Data Envelopment Analysis with Weighted Criteria by AHP Method and an Application

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 2, 99 - 118, 28.06.2022

Abdulkerim Güler , Hüdaverdi Bircan , Adem Babacan

https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1053812

Cited By: 3

Öz

Health services which have a high significance in ensuring and protecting welfare in human life and quality of life are an important indicator of the level of development in countries. In this study, it is purposed to measure the efficiency of the state university hospitals which provide Health Services in Turkey. Inputs and outputs were weighted by using the AHP method. Then, Data Envelopment Analysis was used to determine the efficiency of the hospitals. 35 State university hospitals’ data were used as the decision-making unit. It was concluded that 9 university hospitals were effective in the weighted input-oriented CCR model and 11 university hospitals were effective in the weighted input-oriented BCC model. It was evaluated that 9 university hospitals were efficient in the weighted output-oriented CCR model and 11 university hospitals were effective in the weighted output-oriented BCC model. According to the weighted DEA results, one of the reasons why some university hospitals are not effective is the low number of surgeries. In addition, it can be said that the reason why a few university hospitals are evaluated as ineffective even though their inputs are high are ineffective because of their low output.

Anahtar Kelimeler

Health Services, Effectiveness, Criterion Weighting Method, Data Envelopment Analysis.

AHP Yöntemi ile Ağırlıklandırılan Kriterlerle Veri Zarflama Analizi ve Bir Uygulama

Öz

İnsanların hayat kalitesinde, refahı arttırmada ve korumada büyük öneme sahip olan sağlık hizmetlerinin seviyesi ülkelerdeki gelişmişlik düzeylerinin önemli bir göstergesi durumundadır. Bu çalışmada, sağlık hizmeti sunan Türkiye’deki devlet üniversitesi hastanelerindeki etkinliğin ölçülmesi hedeflenmiştir. Hastanesi olan devlet üniversitelerinde yapılan ikili karşılaştırmalar ile Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) yöntemi kullanılarak girdi ve çıktılar ağırlıklandırılmıştır. Daha sonra Veri Zarflama Analizi/VZA) ile hastanelerin etkinliği ölçülmüştür. Çalışmada 35 devlet üniversitesi hastanesi karar verme birimi olarak kullanılmıştır. Ağırlıklı girdi yönelimli CCR modelinde 9 adet üniversite hastanesinin etkin olduğu, ağırlıklı girdi yönelimli BCC modelinde 11 adet üniversite hastanesi etkin olduğu sonucuna varılmıştır. Ağırlıklı çıktı yönelimli CCR modelinde 9 adet üniversite hastanesinin etkin olduğu, ağırlıklı çıktı yönelimli BCC modelinde 11 adet üniversite hastanesinin etkin olduğu sonucuna varılmıştır. Ağırlıklı VZA sonuçlarına göre bazı üniversite hastanelerinin etkin olmama sebeplerinden birisi ameliyat sayılarının az olmasıdır. Girdileri fazla olduğu hâlde etkin olmayan olarak değerlendirilen bazı üniversite hastanelerinin etkin olmama sebebinin, ortaya koydukları çıktılarının az olmasından kaynaklandığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Hizmetleri, Etkinlik, Kriter Ağırlıklandırma Yöntemi, Veri Zarflama Analizi.

