Sporcuların Zihinsel Dayanıklılık Düzeyinin Antrenör-Sporcu İlişkisine Etkisinde Temel Psikolojik İhtiyaçların Aracılık Rolü

Yıl 2023, , 813 - 829, 31.12.2023

Hamide Bıçkın Çetiner , Ersan Tolukan

https://doi.org/10.33459/cbubesbd.1219508

Öz

Araştırma kapsamında taekwondo branşındaki sporcuların sporda zihinsel dayanıklılık düzeylerinin antrenör-sporcu ilişkisine etkisinde temel psikolojik ihtiyaçların aracılık rolünün belirlenmesi ve bu değişkenlerin arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bağımsız ve bağımlı değişkenler arasındaki olası ilişkileri gösteren bir model kurulmuş ve yapısal eşitlik modellemesi kullanılarak model test edilmiştir. Araştırmada, katılımcıların psikolojik ihtiyaçları Deci ve Ryan (2000) tarafından geliştirilen; Kesici ve arkadaşları (2003) tarafından Türkçeye uyarlanan “Temel Psikolojik İhtiyaçlar Ölçeği” kullanılmıştır. Sheard ve arkadaşları (2009) tarafından geliştirilen; Altınbaş (2015) tarafından Türkçe’ye uyarlaması yapılan “Sporda Zihinsel Dayanıklılık Ölçeği” ile zihinsel dayanıklılık ölçülmüştür. Jowett ve Ntoumanis (2004) tarafından geliştirilen; Altıntaş ve arkadaşları (2012) tarafından Türkçeye uyarlaması yapılan “Antrenör-Sporcu İlişki Ölçeği” uygulanmıştır. Araştırmada toplamda 458 taekwondo sporcusundan anket yöntemiyle veri toplanmıştır. Katılımcıların sporda zihinsel dayanıklılık, temel psikolojik ihtiyaçları ve antrenör-sporcu ilişkisi düzeyleri betimsel istatistikler ile hesaplanmıştır. Bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişki düzeyini incelemek için yapısal eşitlik modellemesi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda taekwondo sporcularının sporda zihinsel dayanıklılıkları, temel psikolojik ihtiyaçları ve antrenör-sporcu ilişki düzeylerinin yüksek seviyede olduğu belirlenmiştir. Taekwondo sporcularının sporda zihinsel dayanıklılık düzeylerinin antrenör-sporcu ilişkisine etkisinde temel psikolojik ihtiyaçların aracı değişken olarak etki ettiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Antrenör-sporcu ilişkisi, Spor psikolojisi, Temel psikolojik ihtiyaçlar, Zihinsel dayanıklılık

The Mediating Role of Basic Psychological Needs in the Impact of Athletes' Mental Toughness Level on the Coach-Athlete Relationship

Öz

This study aimed to determine the mediating role of basic psychological needs in the effect of the mental toughness levels of athletes on the coach-athlete relationship. A model showing the possible relationships between these variables was established and tested using structural equation modelling. Psychological needs were measured by using "Basic Psychological Needs Scale" (Deci and Ryan 2000) which was adapted into Turkish by Kesici et al. (2003). Mental toughness level of the athletes was assessed with "Sport Mental Toughness Questionnaire (SMTQ)" which was developed by Sheard, et al. (2009) and adapted into Turkish by Altınbaş (2015). The relationship between coach and athletes was measured with Turkish adapted version of “Coach-Athlete Relationship Questionnaire” (Altıntaş et al., 2012; Jowett and Ntoumanis 2004). Descriptive statistics was used to analyze athletes’ mental toughness, basic psychological needs and coach-athlete relationship levels. Structural equation modeling was used to determine the mediating role of the basic psychological needs between mental toughness and coach-athlete relationship. As a result of the research, it was found that taekwondo athletes had high levels of mental toughness, basic psychological needs and coach-athlete relationship in sports. It has been determined that basic psychological needs act as a mediating variable in the effect of mental toughness level of taekwondo athletes on the coach-athlete relationship. Consequently, respective results were discussed.

