Takım ve Bireysel Sporlarda Tükenmişlik Ahlaktan Uzaklaşmanın Belirleyicisi midir?

Yıl 2024, Cilt: 19 Sayı: 1, 29 - 42, 31.01.2024

Gönül Tekkurşun Demir , Sevinç Namlı

https://doi.org/10.33459/cbubesbd.1258788

Öz

Araştırmada elit düzeydeki takım ve bireysel sporcuların sporda tükenmişlik ve ahlaktan uzaklaşma düzeyi arasındaki ilişkiyi, yordama düzeyini ve çeşitli değişkenlere göre farklılaşma durumunu ortaya koymak amaçlanmıştır. Nicel araştırma modellerinden ilişkisel tarama deseninin kullanıldığı araştırmaya 530 elit sporcu katılmıştır. Araştırmada sporcu tükenmişlik ölçeği (ve sporda ahlaktan uzaklaşma ölçeği (SAUÖ-KF) kullanılmıştır. Verilerin analizinde Person Korelasyon, regresyon analizi, t testi ve ANOVA’dan yararlanılmıştır. Analizler sonucunda sporcuların tükenmişlik düzeyindeki artışın, ahlaktan uzaklaşma düzeyi ile pozitif yönde ilişkili olduğu, sporda tükenmişlik düzeyinin ahlaktan uzaklaşmanın bir yordayıcısı olduğu saptanmıştır. Takım ve bireysel sporcuların sporda tükenmişlik, ahlaktan uzaklaşma düzeyleri arasında anlamlı farklılık olmadığı, erkek sporcuların ahlaktan uzaklaşma düzeyinin kadın sporculardan anlamlı düzeyde yüksek olduğu, erkek takım sporcularının sporda tükenmişlik düzeyinin kadın takım sporcularından anlamlı düzeyde yüksek olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bireysel branşlarda en az 12 ve üzeri yıl spor deneyimi olan sporcuların sporda tükenmişlik puanlarının 7-11 yıl, en az 6 yıl spor deneyimi olanlardan anlamlı düzeyde yüksek olduğu bulgulanmıştır. Araştırmada sporcuların tükenmişlik düzeyinin, ahlaktan uzaklaşma düzeyini arttırdığı, erkek sporcuların daha fazla ahlaktan uzaklaşma düzeyine sahip olduğu, bireysel branş sporcularının spor yaşındaki artışın tükenmişlik düzeyini arttırdığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Spor, Sporcu, Sporcu tükenmişliği, Ahlaktan uzaklaşma, Takım ve bireysel sporlar

Is Burnout a Determinant of Moral Disengagement in Team and Individual Sports?

Öz

This study aims to reveal the relationship between moral disengagement and burnout, the level of prediction, and differentiation by different variables. In the present study, in which the relational scanning model among the quantitative research models was used, 530 elite athletes were involved. The athlete burnout scale (ABQ) and moral disengagement in sports scale (MDSS-SF) were used to collect data. The data were analyzed using Pearson’s correlation analysis, regression analysis, t-test, and ANOVA. As a result of the analysis, it was determined that the burnout level of the athletes was positively related to moral disengagement and the level of burnout was a predictor of moral disengagement in sports. It was found that there was no significant difference between burnout and moral disengagement levels of team and individual sports athletes, that the moral disengagement level of male athletes was significantly higher than that of female athletes, and that male team athletes’ level of burnout in sports was significantly higher than that of female team athletes. Moreover, the burnout-in-sports score of athletes having 12 years or longer sportive experience in individual branches was significantly higher than that of athletes having 7-11 years and that of athletes having a minimum of 6 years of experience. In this study, it was concluded that athletes’ level of burnout in sports increased the level of moral disengagement, that male athletes had a higher level of moral disengagement, and that long experience in sports increased the burnout among individual branch athletes.

Anahtar Kelimeler

Sports, Athlete, Athlete burnout, Moral disengagement, Team and individual sports

