hetty (1950). Excavations at Gözlü Kule, Tarsus, Hellenistic and Roman Periods Vol. 1, New Jersey, Princeton University Press.
• GROSE, David F. (1989). The Toledo Museum of Art Early Ancient Glass: core-formed, rodformed, and cast vessels and objects from the late Bronze age to the early Roman Empire, 1600 B.C. to A.D. 50, New York: Hudson Hills Press.
• HAEVERNICK, Thea E. (1977). “Gesichtsperlen”, Madrider Mitteilungen 18: 152-231.
• HIGGINS, Reynold A. (1967). Greek Terracottas, London: Metheuen.
• HIGGINS, Reynold A. (1969). Catalogue of the Terracottas in the Department of Greek and Roman Antiquities British Museum Vol. 1 Greek: 730-330 B.C., London: British Museum.
• ILIEVA, Petya (2019). “Phoenicians, Cypriots and Euboeans in the Northern Aegean: a reappraisal”, Athens University Review of Archaeology 2: 65-102.
• KAPLAN, Davut (2009). Çanakkale Arkeoloji Müzesi Frank Calvert Koleksiyonu Terrakotta Figürinleri, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• KNIGGE, Ursula (2005). Kerameikos: Der Bau Z, Bd. XVII c. 1, München: Hirmer.
• KOZAL, Ekin (2010). “Sirkeli Höyük: Çukurova’nın Stratejisi”, Arkeo Atlas 7: 36-41.
• KUNZE-GÖTTE, Erika – TANCKE, Karin – VIERNEISEL, Klaus (1999). Kerameikos Bd. VII.2: Die Nekropole von der Mitte des 6. Bis Zum ende des 5. Jahrhunderts, München: Hirmer.
• LIGHTFOOT, Christopher S. (2001). “The Pendant Possibilities of Core-Formed Glass Bottles”, Metropolitan Museum Journal 36: 59-66.
• LIGHTFOOT, Christopher S. (2016). “Fragments of Time: Ancient Glass in the Department of Greek and Roman Art”, Metropolitan Museum Journal 51: 30-41.
• LIGHTFOOT, Christopher S. (2018). “Additional Early Roman Roman Blown Jugs in the East”, Journal of Glass Studies 60: 319-322.
• ÖZET, Aynur (1996) Dipten Gelen Parıltı: Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi Cam Eserleri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• ÖZKAN, Turan (1992). “1990 yılı Tenedos Nekropol Çalışmaları”, Müze Kurtarma Kazıları Semineri 2: 1-10.
• ÖZKAN, Turan (1993). Tenedos Arkaik ve Klasik Nekropolü, İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• POLAT, Gürcan (2008). “Antandros Nekropolü Ölü Gömme Gelenekleri”, III.-IV. Arkeometrik Araştırmalar Sempozyumu, Anadolu/Anatolia Ek Dizi 2: 271-280.
• PULSINGER, Birgit (2008). “Artemision’dan gelen boncuklar – Tanrı ile Kul arasındaki aracı”, Efes Artemisionu: Bir Tanrıçanın Kutsal Mekanı, (ed. W. Seipel), Viyana: Kunsthistorisches Museum, 263-280.
• ROBINSON, David M. (1952). Excavation at Olynthus, Part XIV, Terracottas, Lamps, and Coins Found in 1934 and 1938, Baltimore: The John Hopkins Press.
• SAYAR, Mustafa H. (2011). “Eskiçağ Anadolu’sunda Aşık Kemiği ve Alfabe Kehanetleri Aracılığıyla Fal Bakma”, Toplumsal Tarih 212: 92-95.
• SEEFRIED, Monique (1979) “Glass Core Pendants Found in The Mediterranean Area”, Journal of Glass Studies 21: 17-26.
• SEEFRIED, Monique (1982). Les Pendentifs en Verre Sur Noyau des Pays de la Méditerranée Antique, Roma: École française de Rome.
• SEVİNÇ, Nurten (1994). “Bozcaada (Tenedos) Nekropolü 1992 Yılı Kurtarma Kazısı”, Müze Kurtarma Kazıları Semineri 4: 311-320.
• SEVİNÇ, Nurten (1995). “Tenedos Kurtarma Kazısı”, Müze Kurtarma Kazıları Semineri 5: 113-127.