Anahtar Kelimeler

Basic psychological needs, Coach-athlete relationship, Mental toughness, Sport psychology

Kaynakça

• Adie, J. W., Duda, J. L., & Ntoumanis, N. (2008). Autonomy support, basic need satisfaction and the optimal functioning of adult male and female sport participants: A test of basic needs theory. Motivation and Emotion, 32(3), 189-199. https://doi.org/10.1007/s11031-008-9095-z
• Altıntaş, A., Kazak, Z. Ç., & Aşçı, F. H. (2012). Antrenör-sporcu ilişkisinin değerlendirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Hacettepe Spor Bilimleri Dergisi. 23(3), 119-128. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sbd/issue/16378/171351
• Altıntaş, A., ve Koruç, P. B. (2016). Sporda zihinsel dayanıklılık envanteri’nin psikometrik özelliklerinin incelenmesi (SZDE). Spor Bilimleri Dergisi, 27(4), 163-171. https://dergipark.org.tr/en/pub/sbd/issue/29153/311985
• Avci, K. S., Çepikkurt, F., & Kale, E. K. (2018). Examination of the relationship between coach-athlete communication levels and perceived motivational climate for volleyball players. Universal Journal of Educational Research, 6(2), 346-353. Erişim adresi: https://eric.ed.gov/?id=EJ1170598
• Baker, F. C., Whiting, H. T. A., & Van der Brug, H. (1990). Sport psychology: Concepts and applications. John Wiley and Sons.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri (13. baskı). Pegem Akademi.
• Byrne, B. M. (2013). Structural equation modeling with Mplus: Basic concepts, applications, and programming (1st Edt.). Routledge.
• Çalışkan, G. (2001). Liderlik açısından antrenör davranışlarının sporcu performansı üzerine etkisinin değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Çiftçi, M. C., Tolukan, E., & Yılmaz, B. (2021). Sporcuların zihinsel antrenman becerileri ile sürekli sportif öz güven düzeyleri arasındaki ilişki. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 26(1), 151-162. Erişm adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/gbesbd/issue/59393/768702
• Çivitci, A. (2012). Üniversite öğrencilerinde genel yaşam doyumu ve psikolojik ihtiyaçlar arasındaki ilişkiler. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(2), 321-336. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/cusosbil/issue/4390/60371
• Deci, E.L., ve Ryan, R.M. (1990). A Motivational approach to self: Integration in personality. Nebraska Sykposium on Motivation, University of Nebraska, Perspectives on Motivation, 38(1), 237–288.
• Deci, E. L., ve Ryan, R. M. (2000). The “what” and “why” of goal pursuits. Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227-268. https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1104_01
• Deci, E. L., Vallerand, R. J., Pelletier, L. G., & Ryan, R. M. (1991). Motivation and education: The Self-determination perspective. Educational psychologist, 26(3-4), 325-346. https://doi.org/10.1080/00461520.1991.9653137
• Durmaz, M., ve Akkuş, R. (2016). Öz belirleme kuramı perspektifinden matematik kaygısı, motivasyon ve temel psikolojik ihtiyaçlar. Eğitim ve Bilim, 41(183). http://dx.doi.org/10.15390/EB.2016.2942
• Duyan, M. (2014). Sporcuların psikolojik yardım arama tutumları, psikolojik ihtiyaçları ve psikolojik uyumlarının spor dallarına göre karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Muğla.
• Fehr, C. M. (2017). Examining the Coach-Athlete Relationship as a Predictor of Ncaa Student-Athlete Satisfaction. Master Thesis, The University of Montana, College of Education and Human Sciences, Montana.
• Florian, V., Mikulincer, M., & Taubman, O. (1995). Does hardiness contribute to mental health during a stressful real-life situation? The Roles of appraisal and coping. Journal of Personality and Social Psychology, 68(4), 687-695. https://doi.org/10.1037/0022-3514.68.4.687
• Fraenkel, J. R., Wallen, N. E., & Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education (11th Edt.). McGraw-hill. Erişim adresi: https://eric.ed.gov/?id=ED323168
