Different Iconographies of Artemis in Lycia in the Light of a Group of Relief Altars from Fethiye Museum

Yıl 2018, Cilt: 6 , 329 - 345, 29.06.2018

Birsen Özdemir

Öz

This article discusses 9 embossed altars protected in Fethiye Archaeological Museum. The region, altars are from is - except one sample found in a rescue excavation in Pınara- Fethiye highlands and none of them belong to an excavation kontekst and has been published before. With dimensions of altars in question, water pits on them and goddess reliefs, it is understood that these altars served for votives related with personel preferances. Reflecting the Roman tradition of countryside work of art style, these altars do not contain any inscriptions that will allow us to identify goddesses described on their front areas. Therefore, the main problem of the study was to identify these goddesses that are not also identified in an iconographical way. It was understood that goddesses depicted with long dresses, their heads covered or with crowns differed from each other in their details. Taking into consideration these differences, goddesses within the scope of this study were discussed under 3 different typological titles including figures standing on pig or associated with animals, figures standing, keeping hands below chest and figures standing, holding spear. Based on iconographical assessment made, it was detected that figures standing on pig or associated with animals depicted Artemis Lagbene. On the other hand, goddess figures standing and keeping hand below chest with spear in hands were examined in their iconographical relationship with Lagbene, Kynegetis and Eleuthera types known in Artemis in general, and considering religious importance in Lycia in Roman Period, it was suggested that goddesses depicted on altars might be “local iconographies of Artemis”.

Anahtar Kelimeler

Artemis, Cult, Lycia, Altar, Roman Period

Fethiye Müzesi’nden Bir Grup Kabartmalı Sunak Işığında Likya’da Artemis’in Farklı İkonografileri

Öz

Bu makalenin konusunu Fethiye Arkeoloji Müzesi’nde korunan 9 adet kabartmalı sunak oluşturmaktadır. Herhangi bir kazı kontekstine ait olmayan ve daha önce yayınlanmamış olan eserlerin geldiği bölge Pınara kurtarma kazısından ele geçen bir örnek dışında Fethiye Yayla bölgesidir. Söz konusu sunakların boyutları, üzerlerindeki sunu çukurları ve ön yüzlerindeki tanrıça kabartmaları ile kişisel tercihlerle ile ilişkili adak sunaklar olduğu anlaşılmaktadır. Stil olarak Roma Dönemi kırsal sanat eseri geleneğini yansıtan sunaklarda, ön yüzde betimlenen tanrıçaları kimliklendirmemizi sağlayacak herhangi bir yazıt yer almamaktadır. Bu nedenle çalışmanın temel sorununu ikonografik olarak da tanınmayan bu tanrıçaların kimliklerini saptamak oluşturmuştur. Uzun giysili, örtülü başlı, poloslu ya da taçlı betimlenen tanrıçaların detaylarıyla birbirlerinden farklılık gösterdikleri anlaşılmıştır. Bu farklılıklar göz önünde bulundurularak çalışma kapsamındaki tanrıçalar domuz üzerinde duran ya da hayvan ile ilişkili olan figürler, ayakta ve ellerini göğüs altında tutan figürler ve ayakta, elinde mızrak taşıyan figürler olarak 3 farklı tipolojik başlık altında değerlendirilmiştir. Yapılan ikonografik değerlendirmeyle domuz üzerinde duran ya da hayvan ile ilişkili olan figürlerin Artemis Lagbene’yi betimlediği saptanmıştır. Ayakta ve ellerini göğüs altında tutanlar ile elinde mızrak taşıyan tanrıça figürlerinin ise Artemis’in bölge genelinden bilinen Lagbene, Kynegetis ve Eleuthera tipleri ile olan ikonografik ilişkisi üzerinde durulmuş ve Lykia’da Roma Dönemi’ndeki dinsel önemi de göz önünde tutularak sunaklar üzerinde betimlenen tanrıçaların “Artemis’in yerel ikonografileri” olabileceği önermesi getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Artemis, Kült, Lykia, Sunak, Roma Dönemi