Kaynakça

• Al-Shammari, M. (1999). A multi-criteria data envelopment analysis model for measuring the productive efficiency of hospitals, International Journal of Operations & Production Management, Vol: 19 (9), 1999,s. 879-890.
• Ayanoğlu, Y., Atan, M. & Beylik, U. (2010). Hastanelerde veri zarflama analizi (VZA) yöntemiyle finansal performans ölçümü ve değerlendirilmesi. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, 2(2), 40-62. https://dergipark.org.tr/en/pub/spkd/issue/29280/313467.
• Aytekin, S. (2011). Yatak işgal oranı düşük olan sağlık bakanlığı hastanelerinin performans ölçümü : bir veri zarflama analizi uygulaması. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 30, Sayı 1, ss. 113-138.
• Bal, V. & Bilge, H. (2013). Eğitim ve araştırma hastanelerinde veri zarflama analizi ile etkinlik ölçümü. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(2),1-14. https://dergipark.org.tr/en/pub/mjss/issue/40482/484925.
• Bayraktutan, Y. & Pehlivanoğlu, F. (2012). Sağlık işletmelerinde etkinlik analizi: Kocaeli Örneği. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:23, Syf.127-162. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/251885.
• Bayraktutan, Y., Arslan, İ. & Bal, V. (2010). Sağlık Bilgi Sistemlerinin Hastane Performanslarına Etkisinin Veri Zarflama Analizi ile İncelenmesi: Türkiye’deki Göğüs Hastalıkları Hastanelerinde Bir Uygulama. Gaziantep Tıp Dergisi, 16(3),13-18. https://eurjther.com/content/files/sayilar/21/buyuk/GMJ-2010-13-18.pdf.
• Beylik, U. & Pekcan A., Yıldız (2012). Eğitim ve Araştırma Hastanelerinde Etkinlik Analizleri ve Değerlendirilmesi. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi 3(1): 119-156. https://dergipark.org.tr/tr/pub/spkd/issue/29278/313461.
• Bilsel, M. & Davutyan, N. (2014) Hospital Efficiency With Risk Adjusted Mortality as Undesirable Output: The Turkish Case. Annals of Operations Research 221(1): 73-88. https://link.springer.com/article/10.1007/s10479-011-0951-y.
• Bircan, H. (2011).Veri zarflama analizi ile Sivas ili merkez sağlık ocaklarının etkinliğinin ölçülmesi, Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 12, Sayı 1.
• Braunschweig, T. & Becker, B. (2004). Choosing research priorities by using the analytic hierarchy process: an application to ınternational agriculture. R&D Management, 34(1): 77-86.
• Charnes, A. & Cooper, W.W. (1962). Programming with linear fractional functionals. Naval Research Logistics Quarterly, 9: 3-4. https://doi.org/10.1002/nav.3800090303.
• Charnes, A., Cooper, W. W. & Rhodes E. L. (1978). Measuring the Efficiency of Decision Making Units, European Journal of Operational Research, Vol:2, https://doi.org/10.1016/0377-2217(78)90138-8.
• Cooper, W.W, Seiford, L.M. & Tone, K. (1999). Data Envelopment Analysis. Kluwer Academic Publishers.
• Cooper, W.W., Seiford, L.M. & Tone, K. (2006). Introduction to data envelopment analysis and its uses with DEA-solver software and references. Springer (E-Book).
• Çakmak, M., Öktem, M. K. & Ömürgönülşen, U. (2009). Türk kamu hastanelerinde teknik verimlilik sorunu: veri zarflama analizi tekniği ile sağlık bakanlığı’na bağlı kadın doğum hastanelerinin teknik verimliliklerinin ölçülmesi . Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 12(1), 1-36. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hacettepesid/issue/7565/99379.
• Çalışkan, S. & Girginer, N. (2016) Türkiye’deki Hastanelerin Performanslarının Veri Zarflama Analizi ile Değerlendirilmesi. Econ World 2016 Proceeding, 1-11. https://london2016.econworld.org/papers/Caliskan_Girginer_Evaluation.pdf.
• Çayırtepe, Z. & Kavak, D. (2020). Maliyet analizi ve veri zarflama analizi yöntemleri ile hastane verimliliğinin değerlendirmesi . Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 7(1) , 37-43 . https://dergipark.org.tr/tr/pub/sagakaderg/issue/53278/648129.
• Çınaroğlu, S. (2018). Eğitim ve araştırma hastanesi olan ve olmayan hastanelerin teknik verimliliklerinin veri zarflama analizi ile karşılaştırılması . Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 21(2), 179-198. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hacettepesid/issue/39660/469581.