• Garmezy, N. (1991). Resiliency and vulnerability to adverse developmental outcomes associated with poverty. American Behavioral Scientist, 34(4), 416-430. https://doi.org/10.1177/0002764291034004
• Gezer, H. (2018). Bireysel ve Takım Sporları ile Uğraşan Üniversite Öğrencilerinin Temel Psikolojik İhtiyaçlarının Belirlenmesi. Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Gibson, J. L., Ivancevich, J. M., Donnelly, J. H. (1997). Organazitions; behavior structure processes. (9th Edt). Irwin McGraw-Hill.
• Goldberg, A. S. (2005). Sports slump busting: 10 Steps to mental toughness and peak performance. Llumina Press.
• Gould, D., Hodge, K., Peterson, K., & Petlichkoff, L. (1987). Psychological foundations of coaching: Similarities and differences among intercollegiate wrestling coaches. The Sport Psychologist, 1(4), 293-308. https://doi.org/10.1123/tsp.1.4.293
• Güler, F. (2020). Temel psikolojik ihtiyaçlar ile egzersiz bağımlılığı arasındaki ilişkinin incelenmesi: Kişisel eğitmen ile çalışan yetişkinler örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Güllü, S. (2018). Sporcuların antrenör-sporcu ilişkisi ile sportmenlik yönelimleri üzerine bir araştırma. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 16(4), 190-204. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/spormetre/issue/40788/482295
• Gülşen, D. B. A., Yıldız, A. B., Yılmaz, B., & Şahan, H. (2019). Spor bilimleri fakültesindeki öğrencilerin kendinle konuşma ve zihinsel dayanıklılık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, 4(4), 459-470. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/gaunjss/article/621767
• Güvendi, B., Türksoy, A., Güçlü, M., & Konter, E. (2018). Profesyonel güreşçilerin cesaret düzeyleri ve zihinsel dayanıklılıklarının incelenmesi. International Journal of Sport Exercise and Training Sciences-IJSETS, 4(2), 70-78. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/useeabd/issue/31153/424017?publisher=useeabd
• Hanton, S., Evans, L., & Neil, R. (2003). Hardiness and the competitive trait anxiety response. Anxiety, Stress, and Coping, 16(2), 167-184. https://doi.org/10.1080/10615806.2003.10382971
• Hull, J. G., Van Treuren, R. R., & Virnelli, S. (1987). Hardiness and health: A Critique and alternative approach. Journal of Personality and Social Psychology, 53(3), 518. https://doi.org/10.1080/10615806.2003.10382971
• Jackson, S. A., Thomas, P. R., Marsh, H. W., & Smethurst, C. J. (2001). Relationships between flow, self-concept, psychological skills, and performance. Journal of applied Sport Psychology, 13(2), 129-153. https://doi.org/10.1080/104132001753149865
• Jones, G., Hanton, S., & Connaughton, D. (2007). A Framework of mental toughness in the world’s best performers. The sport psychologist, 21(2), 243-264. https://doi.org/10.1123/tsp.21.2.243
• Jones, G. (2002). What is this thing called mental toughness? An investigation of elite sport performers. Journal of Applied Sport Psychology, 14(3), 205-218. https://doi.org/10.1080/10413200290103509
• Jones, M. I., ve Parker, J. K. (2013). What is the size of the relationship between global mental toughness and youth experiences?. Personality and Individual Differences, 54(4), 519-523. https://doi.org/10.1016/j.paid.2012.10.024
• Jowett, S., Adie, J. W., Bartholomew, K. J., Yang, S. X., Gustafsson, H., & Lopez-Jiménez, A. (2017). Motivational processes in the coach-athlete relationship: A multi-cultural self-determination approach. Psychology of Sport and Exercise, 32, 143-152. https://doi.org/10.1016/j.psychsport.2017.06.004
• Jowett, S., ve Ntoumanis, N. (2004). The coach–athlete relationship questionnaire (CART‐Q): Development and initial validation. Scandinavian journal of medicine & science in sports, 14(4), 245-257. https://doi.org/10.1111/j.1600-0838.2003.00338.x
• Jowett, S., ve Poczwardowski, A. (2007). Understanding the coach-athlete relationship. Social Psychology in Sport, 6, 3-14. https://doi.org/10.5040/9781492595878
• Jowett, S., ve Shanmugam, V. (2016). Relational coaching in sport: Its psychological underpinnings and practical effectiveness. İçinde Schinke, R. J., McGannon, K. R., & Smith, B. (Eds.). (2016). Routledge international handbook of sport psychology. Routledge.
