Evliya Çelebi Vezirköprü’de, 1648 yılı

Yıl 2021, Cilt: 9, 459 - 472, 29.06.2021

Tønnes Bekker-nıelsen

Öz

Şubat 1648’de Defterdarzade Mehmet Paşa’nın ordusuyla seyahat eden ünlü Osmanlı seyyahı Evliya Çelebi, seyahatinin birkaç haftasını Merzifon’da geçirmiştir. Buradayken dağları aşarak Köprü nahiyesine (günümüzde Samsun ili Vezirköprü) iki gezi gerçekleştirmiştir. Evliya’nın Köprü’ye yaptığı ziyaretler hakkında bilgiler içeren Seyahatname’sinin ikinci kitabı, erken modern dönemde Vezirköprü ve çevresinin topografyası için önemli bir kaynak niteliğindedir. Evliya’nın aktardıklarının yakın okunması ve eserin Joseph von Hammer’in kısaltılmış çevirisiyle (1850) karşılaştırma yoluyla gerçekleştirilen bu çalışma gösteriyor ki; Hammer’in nahiyenin kendisi ile ilgili tasviri kısmen Evliya’nın birinci elden gözlemlerine dayansa da, Vezirköprü’nün batı sahası ile ilgili aktardığı aşağıdaki açıklaması bu kaynağa dayanmamaktadır ve Evliya’nın takip ettiği güzergâh ile ilgili yaptığı varsayım hatalıdır. Evliya, ilk ziyaretinde tam bir gününü Vezirköprü’de geçirdikten sonra Hammer’ın aktardığı üzere Göl, Kargı ve Tosya üzerinden değil, Tavşan dağlarını aşarak gerçekleştirilen direkt yoldan Merzifon’a dönmüştür.

Anahtar Kelimeler

Vezirköprü, Evliya Çelebi, Seyahatname, Joseph von Hammer, Merzifon

Evliya Çelebi in Vezirköprü, 1648

Öz

In February 1648, the famous Ottoman travel writer Evliya Çelebi, travelling with the army of Defterderzade Mehmet Paşa made a stopover of several weeks in Merzifon. From here, he undertook two journeys across the mountains to the city of Köprü (now Vezirköprü, Samsun province). The account of Evliya’s visits to Köprü in the second book of his Seyahatname provide an important source for the topography of Vezirköprü and its region in the early modern period. Through a close reading of Evliya’s account and a comparison with Joseph von Hammer’s abridged translation (1850), this study demonstrates that while his description of the city itself is partly based on Evliya’s first-hand observations, the following description of the area to the west of Vezirköprü is not, and that Hammer’s reconstruction of Evliya’s itinerary is in error. On his first visit, Evliya spent a whole day in Vezirköprü, then returned to Merzifon by the direct route across the Tavşan mountains, not – as Hammer assumes – by way of Göl, Kargı and Tosya.

Anahtar Kelimeler

Vezirköprü, Evliya Çelebi, Seyahatname, Joseph von Hammer, Merzifon

Kaynakça

• Bekker-Nielsen T. 2013, “350 Years of Research on Neoklaudiopolis (Vezirköprü)”. Orbis Terrarum 11, 3-31.
• Bekker-Nielsen, T. 2014, “Neoklaudiopolis’in Araştırma Tarihi Üzerine Notlar (Vezirköprü, Samsun İli)”. Höyük 6, 39-58.
• Bekker-Nielsen T. 2021, “An Ancient Road Across the Tavşan Mountains”. Oannes 3/2 (in press).
• Bekker-Nielsen T. & Winther-Jacobsen K. 2013, Vezirköprü and Havza District Archaeological Survey October 2013: Report. Odense. Available online at www.sdu.dk/halys.
• Bekker-Nielsen T. & Czichon, R. 2015, “Roads and Bridges of the Phazemonitis”. Eds. K. Winther-Jacobsen & L. Summerer, Landscape Dynamics and Settlement Patterns in northern Anatolia during the Roman and Byzantine Period (Geographica Historica 31). Stuttgart. 295-305.
• Çetin C. 2013, Ulak Yol Durak: Anadolu Yollarında Padişah Postaları (Menzilhaneler) (1690-1750). İstanbul.
• Cumont, F. & Cumont, E. 1906, Voyage d’Exploration Archéologique Dans le Pont et la Petite Arménie (Studia Pontica 2). Bruxelles.
• Dağlı Y. & Kahraman, S. A. 2005, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi 2/2. İstanbul.
• Dankoff R. 2004, An Ottoman Mentality: The World of Evliya Çelebi. Leiden.
• Dankoff R. & Kim S. 2010, An Ottoman Traveller: Selections from the Book of Travels of Evliya Çelebi. London.
• Dankoff R. 2013, Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüğü. İstanbul.
• Finkel C. 2014, Osman’s Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300-1923. London.
• Finkel C. 2015, “Joseph von Hammer-Purgstall’s English Translation of the First Books of Evliya Çelebi’s Seyahatnâme (Book of Travels)”. Journal of the Royal Asiatic Society 25, 41-55.
• Halaçoğlu Y. 1981, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Menzil Teşkilâtı Hakkında Bazı Mülâha-zalar”. Osmanlı Araştırmaları 2, 123-132.
• Hammer J. von 1850, Narrative of Travels in Europe, Asia, and Africa, in the Seventeenth Century by Evliya Efendi. Vol. 2. Trans. J. von Hammer. London (republished in 2012).
• Heywood C. 2016, “The Evolution of the Courier Order (ulak hükmi) in Ottoman Chancery Practice (Fifteenth to Eighteenth Centuries)”. Eds. J. Zimmermann, C. Herzog & R. Motika, Osmanische Welten: Quellen und Fallstudien. Festschrift für Michael Ursinus. Bamberg. 269-312.
• Iğci N. & Kıvrak B. 2008, Geçmişten Günümüze Vezirköprü. Vezirköprü.
• Kim S. 2020, “Evliya Çelebi’s Book of Travels: An Ottoman Experiment in Geographical Encyclopedism”. Eds. K. Seigneurie & C. Lupke, A Companion to World Literature vol. 3 1451-1770. Chichester.
• Kinneir J. M. 1818, Journey through Asia Minor, Armenia, and Koordistan in the Years 1813 and 1814; with Remarks on the Marches of Alexander and Retreat of the Ten Thousand. London.
• Kurşun Z., S. A. Kahraman & Y. Dağlı 1999, Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Saray Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu. 2. Kitap. İstanbul.
• Landry D. 2019, “Evliya Çelebi, Explorer on Horseback: Knowledge Gathering by a Seven-teenth-Century Ottoman”. Eds. A. Craciun & M. Terrall, Curious Encounters: Voyaging, Collecting, and Making Knowledge in the Long Eighteenth Century. Toronto. 43-70.
• Olshausen E. & Biller J. 1984, Historisch-Geographische Aspekte der Geschichte des Ponti-schen und Armenischen Reiches, 1. Untersuchungen zur historischen Geographie von Pontos unter den Mithradatiden (TAVO Beiheft B 29/1). Wiesbaden.
• Winther-Jacobsen K. 2015. “Contextualising Neoklaudiopolis: A Glimpse at Settlement Dynamics in the City’s Hinterland”. Eds. K. Winther-Jacobsen & L. Summerer, Landscape Dynamics and Settlement Patterns in northern Anatolia during the Roman and Byzantine Period. Stuttgart, 83-99.