• Depren, Ö. (2008). Veri zarflama analizi ve bir uygulama. (Yüksek Lisans Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Forman, E. H & Selly, M. A. (2001). Decision by objectives (how to convince others that you are right), World Scientific Pub. Co., USA.
• Grosskopf, S. & Valdmanis, V. (1987). Measuring Hospital Performance. A Non-Parametric Approach. J Health Economics: 89-107. https://doi.org/10.1016/0167-6296(87)90001-4.
• Grosskopf, S., Margarits, D. & Valdmanis, V. (2001). The effects of teaching on hospital productivity. Socio-Economic Planning Sciences, Vol: 35, s.189- 204. https://doi.org/10.1016/S0038-0121(01)00006-4.
• Gruca, T. & Nath, D. (2001). The technical efficiency of hospitals under a single payer system the case of ontario community hospitals. Health Care Management Science, Vol: 4, 2001, s. 91-101. https://doi.org/10.1023/A:1011401510010.
• Gülcü, A., Özkan, Ş. & Tutar, H. (2004). Devlet hastanelerinin 1998·2001 yılları arası veri zarflama analizi yöntemiyle görece verimlilik analizi: yönetim ve organizasyon ilkeleri açısından bir değerlendirme. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi,18(3-4): 397-421. 48. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/29979.
• Güler, M., Doğan İ. Ö. & Erdem, S. (2017). Sağlık kuruluşları performansının veri zarflama analizi ile incelenmesi ve bir uygulama. Verimlilik Dergisi, (4),169-185. https://dergipark.org.tr/tr/pub/verimlilik/issue/31514/345319.
• Gülsevin, G. & Türkan, A. H. (2012). Afyonkarahisar hastanelerinin etkinliklerinin veri zarflama analizi ile değerlendirilmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi,12(2),1-8. https://dergipark.org.tr/en/pub/akufemubid/issue/1596/19824.
• Karadayı, M. A., Ekinci, Y., Akkan, C. & Ülengin, F. (2017). İstanbul için acil servis birimlerinin etkinliğinin kategorik veri zarflama analizi le değerlendirilmesi. Journal of Yaşar University 12(48):31-39. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jyasar/issue/45368/568600.
• Karaman Keskin, Ö. & Orhaner, E. (2017). Public hospitals and special hospitals efficiency effect factors (Ankara Provınce Sample). International Journal of Health Management and Tourism, 2(2): 19-36. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijhmt/issue/32812/338114.
• Kar, İ. & Demireli, E. (2021). Veri zarflama analizi ile etkinlik ölçümü İzmir ili devlet hastanelerinde bir uygulama . Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), 13(24), 122-136. https://doi.org/10.20990/kilisiibfakademik.888360.
• Kavuncubaşı, Ş. & Ersoy, K. (1995). Hastanelerde Verimlilik Ölçümü, Amme İdaresi Dergisi, Cilt:28, Sayı:3, ss. 77-92. https://ammeidaresi.hacibayram.edu.tr/Dergiler.
• Kavuncubaşı, Ş. (1996). Hastanelerde örgütsel performans ölçümü:hastanelerarası kalite ve verimlilik karşılaştırması. Sağlık Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi ve Performans Ölçümü Sempozyumu Bildirileri. Haberal Vakfı.
• Kögel, J.(2012). Entscheidungssystem für die relative feststellung des produktnutzens, AHP und TOPSIS zur feststellung des produktnutzens bei konfigurationen von verlagsprodukten am beispiel der warengruppe ratgeber. Studiengang Mediapublishing, Stuttgarter Beiträge zur Verlagswirtschaft, https://core.ac.uk/download/pdf/195394177.
• Lütters, H. & Staudacher, J. (2008). Etkili destek: analitik hiyerarşi süreci ile stratejik kontrol. Marketing Review St. Gallen, Cilt 25, 2. Baskı, https://link.springer.com/article/10.1007/s11621-008-0025-y.
• Norman, M. & Stoker, B. (1991). Data Envelopment Analysis: The Assessment of Performance. John Wiley and Sons, First Edition.
• Özata, M. & Sevinç, İ. (2010). Konya’daki Sağlık Ocaklarının Etkinlik Düzeylerinin Veri Zarflama Analizi Yöntemiyle Değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 24(1): 77-87. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/30283.