Kaynakça

• Akbulut, A. (2018). Taekwondo ve boks antrenörlerinin tükenmişlik düzeylerinin karşılaştırılması, Yüksek lisans tezi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hareket ve Antrenman Anabilim Dalı, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Atalay, A. (2016). Türkiye’de üniversitelerde eğitim gören öğrenci sporcuların ahlaki karar alma tutumları. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(31), 53-66. https://doi.org/10.5539/ies.v13n4p8
• Avcı, Ö. H., Koç, M., & Bayar, Ö. (2016). Zülfü Livaneli’nin mutluluk romanı karakterlerinin toplumsal cinsiyet bağlamında incelenmesi. İnsan ve İnsan, 3(8), 5-31. https://doi.org/10.29224/insanveinsan.280013
• Bandura, A. (2004). Health promotion by social cognitive means. Health Education & Behavior, 31(2), 143-164. https://doi.org/10.1177/1090198104263660
• Biçer, T. (2018). Yaşamda ve sporda doruk performans: Başarının zihinsel dinamikleri. Beyaz Yayınları.
• Boardley, I. D., & Kavussanu, M. (2007). Development and validation of the moral disengagement in sport scale. Journal of Sport and Exercise Psychology, 29(5), 608-628. https://doi.org/10.1123/jsep.29.5.608
• Boardley, I. D., & Kavussanu, M. (2011). Moral disengagement in sport. International Review of Sport and Exercise Psychology, 4(2), 93-108. https://doi.org/10.1080/1750984X.2011.570361
• Büyüköztürk, Ş. (2017). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Pegem Atıf İndeksi.
• Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2000). Research methods in education. (5th ed.), Routledge Falmer.
• Çavuşoğlu, G., Ünver, Ş., Doğan, E., İslamoğlu, İ., & Özdemir, S. (2015). Spor bilimleri fakültesi öğretim elemanları ile diğer fakülte öğretim elemanlarının tükenmişlik düzeylerinin karşılaştırılması. Spor Yönetimi ve Bilgi Teknolojileri, 10(1), 4-13.
• Dalkılıç, O. S. (2014). Çalışma hayatında tükenmişlik sendromu. Nobel Yayın
• Dündar, U. (2003). Antrenman teorisi. Nobel Yayın.
• Edú-Valsania, S., Laguía, A., & Moriano, J. A. (2022). Burnout: A Review of theory and measurement. International journal of environmental research and public health, 19(3), 1780. https://doi.org/10.3390/ijerph19031780
• Emir, E., Karaçam, M.Ş., & Koca, C. (2015). Kadın boksörler: Boks ringinde ve ringin dışında sürekli eldiven giymek. Spor Bilimleri Dergisi, 26(4), 136-153. https://doi.org/10.17644/sbd.237458
• Freudenberger, H. J. (1974), Staff Burnout, Journal of Social Issues, 30, 159 – 165.
• Giorgi, G., Arcangeli, G., Perminiene, M., Lorini, C., Ariza-Montes, A., Fiz-Perez, J., ... & Mucci, N. (2017). Work-related stress in the banking sector: a review of incidence, correlated factors, and major consequences. Frontiers in psychology, 8, (2017). https://doi.org/10.3389/fpsyg.2017.02166
• Gürpınar, B. (2015), Sporda ahlaktan uzaklaşma ölçeği kısa formunun türk kültürüne uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması, Ankara Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi Dergisi, 13(1), 57-64. https://doi.org/10.1501/Sporm_0000000269
• Güvendi, Y. (2020). Milli güreşçilerin psikolojik becerilerinin tükenmişlik düzeyleri ile ilişkisi, Yüksek lisans tezi, Antrenörlük Eğitimi Anabilim Dalı, İstanbul Gelişim Üniversitesi, İstanbul.
• Helvacı, I., & Turhan, M. (2013). Tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi: silifke’de görev yapan sağlık çalışanları üzerinde bir araştırma. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi. 1(4), 58-68.
• Herrando, C., & Constantinides, E. (2021). Emotional contagion: A Brief overview and future directions. Frontiers in psychology, 12, (2021) https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.712606
• Hines, W. W., & Montgomery, D. C., (1990). Probability and statistics in engineering and management science. John Wiley & Sons, Inc.
• Isoard-Gautheu, S., Guillet-Descas, E., Gaudreau, P., & Chanal, J. (2015). Development of burnout perceptions during adolescence among high-level athletes: A Developmental and gendered perspective, Journal of Sport and Exercise Psychology, 37(4), 436-448. https://doi.org/10.1123/jsep.2014-0251
• Karasar, N. (2006). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım.
• Kavasoğlu, İ., & Yıkılmaz, A. (2018). Şampiyonluk ve yenilgi arasında bir kimlik: Wushu’da üretilen erkeklik formları. CBÜ Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 13(2), 318-341. https://doi.org/10.33459/cbubesbd.463752
• Kavussanu, M. (2008). Moral behaviour in sport: A Critical review of the literature. International Review of Sport and Exercise Psychology, 1(2), 124-138. https://doi.org/10.1080/17509840802277417
• Kavussanu, M., Seal, A. R., & Phillips, D. R. (2006). Observed prosocial and antisocial behaviors in male soccer teams: Age differences across adolescence and the role of motivational variables. Journal of Applied Sport Psychology, 18(4), 326-344. https://doi.org/10.1080/10413200600944108
• Kelecek, S., Kara, F. M., Çetinkalp, F. Z. K., & Aşçı, F. H. (2017). Sporcu tükenmişlik ölçeği’nin Türkçe uyarlaması, Hacettepe Journal of Sport Sciences, 27 (4), 149–161.
