“ÖTÜRÜ”, “ÖTRÜ” EDATLARININ YAPISI VE TÜRK DİLİNDEKİ GÖRÜNÜMLERİ

Yıl 2017, Cilt: 15 Sayı: 3, 209 - 230, 30.09.2017

Serpil Ersöz

Öz

Çalışma,
Türkiye Türkçesinde (=TT) kullanılan ötürü edatının kökeni ve ötrü ile ötürü
edatlarının dağılım alanlarıyla ilgilidir. Pek çok kaynakta, TT’deki ötürü
edatının Eski Türkçedeki (=ET) ötrü edatından geldiği söylenir. Fakat bizce
TT’deki ötürü edatı, ET’deki ötgürü edatından gelmiş olmalıdır. Aslında çok
daha önceleri Marcel Erdal tarafından Türkiye Türkçesindeki ötürü edatı Eski
Türkçedeki ötgürü edatı ile doğrudan ilgili görülmüştü. Ancak köken
çalışmalarında bu açıklama ihmal edilmiştir. Bu sebeple, aynı köklerden
farklı eklerle oluşturulmuş bu edatlara dikkat çekilmek istenmiştir.

Çalışmanın
ikinci amacı ötrü, ötgürü>ötürü’nün Türk lehçeleri arasındaki dağılımında
bir düzen olup olmadığını sorgulamaktır. Neticede ise bu edatların Türk
lehçeleri arasındaki dağılımının anlamlı olduğu sonucuna varılmıştır. Çok genel
bir ifadeyle ötrü ve ötürü daha çok Oğuz lehçeleri arasında görülmektedir. Daha
ayrıntılı olarak ise; ötürü’nün batı Oğuzcada, ötrü’nün ise doğu Oğuzcada
yaygın olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Kıpçak lehçelerinde ise ötürü hiç
görülmemekte, ötrü’ye de ancak Oğuzca etkilerin çok olduğu Kıpçak lehçelerinde
rastlanmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Ötürü, Ötgürü, Ötrü, Sebep Edatları, Oğuzca

Kaynakça

• AĞAR, Mehmet Emin (1989). Kitâbi Fi’l-Fıkh Bi-Lisâni’t-Türki, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. AKTAN, Bilal (2012). “Mu‘Înü’l-Mürîd’de Oğuzca Ses Ve Şekil Özellikleri”, DPUJSS Number 32, Volume II, April, s.1-8. ALKAYA, Ercan (2002). Kuzey Grubu Türk Lehçelerinde Edatlar, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Elazığ. ALTAYLI, Seyfettin (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul. ARAT, Reşit Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig III İndeks, Haz.: Kemal Eraslan-Osman F. Sertkaya – Nuri Yüce, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, İstanbul. _______ (1992), Atebetü’l-Hakâyık, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. ATA, Aysu (1998). Nehcü’l-Feradis III Dizin-Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. ATAY, Ayten (2014). Çağatay Türkçesinde Edatlar, Çizgi Kitabevi, Konya.