• Just, H. (1999). Hardiness: Is It Still a Valid Concept? Educational Resources Information Center, Article ED436704. Erişim adresi: https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED436704.pdf
• Kesici, S., Üre, Ö., Bozgeyikli, H. & Sünbül, A. M. (2003). Temel psikolojik ihtiyaçlar ölçeğinin geçerlilik ve güvenirliği. VII. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi bildiriler kitabı içinde (ss. 85), Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Keskin, A., Özdemir, A., Tunç, A. A., & Devrilmez, E. (2018). Lise spor takımlarında antrenör-sporcu ilişkisinin incelenmesi. Sportive, 1(1), 1-11. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/sportive/issue/40676/501010
• Kılınç, Z., ve Gürer, B. (2019). Doğa sporları yapanların temel psikolojik ihtiyaçlarının zihinsel dayanıklılığa etkisi. CBÜ Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 14(2), 222-233. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/cbubesbd/article/576242
• Klag, S., ve Bradley, G. (2004). The rRole of hardiness in stress and illness: An Exploration of the effect of negative affectivity and gender. British Journal of Health Psychology, 9(2), 137-161. https://doi.org/10.1348/135910704773891014
• Köklü, N., Büyüköztürk, Ş., & Çokluk-Bökeoğlu, Ö. (2007). Sosyal bilimler için istatistik. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Kurt, N. (2011). Çevik kuvvet personelinin stresle başa çıkma tutumları, psikolojik dayanıklılıkları ve iş doyumu düzeyleri. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• La Guardia, J. G., ve Patrick, H. (2008). Self-determination theory as a fundamental theory of close relationships. Canadian Psychology/Psychologie canadienne, 49(3), 201. https://doi.org/10.1037/a0012760
• Li, C., Martindale, R., ve Sun, Y. (2019). Relationships between talent development environments and mental toughness: The Role of basic psychological need satisfaction. Journal of sports sciences, 37(18), 2057-2065. https://doi.org/10.1080/02640414.2019.1620979
• Maddi, S. R., ve Khoshaba, D. M. (1994). Hardiness and mental health. Journal of Personality Assessment, 63(2), 265-274. https://doi.org/10.1207/s15327752jpa6302_6
• Maddi, S. R. (2004). Hardiness: An operationalization of existential courage. Journal of Humanistic Psychology, 44(3), 279-298. https://doi.org/10.1177/00221678042661
• Maddi, S. R. (1999). The Personality construct of hardiness: I. Effects on experiencing, coping, and strain. Consulting Psychology Journal: Practice and Research, 51(2), 83. https://doi.org/10.1037/1061-4087.51.2.83
• Mahoney, J., Ntoumanis, N., Mallett, C., & Gucciardi, D. (2014). The motivational antecedents of the development of mental toughness: A self-determination theory perspective. International Review of Sport and Exercise Psychology, 7(1), 184-197. https://doi.org/10.1080/1750984X.2014.925951
• Morgan, G. A., Leech, N. L., Gloeckner, G. W., & Barrett, K. C. (2004). SPSS for introductory statistics: Use and interpretation. Psychology Press.
• Öztürk, H. (2020). Üniversite öğrencilerinde bağlamsalcılık ve bireycilik ile öznel iyi olma arasındaki ilişkilerde temel psikolojik ihtiyaçların aracı rolü. Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Reis, H. T., Sheldon, K. M., Gable, S. L., Roscoe, J., & Ryan, R. M. (2000). Daily well-being: The role of autonomy, competence, and relatedness. Personality and Social Psychology Bulletin, 26(4), 419-435. https://doi.org/10.1177/0146167200266002
• Schermelleh-Engel, K., Moosbrugger, H., & Müller, H. (2003). Evaluating the fit of structural equation models: Tests of significance and descriptive goodness-of-fit measures. Methods of Psychological Research Online, 8(2), 23-74. Erişim adresi: https://www.stats.ox.ac.uk/~snijders/mpr_Schermelleh.pdf
• Sheard, M. (2012). Mental toughness: The Mindset behind sporting achievement (2nd Edt.). Routledge.
