TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİNİN KÜMELEME ANALİZİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2017, Cilt: 15 Sayı: 4, 351 - 370, 30.12.2017

Tuğçe Danacı Osman Murat Koçtürk

Öz

Uluslararası
ticaret işlemlerinin artmasına bağlı olarak ülkeler, gümrük işlem ve süreleri
ile gümrük vergilerini en aza indirmeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda
bölgesel entegrasyonlar ve serbest ticaret anlaşmaları yapılmakta aynı zamanda
ülke içindeki serbest bölgelerin önemi giderek artmaktadır. Serbest bölgeler
ülkenin siyasi sınırları içinde yer almasına karşın ülkenin diğer kısımlarından
fiziki olarak ayrılan ve dış ticaret işlemlerinde istisna ve muafiyet tanınan
bölgelerdir. Türkiye’de 19 adet serbest bölge bulunmaktadır. Başta gümrük
vergisi istisnası olmak üzere birçok avantaja sahip bu bölgelerde üretim,
alım-satım, montaj, depolama gibi faaliyetler sürdürülmektedir. Bu çalışmada
Türkiye'de bulunan serbest bölgelere ait dış ticaret hacmi, istihdam,  kuruluş alanı ve faaliyet gösteren işletme
sayıları ile ilgili veriler kullanılarak, Türkiye'deki serbest bölgelerin
benzerlik ve farklılıklarını ortaya çıkarmak amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda
Türkiye'de faaliyet gösteren serbest bölgelere ait bu değişkenler hiyerarşik
kümeleme analizi ile incelenmiştir. 
Ayrıca dış ticaret istatistiklerinden yararlanarak her bir serbest
bölgenin alan ve işgücü verimlilikleri hesaplanmıştır. Analiz sonunda serbest
bölgeler dört kümeye ayrılmıştır. Ege Serbest Bölgesi analizde yer alan
değişkenler kapsamında diğer serbest bölgelere göre daha büyük farklılık
göstererek tek başına bir küme oluşturmuştur. Bunun yanında Bursa ve Mersin serbest bölgeleri ikinci; Avrupa, İstanbul Endüstri ve
Ticaret, Kayseri ve Antalya serbest bölgeleri üçüncü; Adana-Yumurtalık, Tübitak
Mam Teknoloji, Kocaeli, İzmir, İstanbul Atatürk Havalimanı (AHL), İstanbul
Trakya, Samsun, Denizli, Gaziantep serbest bölgeleri ise dördüncü ve son kümeyi
oluşturmuştur. Rize, Trabzon ve Mardin Serbest bölgeleri ise faaliyette bulunan
işletme sayıları 5'ten az ve dış ticaret hacimleri düşük olduğu için analizden
çıkarılmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Serbest Bölgeler, Dış Ticaret, İthalat, İhracat

Kaynakça

• ADANA-YUMURTALIK SERBEST BÖLGESİ, www.tayseb.com, (15.06.2016). ANTALYA SERBEST BÖLGESİ, www.asbas.com.tr/index.asp, (15.06.2016). ANTALYA SERBEST BÖLGESİ, www.asbas.com.tr/asbas_ antalya_serbest_bolgesi.asp, (15.06.2016). AVRUPA SERBEST BÖLGESİ, www.asb.com.tr/TRK /hakkimizda, (15.06.2016). BURSA SERBEST BÖLGESİ, www.buseb.com/?s=vaziyetplan, (15.06.2016). BURSA SERBEST BÖLGESİ, www.buseb.com/?s= kiralamavesosyalhizmetler, (15.06.2016). DENİZLİ SERBEST BÖLGESİ, www.denser.com.tr/tr/ serbestgoster.asp?id=22, (15.06.2016). EGE SERBEST BÖLGESİ, www.esbas.com.tr/tr, (15.06.2016). EKONOMİ BAKANLIĞI, www.ekonomi.gov.tr/portal/faces/ home/yatirim/serbestBolgeler/serbestbolgelergenelbilgi, (15.06. 2016). EKONOMİ BAKANLIĞI, www.ekonomi.gov.tr/portal/faces/ home/yatirim/serbestBolgeler/ istatistikler, (15.06.2016). EKONOMİ BAKANLIĞI, www.ekonomi.gov.tr/portal/faces/ home/yatirim/serbestBolgeler/ Genel Tanitim, (15.06.2016). GAZİANTEP SERBEST BÖLGESİ, www.gasbas.com.tr/ firmalar.aspx, (15.06.2016). GAZİANTEP SERBEST BÖLGESİ, www.gasbas.com.tr/ content.aspx?ID=2, (15.06.2016). İSTANBUL ATATÜRK HAVALİMANI SERBEST BÖLGESİ, www.isbi.com.tr/what-we-do/companies-operating-in-isbi, (15.06. 2016). İSTANBUL ATATÜRK HAVALİMANI SERBEST BÖLGESİ, www.isbi.com.tr/who-we-are, (15.06.2016). İSTANBUL ENDÜSTRİ VE TİCARET SERBEST BÖLGESİ, www.desbas.com.tr/Bayi.aspx, (15.06.2016). İSTANBUL ENDÜSTRİ VE TİCARET SERBEST BÖLGESİ, http://istanbulbolge.gtb.gov.tr/bagli-mudurlukler/istanbul-deri-serbest-bolge-gumruk-mudurlugu/istanbul-deri-serbest-bolge-gumruk -mudurlugu, (15.06.2016). İSTANBUL TRAKYA SERBEST BÖLGESİ, www.isbas.com.tr/ hakkimizda.html, (15.06.2016). İZMİR SERBEST BÖLGESİ, www.izbas.net/firma-arama.html, (15.06.2016). İZMİR SERBEST BÖLGESİ, www.izbas.net/tarihce-i3c.html, (15.06.2016). KAYSERİ SERBEST BÖLGESİ, www.kayser.com.tr/ hakkimizda.php, (15.06.2016). KOCAELİ SERBEST BÖLGESİ, www.kosbas.com.tr/ tr/icerik/14/kocaeli-serbest-bolgesi, (15.06.2016). KOCAELİ SERBEST BÖLGESİ, www.kosbas.com.tr/ tr/icerik/28/serbest-bolgemizdeki-firmalar, (15.06.2016). MERSİN SERBEST BÖLGESİ, www.mesbas.com.tr/ firmalar.html, (15.06.2016). RİZE SERBEST BÖLGESİ, http://rizetso.org.tr, (15.06.2016). SAMSUN SERBEST BÖLGESİ, www.sasbas.com.tr, (15.06.2016). TRABZON SERBEST BÖLGESİ, www.transbas.com/ port_facilities_details.asp?details=general, (15.06.2016). TÜBİTAK MAM TEKNOLOJİ SERBEST BÖLGESİ, http://marmarateknokent.tubitak.gov.tr/tr/ genel-bilgiler/firmalar-ve-faaliyet-konulari, (15.06.2016). TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU, www.tuik.gov.tr, (15.06.2016). 06.06.1985 TARİH VE 3218 SAYILI SERBEST BÖLGELER KANUNU, www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3218.pdf, (15.07.2017).