Adana Taşköprü’nün Kronolojik Problemleri

Yıl 2022, Cilt: 10, 273 - 287, 26.06.2022

İlkay Göçmen

Öz

Doğu ve Batı arasında önemli bir bağlantı noktası olan Cilicia’nın en önemli yerleşimlerinden biri de Adana’dır. Gülek üzerinden Tarsus’a ve ardından Adana’ya ulaşan uluslararası güzergâh, buradan doğuya yönelmektedir. Bu güzergâh üzerinde konumlanan Taşköprü, Sarus Nehri üzerinden bağlantı sağlamaktadır. Hafifletme kemerleri ile birlikte yirmi bir açıklıktan oluşan köprünün kemerleri form bakımından çeşitlilik gösterse de mimari üslubu, genel olarak Roma özellikleri sergilemektedir. İlk inşanın ardından birçok kez onarıldığı bilinen köprü, farklı dönemlere ait kemer uygulamaları ile birlikte erken döneme ait kalıntılar da barındırmaktadır. Genel olarak inşasının Roma Dönemi’nde gerçekleştirildiği kabul edilse de tam olarak ne zaman ve hangi imparator dönemine tarihlenmesi gerektiği hususu tartışmalıdır. Bazı araştırmacılar; köprüyü tarihsel süreçle ilişkilendirerek Hadrianus dönemine tarihlemektedirler. Buna karşın bir grup araştırmacı, köprüye ait bir yazıtta geçen Mimar Auksentios isminden hareketle köprünün MS IV. yüzyılda inşa edildiğini düşünmektedir. Çalışmanın amacı Taşköprü’nün ne zaman inşa edildiğine yönelik yeni bir öneride bulunmaktır. Bağladığı yolun önemi ve politik süreç dikkate alındığında, yapı için önerilen her iki tarihin de geç olduğu ortaya çıkmaktadır. Ayrıca köprü ayakları üzerindeki hafifletme kemerleri yapının daha isabetli tarihlenmesine olanak sağlamaktadır. Kısacası mimari özellikler ve politik süreç dikkate alınarak köprünün inşa tarihine yönelik saptama yapmak ve yeni bir öneride bulunmak mümkün hâle gelmektedir.

Anahtar Kelimeler

Adana, Taşköprü, Roma İmparatorluk Dönemi, köprü mimarisi, kemer ve tonoz

Chronological Problems of the Adana Taşköprü

Öz

One of the most important settlements of Cilicia, which is an important connection point between East and West, is Adana. The international road route, which reaches Tarsus and then Adana via Gülek, turns east from here. Located on this route, Taşköprü (= Stone Bridge) provides a connection over the Sarus river. Although the arches of the bridge, which consists of twenty-one spans together with the discharging arches, vary in form, the architectural style generally exhibits Roman features. The bridge, which is known to have been repaired many times after the first construction, contains arches from different periods as well as early period remains. Although it is generally accepted that its construction was carried out in the Roman Period, it is controversial when exactly it should be dated to and which Imperial period. Some researchers associate the bridge with the historical context and date it to the Hadrianic Period. On the other hand, a group of researchers think that the bridge was built in the IVth century A.D., based on the name of the Architect Auxentios mentioned in the inscription. The aim of the study is to make a new proposal about when Taşköprü was built. Considering the importance of the road it connects and the political process, it turns out that both dates suggested for the structure are too late. In addition, the discharging arches on the bridge piers allow for a more accurate dating of the structure. In short, considering the architectural features and the political process, it becomes possible to determine the construction date of the bridge and to make a new proposal.