• Kuzu, C. (2019). Profesyonel ve bölgesel amatör lig futbolcularının tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi, Yüksek lisans tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Köklü, N., Büyüköztürk, Ş. & Çoklu, Ö. (2006). Sosyal bilimler için istatistik. PegemA Yayınları.
• Lin, C. D., & Lin, B. Y. J. (2016). Training demands on clerk burnout: Determining whether achievement goal motivation orientations matter. BMC medical education, 16(1), 1-8. https://doi.org/10.1186/s12909-016-0742-x
• Long, T., Pantaléon, N., Bruant, G., & d’Arripe-Longueville, F. (2006). A Qualitative study of moral reasoning of young elite athletes. The Sport Psychologist, 20, 330-347. https://doi.org/10.1123/tsp.20.3.330
• Maslach, C., & S. E. Jackson (1981), The Measurement of Experienced Burnout, Journal of Occupational Behavior, 2, 99-113. https://doi.org/10.1002/job.4030020205
• Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016). Burnout. In Stress: Concepts, cognition, emotion, and behavior (pp. 351-357). Academic Press.
• Murat, M. (2000), Sınıf öğretmenlerinde 10 yıllık meslek sürecinde tükenmişliği gelişiminin haritalanması ve bazı değişkenlere göre incelenmesi. Doktora tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Naktiyok, A., & Karabey, C. N. (2005). İşkoliklik ve tükenmişlik sendromu. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 19(2), 179-198.
• Namlı, S., & Demir, G.T (2019a). Sporda tükenmişlik, ahlaktan uzaklaşma ve fair play. Ö. Karataş, K. Kurak ve O. Kızar (Ed.), Spor Bilimleri Alanında Yeni Ufuklar içinde (314-330. ss.) Gece Akademi.
• Namli, S., & Demir, G. T. (2019b). Is mental toughness in elite athletes a predictor of moral disengagement in sports?. Journal of Education and Learning, 8(6), 56-64. https://doi.org/10.5539/jel.v8n6p56
• Oğuzberk, M., & Aydın, A. (2008). Ruh sağlığı çalışanlarında tükenmişlik. Klinik Psikiyatri, 11(4), 167-179.
• Ökten, Ş. (2009). Toplumsal cinsiyet ve iktidar: Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin toplumsal cinsiyet düzeni. Journal of International Social Research, 2(8), 302-312.
• Örmen, U. (1993). Tükenmişlik duygusu ve yöneticiler üzerinde bir uygulama. Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özcoşan, V. (2018). Farklı spor dallarındaki sporcuların tükenmişlik düzeylerinin bazı değişkenlere göre araştırılması. Yüksek lisans tezi, Dumlupınar Üniversitesi, Sağlık Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Özyurt, A. (2004). İstanbul hekimlerinin iş doyum ve tükenmişlik düzeyleri. Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Pires, D. A., Debien, P. B., Coimbra, D. R., & Ugrinowitsch, H. (2016). Burnout and coping among volleyball athletes: A Longitudinal analysıs. Revista Brasileira De Medicina Do Esporte, 22(4), 277-281. http://dx.doi.org/10.1590/1517-869220162204158756
• Raedeke, T. D. & Smith, A. L. (2001). Development and preliminary validation of an athlete burnout measure, Journal of Sport and Exercise Psychology, 23, 281–306. https://doi.org/10.1123/jsep.23.4.281
• Rössler, W. (2012). Stress, burnout, and job dissatisfaction in mental health workers. European archives of psychiatry and clinical neuroscience, 262, 65-69. https://doi.org/10.1007/s00406-012-0353-4
• Salvagioni, D. A. J., Melanda, F. N., Mesas, A. E., González, A. D., Gabani, F. L., & Andrade, S. M. D. (2017). Physical, psychological and occupational consequences of job burnout: A systematic review of prospective studies. PloS one, 12(10), Article e0185781. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0185781
• Sarı, İ., & Bulut, Ü. (2021). Boks antrenörlerinin perspektifinden sporcular ve ebeveynlerin boksa yönelik tutumları. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 19(2), 135-155. https://doi.org/10.33689/spormetre.810892
• Sarıkol, E. (2021). Farklı branş sporcularının sporda ahlaktan uzaklaşmalarında antrenörlerin etik dışı davranışlarının etkisi, Doktora tezi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı, Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale.
• Sucuoğlu, B., & Kuloğlu, N. (1996). Özürlü çocuklarla çalışan öğretmenlerde tükenmişliğin değerlendirilmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 10(36), 44-60.
• Şimşek, H., & Yıldırım, A. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Tabachnick, B.G., & Fidell. L.S. (2013). Using Multivariate Statistics (sixth ed.). Pearson
• Tsai, J. J., Wang, C. H., & Lo, H. J. (2014). Locus of control, moral disengagement in sport, and rule transgression of athletes. Social Behavior and Personality: An International Journal, 42(1), 59-68. https://doi.org/10.2224/sbp.2014.42.1.59
• Turan, M., & Paktaş, Y. (2021). Spor dalları il temsilcilerinin spor tükenmişlik durumları ile bireysel performanslarının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 23(2), 1-19
• Tutkun, E., Güner, B. Ç., Ağaoğlu, S. A., & Soslu, R. (2010). Takım sporları ve bireysel sporlar yapan sporcuların saldırganlık düzeylerinin değerlendirilmesi. Spor ve Performans Araştırmaları Dergisi, 1(1), 23-29.
• Tümkaya, S. (2000). Akademik tükenmişlik ölçeğinin geliştirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(19), 128-133
• Yıldız, M. (2019). Sporcularda sportmenlik yönelimi: Hedef bağlılığı ve sporda ahlaktan uzaklaşmanın rolü, Doktora tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Muğla.