• Özcan, Y. (2008). Health care benchmarking and performance evaluation. an assessment using DEA. Springer, Vol 210.
• Öztürk, Y. E. (2009). Veri zarflama analizi ve hastane etkinliğinin ölçülmesinde kullanımı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 12(1-2), 97-118. https://dergipark.org.tr/en/pub/selcuksbmyd/issue/11300/135051.
• Saaty, T.L. (1990). How to make a decision: the analytic hierarchy process. European Journal Of Operation Research, 48,9-26, https://doi.org/10.1016/0377-2217(90)90057-I.
• Saaty, T.L. & Vargas, L.G. (2001). Models, methods, concepts & applications of the analytic hierarchy process. Kluwer Academic Publisher, Springer, 3.
• Saaty, T. L. (2013). Mathematical principles of decision making: the complete theory of the analytic hierarchy process, Rws Publications (E-Book).
• Sağlık Hizmetleri, Sağlık Hizmetleri ve Personel Yönetimi, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara, Powerpoint Slayt, https://www.yumpu.com/xx/document/read/58319070/saglk-hizmetleri-ve-personel-yonetimi, Erişim Tarihi: 28/10/2021.
• Sezen, B. & Gök, M. Ş. (2009). Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile Hastane Verimliliklerinin İncelenmesi. ODTÜ Gelişme Dergisi, Vol. 36, Iss. 2, (Dec 2009): 383-403. https://www.proquest.com/openview/36932213c5b6944cf2904f09f520c250/1?pq-origsite=gscholar&cbl=60375.
• Söyler, H. & Koç, A. (2014). Bir kamu hastanesi için acil servis simülasyonu ve veri zarflama analizi ile etkinlik ölçümü. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(2), 115-132. http://aksarayiibd.aksaray.edu.tr/tr/pub/issue/22547/240964.
• Stoner, J.A.F. & Freeman, R.E., (1989). Management. Fourt Edition. New Jersey: Prentice Hall.
• Şahin, İ. (1998). Sağlık Bakanlığı hastanelerinin illere göre karşılaştırmalı verimlilik analizi: veri zarflama analizine dayalı bir uygulama, Yayınlanmamış Doktora Tezi, H.Ü. Sağlık Bil. Enstitüsü.
• Şahin, İ. & Özgen, H. (2000). Sağlık Bakanlığı İl Devlet Hastanelerinin VZA ile Karşılaştırmalı Verimlilik Analizi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 5(3): 41-6. Dergisi 11(1): 1-48. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hacettepesid/issue/7550/99305.
• Şahin, İ. (2009). Sağlık Bakanlığı genel hastaneleri ve Sağlık Bakanlığı’na devredilen SSK genel hastanelerinin teknik verimliliklerinin karşılaştırmalı analizi. Hacettepe Sağlık İdaresi. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/84694.
• Şenol, O. & Gençtürk M. (2017). Veri Zarflama Analiziyle Kamu Hastaneleri Birliklerinde Verimlilik Analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 29, S.265-286.
• Temür, Y. & Bakırcı, F. (2008) Türkiye’de Sağlık kurumlarının performans analizi: bir VZA uygulaması. Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3): 261-281. http://www.ajindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423867205.pdf
• Vassiloglou, M. & Giokas, D. (1990). A Study of The Relative Efficiency of Bank Branches: An Application of Data Envelopment Analysis. Journal of Operational Research Society, 41:591-597. https://doi.org/10.2307/2583436.
• Yeşilyurt, M. E. (2007). Türkiye’de Eğitim Hastanelerinin Etkinlik Analizi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(1): 61-74.
• Yiğit, V. (2016). Hastanelerde teknik verimlilik analizi: kamu hastane birliklerinde bir uygulama. Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 7(2): 9-16. https://dergipark.org.tr/en/pub/sdusbed/issue/24699/255877.
• Zardari, N. H., Ahmed, K., Shirazi, S. M., & Yusop, Z. B., (2014). Weighting methods and their effects on multi-criteria decision making model outcomes in water resources management, Springer (E-Book), https://link.springer.com/book/10.1007%2F978-3-319-12586-2.
• Zhang, T., L. W. & Tao, H. (2020). Efficiency of health resource utilization in primary-level maternal and child health hospitals in shanxi province, China: A bootstrapping data envelopment analysis and truncated regression approach. BMC Research Notes, 20(179), 1-9. https://doi.org 10.1186/s12913-020-5032-y.