• Sheard, M., Golby, J., & Van Wersch, A. (2009). Progress toward construct validation of the Sports Mental Toughness Questionnaire (SMTQ). European Journal of Psychological Assessment, 25(3), 186. https://doi.org/10.1037/t01346-000
• Short, S. E., ve Short, M. W. (2005). Essay: Role of the coach in the coach-athlete relationship. The Lancet, 366,29-30. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(05)67836-1
• Sorhan, G. (2014). Üniversite öğrencilerinin düşünme ihtiyaçlarının temel psikolojik ihtiyaçlarının doyumuna göre incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Stirling, A. E., ve Kerr, G. A. (2009). Abused athletes' perceptions of the coach-athlete relationship. Sport in Society, 12(2), 227-239. https://doi.org/10.1080/17430430802591019
• Sunay, H. (1997). Gençlik ve spor genel müdürlüğü'nün uyguladığı antrenör eğitimi programlarının değerlendirilmesi. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 2(4), 44-60. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/gbesbd/issue/27954/303622
• Şeker, R. (2017). Elit sporcularda hedef yöneliminin, temel psikolojik ihtiyaçlar ile başarısızlık korkusu üzerine etkisi. Doktora tezi, Hitit Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Çorum.
• Terzi, Ş. (2005). Öznel iyi olmaya ilişkin psikolojik dayanıklılık modeli. Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Terzi, Ş., ve Çankaya, Z. C. (2009). Özerklik desteği, temel psikolojik ihtiyaçların doyumu ve öznel iyi olma: Öz-belirleme kuramı. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(31), 23-31. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/tpdrd/issue/21451/229662
• Thelwell, R., Weston, N., & Greenlees, I. (2005). Defining and understanding mental toughness within soccer. Journal of Applied Sport Psychology, 17(4), 326-332. https://doi.org/10.1080/10413200500313636
• Tolukan, E., ve Akyel, Y. (2019). Futbolda antrenör-sporcu ilişkisi ve sürekli sportif kendine güven üzerine bir araştırma. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 17(1), 103-112. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/spormetre/article/529669
• Tutko, T., ve Richards, W. J. (1971). Psychology of coaching. Allyn and Bacon.
• Türkyılmaz, H. B. (2019). Futbolcuların zihinsel dayanıklılık düzeyleri ile sporda mücadele ve tehdit algılarının belirlenmesi. Yüksek lisans tezi, Başkent Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü,, Ankara.
• Wagnild, G. M., ve Young, H. M. (1993). Development and psychometric. Journal of Nursing Measurement, 1(2), 165-17847. Erişim adresi: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7850498/
• Werner, E. E. (1995). Resilience in development. Current Directions in Psychological Science, 4(3), 81-84. https://doi.org/10.1111/1467-8721.ep10772
• Yarayan, Y. E., Yıldız, A. B., & Gülşen, D. B. A. (2018). Elit düzeyde bireysel ve takım sporu yapan sporcuların zihinsel dayanıklılık düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11(57). https://doi.org/10.17719/jisr.2018.2509
• Yarayan, Y. E., Güngör, N., Çelik, O. B., & Gülşen, D. B. A. (2022). Yol analizi: Sporcu kimliği bağlamında psikolojik performans stratejilerini tahmin etme. Akdeniz Spor Bilimleri Dergisi, 5(3), 699-712. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/asbid/issue/72735/1164718
• Yıldız, A. B. (2022). Sporcularda zihinsel dayanıklılık ve öz yeterlik. Baki Yılmaz (Ed.), Gazi.
• Yıldız, A. B., Bülbül, D., & Doğu, G. A. (2021). Ragbi sporcularında duygusal zekâ ve kişilik özellikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Akdeniz Spor Bilimleri Dergisi, 4(3), 380-390. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/asbid/issue/67397/1032825
• Yıldız, S. M. (2011). Relationship between leader–member exchange and burnout in professional footballers. Journal of Sports Sciences, 29(14), 1493-1502. Erişim adresi: https://doi.org/10.1080/02640414.2011.605165
• Yücel, M. G. (2010). Antrenör-Sporcu İlişkisini Etkileyen Faktörler (Güreş Örneği). Yüksek Lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.