Anahtar Kelimeler

Adana, Taşköprü, Roman Imperial period, bridge architecture, arch and vault

Kaynakça

• Akok M. 1957, “Augusta Şehri Harabesi”. Türk Arkeoloji Dergisi 7/2, 15-20.
• Akurgal E. 1978, Ancient Civilizations and Ruins of Turkey: From Prehistoric Times until the End of the Roman Empire. İstanbul.
• Alaboz M. 2008, Mimar Sinan Köprülerinin Güncel Durum Değerlendirmesi ve Kapuağası Köprüsü Restorasyon Projesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi. İstanbul.
• Ballance M. H. 1951, “The Roman Bridges of the Via Flaminia”. Papers of the British School at Rome 19, 78-117.
• Bayer L. 2012, Arched Bridges. Honors Thesis and Capstones. University of New Hampshire. Durham.
• Çelikkol S. 1946, Adana Taşköprüsü: Bu Köprünün Tesis ve Tamir Kitabeleri. Adana.
• Çulpan C. 2002, Türk Taş Köprüleri. Ankara.
• Cuomo S. 2000, Pappus of Alexandria and the Mathematics of Late Antiquity. Cambridge.
• Durukan M. 2015a, “Geç Antik Çağ’da Doğu Akdeniz’deki Ekonomik Gelişmenin Nedenleri: İpek Yolu ve Baharat Yolu’nun Rolü, LR1 Amphoraları ve Kilikia’daki Diğer Kanıtlar”. Adalya XVIII, 241-257. Durukan M. 2015b, “Anazarbus, Aegeai ve Tarsus Kentlerinin Ticaret Yollarıyla Bağlantısı”. Çukurova Araştırmaları Dergisi 1, 1-7.
• Dürüşken Ç. 2007, Monumentum Ancyranum. İstanbul.
• Elton H. 2002, “The Economic Fringe: the Reach of the Roman Empire in Rough Cilicia”. Eds. L. De Blois & J. Rich, The Transformation of Economic Life under the Roman Empire. Amsterdam, 172-183.
• Forlanini M. 2013, “How to Infer Ancient Roads and Itineraries from Heterogeneous Hittite Texts: The Case of the Cilician (Kizzuwatna) Road System”. Kaskal 10, 1-34.
• French D. H. 1988, Roman Roads and Milestones of Asia Minor: An Interim Catalogue of Milestones (Part II). Ankara.
• French D. H. 2014, Roman Roads & Milestones of Asia Minor (Electronic Monograpy 3). Ankara.
• Galliazzo V. 1994, I Ponti Romani (Vol. I.). Canova.
• Gazzola P. 1963a, Ponti Romani: Ponte Pietra. Frenze.
• Gazzola P. 1963b, Ponti Romani, Contributo ad un Indice Sistematico con Studio Critico Bibliografico. Frenze.
• Gençer F. U. & Turan M. H. 2017, “The Masonry Techniques of a Historical Bridge in Hypokremnos (İçmeler)”. METU JFA 1, 187-207.
• Girginer S. K. & Uygur H. 2014, Kilikya. İstanbul.
• Girginer S. K. 2000, “Tepebağ Höyük (Adaniia) Kizzuwatna Ülkesinin Başkenti miydi?”. Eds. E. Artun & M. S. Koz, Efsaneden Tarihe, Tarihten Bugüne Adana Köprü Başı. İstanbul, 71-85.
• Göçmen İ. 2021, Cilicia Bölgesi Köprüleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Mersin Üniversitesi. Mersin.
• Halaçoğlu Y. 2000, “Adana Tarihçesi”. Eds. E. Artun & M. S. Koz, Efsaneden Tarihe, Tarihten Bugüne Adana Köprü Başı. İstanbul, 11-17.
• Hançer E. 2016, “Kilikya Ermeni Prensliği’nin İkinci Başkenti Anavarza”. Adalya XIX, 281-312. Head B. V. 1887, Historia Numorum: A Manual of Greek Numismatics. Oxford.
• Hild F. & Hellenkemper H. 1990, Kilikien und Isaurien (TIB V.). Wien.
• Jones A. H. M. 1937, The Cities of the Eastern Roman Provinces. Oxford.
• Jones A. H. M., J. R. Martindale & J. Morris 1971, The Prosopography of the Later Roman Empire: A.D. 260-395. Cambridge.
• Kaya M. & Taşdöner Özcan K. 2016, “Roma İmparatoru Hadrianus ve Anadolu: Geziler, Eyaletler ve Kentler”. Eds. E. N. Tamer, N. Akdoğu– Arca & N. Gökalp– Özdil, Vir Doctus Anatolicus: Sencer Şahin Anısına Yazılar. İstanbul, 494-513.
• Keil J. & Wilhelm A. 1931, Denkmäler aus dem Rauhen Kilikien (MAMA 3.). Manchester.
• Kouymjian D. 1980, “The Iconography of the ‘Coronation’ Trams of King Levon I”. Eds. D. Kouymjian & Y. T. Nercessian, Armenian Numismatic Journal. Los Angeles, 67-74.
• Langlois, V. 1947, Eski Kilikya. Çev. R. Balaban, Mersin.
• MacKay T. S. 1968, Olba in Rough Cilicia. Unpublished Doctoral Dissertation, Bryn Mawr.
• Magie D. 1950, Roman Rule in Asia Minor. New Jersey.
• Mitchell, S. 1995, “The Euphrates Frontier and the Impact of the Roman Armies: Garrisons, Roads, and Recruitment”. Anatolia 1, 118-136.
• Mitford T. B. 1980, “Roman Rough Cilicia”. ANRW 7, 1230-1261.
• O’Connor C. 1993, Roman Bridges. Cambridge.
• Özcan H. 2010, “Van ve Çevresindeki Hıristiyanlık Dönemi Yapıların Plan Açısından Değerlendirilmesi”. Sanat Dergisi 6, 43-54.
• Ramazanoğlu G. 2009, “Adana’da Roma Dönemi Köprüsü”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 18, 305-322.
• Ramazanoğlu G. 2012, Adana’da Tarih, Tarihte Adana. İstanbul.
• Sayar M. H. 1992, “Antike Strassenverbindungen Kilikiens in der Römischen Kaiserzeit”. Geographika Historia 17, 452-473.
• Sayar M. H. 1999, “Tarkondimotos Seine Dynastie, Seine Politik und Sein Reich”. Eds. E. Jean, A. M. Dinçol & S. Durugönül, La Cilicie: Espaces e Pouvoris Locaux Table ronde Internationale. İstanbul, 373-380.
• Sayar, M. H. 2004, “Mersin’de Kayıp Kentler: Mersin’in Antikçağ Yerleşim Coğrafyası”. Ed. F. Özdem, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin. İstanbul, 11-25.
• Tobin J. 1999, “The Tarcondimotid Dynasty in Smooth Cilicia”. Eds. E. Jean, A. M. Dinçol & S. Durugönül, La Cilicie: Espaces e Pouvoris Locaux Table ronde Internationale. İstanbul, 381-387. Treggiari S. 1996, Cicero’s Cilician Letters. London.
• Tunç G. 1978, Taş Köprülerimiz. Ankara.
• Tyrrell H. G. 1911, History of Bridge Engineering. London.
• Ünal A. 2000, “Adana’da Kizzuwatna Krallığı: Taş Devrinden Hitit Devletinin Yıkılışına Kadar Adana ve Çukurova Tarihi”. Eds. E. Artun & M. S. Koz, Efsaneden Tarihe, Tarihten Bugüne Adana Köprü Başı. İstanbul, 43-70.