• SEVİNÇ, Nurten – TAKAOĞLU, Turan (2004). “The Early Bronze Age on Tenedos/Bozcaada”, Studia Troica 14, s. 135-140.
• STEFANI, Evangelia (2012). “Catalogue of Objects no. 116-117”, Greeks and Phoenicians at the Mediterranean Crossroads (eds. P. Adam-Veleni–E. Stefani), Thessaloniki: Archaeological Museum of Thessaloniki Publications, 165-166.
• STERN, E. Marienne – SCHLICK-NOLTE, Birgit (1994). Early Glass of the Ancient World 1600 B.C. – A.D. 50: Ernesto Wolf Collection, Ostfildern: Verlag Gerd Hatje.
• TAKAOĞLU, Turan (2017). “The Daedalic Style on Tenedos: New Light from Old Digs”, Arkeoloji ve Sanat 156 (Eylül-Aralık 2017): 103-110.
• TAKAOĞLU, Turan – ATABAY, Mithat (2021). Tenedos Bozcaada: Tunç Çağı’ndan Günümüze Bir Ada Tarihi, İstanbul: Ege Yayınları.
• TAKAOĞLU, Turan – YAMAN, Hüseyin (2019). “Arkaik Dönem Kuzeydoğu Ege Kültürel Etkileşim Ağı İçinde Tenedos Adası”, Kültürlerin Bağlantısı: Başlangıcından Roma Dönemi Sonuna Kadar Eski Yakın Doğuda Ticaret ve Bölgelerarası İlişkiler, (eds. V. Şahoğlu vd.), Ankara: Ankara Üniversitesi, 321-338.
• TATTON-BROWN, Veronica (1981). “Rod-Formed Glass Pendants and Beads of the First Millennium BC”, Catalogue of Greek and Roman Glass in the British Museum Vol. 1: Core and Rod-Formed Vessels and Pendants and Mycenaean Cast Objects, (ed. D.B. Harden), Londra: British Museum, 143-155.
• TAŞTEMÜR, Emre (2017). “Glass Pendants in Tekirdağ and Edirne Museums” Anatolia Antiqua 25: 53-56.
• TAŞTEMÜR, Emre (2016). “İç Kalıp Teknikli Cam Eserler ve Çanakkale Müzesi Örnekleri”, Colloqium Anatolicum 15: 212-237.
• TIVERIOS, Michalis A. (2012). “The Phoenician presence in the northern Aegean”, Greeks and Phoenicians at the Mediterranean Crossroads, (eds. P. Adam-Veleni – E. Stefani), Thessaloniki: Archaeological Museum of Thessaloniki, 69-72.
• VIERNEISEL-SCHLÖRB, Barbara (1997). Kerameikos: Die Figürlichen Terrakotten I. Spätmykenisch bis späthellenistisch, Bd. 15, München: Hirmer.
• WOOLEY, Leonard (1938). “The excavations at Al Mina, Sueidia. II”, The Journal of Hellenic Studies 58 (2): 133-170.
• YILDIRIM, Ömer C. – YAVŞAN, Çilem (2022). “Tenedos Nekropolis’inden Seramik Askos’lar”, Phaselis 8: 73-82.
• ZOITOPOULOU, Eleni P. – CARON, Beaudoin – DEBLOIS, Annick (2010). Montreal Museum of Fine Arts, Collection of Mediterranean Antiquities Vol. 2: The Terracotta Objects, Leiden & Boston: Brill.
• JSTOR, SSID 24620416 Head Pendant. (600-500 BC). [Glass]. <a href="http://www.clevelandart.org/">The Cleveland Museum of Art</a>; Cleveland, Ohio, USA; Collection: Near Eastern Art; Department: Egyptian and Ancient Near Eastern Art; Gallery: 102A Ancient Near East; Provenance: (Edoardo Almagia, New York).; Edwin R. and Harriet Pelton Perkins Memorial Fund. https://jstor.org/stable/community.24620416 (Erişim tarihi: 19.08.2022).
• The Metropolitan Museum of Art, Accession Number 81.10.150 https://www.metmuseum.org/art/collection/search/245306 (Erişim tarihi: 18.08.2022).
• The State Hermitage Museum, Inv. Number П.1839.40 https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digitalcollection/25.+archaeological+artifacts/16117 (Erişim tarihi: 18.08.2022)