Kaynakça

• Adak – Tüner 2004 M. Adak – N. Tüner, “Neu Inschriften aus Olympos und Seinem Territorium I”. Gephyra I (2004) 53-65.
• Akyürek-Şahin 2002 E. N. Akyürek-Şahin, “Dodekatheoi. Oiniki Tanrıya Adanmış Adak Stelleri Likya’da Bir Geç Devir Kültü”. Eds. S. Şahin – M. Adak, Likya İncelemeleri 1. İstanbul (2002) 103-114.
• Albayrak 2008 Y. Albayrak, Anadolu’da Artemis Kültü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi. Ankara 2008.
• Aulock 1974 H. von Aulock, Die Münzprägung des Gordian III und der Tranquilina in Lykien. Tübingen 1974.
• Berges 1986 D. Berges, Hellensitische Rundältare Kleinasiens. Freiburg 1986.
• Bergman 1974 J. Bergman, “Isis auf der Sau”. Boreas 6 (1974) 81-107.
• Christou 1968 C. Christou, Potnia Theron, Eine untersuchung über ursprung, Erscheinungsformen und wandlungen Der Gestalt einer Gottheit. Thessaloniki 1968.
• Coulton 2012 J.J. Coulton, “Middle Roman Balboura: mid first ceuntry AD to late third ceuntry AD”. Eds. J. J.Coulton, The Balboura Survey and Settlement in Highland Southwest Anatolia, 1. Ankara (2012) 123-163.
• Çelgin 1986 G. Çelgin, Eski Yunan Dininde ve Mitolojisinde Artemis. İstanbul 1986.
• Çevik 2015 N. Çevik, Lykia Kitabı. İstanbul 2015.
• Delemen 1999 İ. Delemen, Anatolian Rider Gods: A Study on stone finds from the regions of Lycia, Pisidia, Isauria, Lycaonia, Phrygia, Lydia and Caria in the Late Roman Period. Bonn 1999.
• Dinstl 1990 A. Dinstl, “Götter in Lykien” Ed. Anon. Götter, Heroen, Herrscher in Lykien. Katalog der Ausstellung Schloss Schallaburg. Wien-München (1990) 132-133.
• Dökü – Baytak 2017 E. Dökü – İ. Baytak, “Kabalis Bölgesi Demirçağ Yerleşim Tipleri ve Gözetleme/Haberleşme Kaleleri”. MJH VII/2 (2017) 223-242.
• Frei 1990 P. Frei, “Die Götterkulte Lykiens in der Kaiserzeit”. ANRW 18/3 (1990) 1729-1864.
• French 1994 D. French, “Isinda and Lagbe”. Ed. D. French, Studies ın the History and Topography of Lycia and Psidia. London (1994) 53-90.
• Freyer-Schauenburg 1994 B. Freyer Schauenburg, Die lykischen Zwölfgötter-Reliefs mit Beiträgen zu den Inschriften von Georg Petzl. Bonn 1994.
• Hill 1897 G. F. Hill, A Catalogue of the Grek Coins in the British Museum, Catalogue of the Grek Coins of Lycia, Pamphylia and Pisidia. London 1897.
• Işık 1999 F. Işık, Doğa Ana Kubaba Tanrıçaların Ege’de Buluşması. İstanbul 1999.
• Işık 2012 F. Işık, Uygarlık Anadolu’da Doğdu. İstanbul 2012.
• Karayaka 2007 N. Karayaka, Hellenistik ve Roma Dönemi’nde Pisidia Tanrıları. İstanbul 2007.
• Kirsten 1978 E. Kirsten, “Artemis von Ephesos und Eleuthera von Myra mit Seitenblicken auf St. Nicolaus und auf Kommagene”. Eds. S. Şahin, E. Schwertheim – J. Wagner, Studien zur Religion und Kultur Kleinasiens. Festschrift für Friedrich Karl Dörner zum 65. Leiden (1978) 457-488.
• Korkut 2008 T. Korkut, “Adak Sunaklar Işığında Likya’da Artemis Kültü”. Eds. İ. Delemen, S. Çokay Kepçe, A. Özdizbay – Ö. Turak, Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağan Kitabı. İstanbul (2008) 727-731.
• LIMC II 1 Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC): II/1. Switzerland 1984.
• LIMC II 2 Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC): II/2. Switzerland 1984.
• LIMC IV 1 Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC): IV/1. Switzerland 1988.
• Metzger 1952 H. Metzger, Catalogue des monuments votifs du Musée d’Adalia. Paris 1952.
• Milner – Smith 1994 N. P. Milner – M. Smith, “New Votive Reliefs from Oinoanda”. AnatSt 44 (1994) 65-76.
• Naumann 1983 F. Naumann, Die Ikonographie der Kybele in der Phrygischen und Griechischen Kunst. Tübingen 1983.
• Özdemir 2016 B. Ş. Özdemir, Tlos Tanrıları ve Kültleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya 2016.
• Robert 1983 L. Robert, “Document d’ Asie Mineure”. BJH 107/1 (1983) 497-599.
• Roller 2013 L. E. Roller, Anadolu Kybele Kültü: Ana Tanrıça’nın İzinde. Çev. B. Avunç. İstanbul 2013.
• Smith 1997 T. J. Smith, “Votive Reliefs from Balboura and Its Environs”. AnatSt 47 (1997) 3-49.
• Tıbıkoğlu 2012 H. O. Tıbıkoğlu, “Doğu Likya'da Artemis Kültü”. Eds. K. Dörtlük – R. Boyraz Seyhan, Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması I Anadolu Akdeniz Sempozyumu. İstanbul (2012) 453-464.
• Tosun 2015 M. Tosun, “Fethiye Müzesi’ndeki Dioskurlar ve Tanrıça Tasvirli Adak Stellerinin İkonografik, Epigrafik ve Tipolojik Özellikleri”. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2/1 (2015) 1-30.
• Wörrle 1999 M. Wörrle, “Artemis und Eleuthera in Limyra”. Ed. P. Scherrer, Steine und Wege: Festschrift für Dieter Knibbe zum 65. Geburtstag. Wien (1999) 269-274.
• Yavis 1949 C. Yavis, Greek Altars. Saint Louis 1949.
• Elektronik Kaynaklar
• Kaynak: http://www.mfa.org/collections/object/votive-shrine-to-artemis-lagbene-151288 (Erişim Tarihi: 15.04.2018)
• Kaynak: http://www.wildwinds.com/coins/greece/lycia/myra/BMC_10.jpg (Erişim Tarihi: 15.04.2018)