Examining Environmental Consequences of Modernity with Urbanization and Planning Through Focusing on the Change in the Human-Environment Relationship on the Axis of Enlightenment

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 2, 13 - 24, 31.12.2021

Neslihan Kulözü , Arzu Kocabas

Öz

This study aims to present environmental consequences of modernity with regard to urbanization and planning in the context of historical perspective. Human’s relationship with the environment has changed since the hunter-gatherer society in human history. In this context, environmental problems began to arise when people, who see themselves as a part of nature in the hunter-gatherer society, began to see themselves as the ruler of nature as a result of the social change processes experienced in the history of humanity. In this process of change, agricultural revolution and urban revolution took place. Approximately 5000 years after the realization of the urban revolution, a more rapid process of social change that followed and triggered each other was entered. In this process, the Enlightenment took place first, followed by the Scientific Revolution, the Industrial Revolution and the French Revolution. This process continued with modernization and industrial cities and society emerged in the period. 

Human beings have been in contact with the environment since the day they existed, but as a result of a radical change in its relationship with the environment, the breakdown occurred with the industrial revolution in the sense that environmental problems threaten the sustainability of the natural environment and therefore humanity. Planning discipline has been developed in order to find solutions to environmental and social problems encountered in modern industrial cities. In this context, the paper will discuss environmental consequences of the modernity with reference to urbanization, as one of the main features of industrial cities and planning, which is accepted as the child of Modernity. 

In line with this purpose, human and environmental relations will be examined with a historical approach. For this purpose, under the title of historical perspective on human-environment relations, pre-Enlightenment and post-Enlightenment human-environment relations will be discussed by accepting the Enlightenment breaking point. Emphasis will be placed on the Urban Revolution in line with the aim of studying human-environment relations before the Enlightenment. In terms of human-environment relations after the Enlightenment, the emphasis will be on industrialization and rapid urbanization. Then, under the titles of modernity and industrial society  and modernization and its aftermath, industrial society, the development of the planning discipline as the product of the modernity project, the postmodern period, the postmodern industrial society and planning issues will be discussed with a historical approach. 

Anahtar Kelimeler

modernity, human-environment relations, environment, urbanization, planning

Aydınlanma Ekseninde İnsan-Çevre İlişkisinde Yaşanan Değişime Odaklanılarak Modernitenin Çevresel Sonuçlarının Kentleşme ve Planlama ile Birlikte İrdelenmesi

Öz

Bu çalışmanın amacı modernitenin çevresel sonuçlarının tarihsel perspektif içerisinde kentleşme ve planlama üzerinden ortaya konulmasıdır. İnsanlık tarihi içerisinde avcı-toplayıcı toplumdan günümüze dek insanın çevre ile olan ilişkisi değişmiştir. Bu çerçevede avcı-toplayıcı toplum yapısında kendini doğanın parçası olarak gören insanın, insanlık tarihinde yaşanan toplumsal değişim süreçleri neticesinde, kendini doğanın hâkimi olarak görmeye başlamasıyla çevre sorunları ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu değişim sürecinde Tarımsal Devrim ve Kentsel Devrim gerçekleşmiştir. Kentsel Devrim’in gerçekleşmesinden yaklaşık 5000 yıl sonra ise birbirini izleyen
ve tetikleyen daha hızlı toplumsal değişim sürecine girilmiştir. Bu süreçte önce Aydınlanma gerçekleşmiş, Aydınlanma’yı Bilimsel Devrim, Sanayi Devrimi ve Fransız İhtilali izlemiştir. Bu süreç modernleşme ile devam etmiş ve dönemde sanayi kentleri ve toplumu ortaya çıkmıştır.

İnsan var olduğu günden itibaren çevre ile ilişki içerisinde olmuş ancak, çevre ile ilişkisinin köklü bir değişime uğraması neticesinde çevre sorunlarının doğal çevrenin ve dolayısıyla da insanlığın sürdürülebilirliğini tehdit eder noktaya gelmesi anlamında kırılma Sanayi Devrimi’yle yaşanmıştır. Modern sanayi kentlerinde karşılaşılan çevresel ve toplumsal problemlere çözüm üretebilmek amacıyla ise planlama disiplini geliştirilmiştir. Bu bağlamda bu çalışma kapsamında modernitenin çevresel sonuçları sanayi kentlerinin temel öğelerinden kentleşme ve modernitenin çocuğu olarak tanımlanan planlama üzerinden tartışılacaktır.

Bu amaç doğrultusunda çalışmada insan ve çevre ilişkileri tarihsel bir ele alışla irdelenecektir. Bunun için insan-çevre ilişkilerine tarihsel bakış başlığı altında Aydınlanma kırılma noktası olarak kabul edilerek Aydınlanma öncesi ve Aydınlanma sonrası insan-çevre ilişkileri ele alınacaktır. Aydınlanma öncesi insan-çevre ilişkilerinde çalışmanın amacı doğrultusunda Kentsel Devrim’e vurgu yapılacaktır. Aydınlanma sonrası insan çevre ilişkileri anlamında ise vurgu sanayileşme ve hızlı kentleşme hareketinde olacaktır. Ardından modernite ve endüstri toplumu ile modernleşme ve sonrası başlıkları altında endüstri toplumu, modernite projesinin ürünü olarak planlama disiplininin gelişimi, postmodern dönem, postmodern endüstri toplumu ve planlama konuları tarihsel bir ele alışla tartışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

modernite, insan-çevre ilişkileri, çevre, kentleşme, planlama

Kaynakça

• Adak N. Geçmişten Bugüne Çevreye Sosyolojik Yaklaşım. Ege Akademik Bakış 2010;10(1): 371-382.
• Beck U. Risk Toplumu: Başka Bir Modernliğe Doğru. 2. Baskı. İstanbul: İthaki Yayınları; 2014.
• Bumin K. Demokrasi Arayışında Kent. 1. Baskı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları; 1990.
• Childe G. Kendini Yaratan İnsan. 1. Baskı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları; 1986.
• Childe G. The Urban Revolution. Town Planning Review 1950; 21(1): 3-17.
• Dinçer M. Çevre Gönüllü Kuruluşları. 1. Baskı. İstanbul: Türkiye Çevre Vakfı Yayını, 1996.
• Engels F. The Great Towns: From The Condition Of The Working Class In England In 1844 (1845). İçinde: Legates RT, Stout F, Editörler, The City Reader, London: Routlegde; 2003, S.58-66.
• Frangipane M. Doğu Anadolu’da Kentleşme Modelleri. İçinde: Sey Y, Editor, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut Ve Yerleşme, İstanbul: Türkiye Ekonomik Ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları; 1996, S.60-69.
• Friedmann J. Planning In Public Domain: From Knowledge To Action. İçinde: Friedmann J, Editor, Two Centuries Of Planning Theory An Overview, Princeton: Princeton University; 1987, S.51-86.
• Friedmann J. The Core Curriculum In Planning Revisited. Journal Of Planning Education And Research 1996; 15: 89-104.
• Giddens A. Modernliğin Sonuçları. 1. Baskı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları; 1994.
• Giddens A. Sosyoloji, Kısa Fakat Eleştirel Bir Giriş. 2. Baskı. Ankara: Phoenix Yayınevi; 2005.
• Gottdiener M, Hutchison R. The New Urban Sociology. 3. Baskı. Boulder, CO: Westview Press; 2006.
• Hall P. Cities Of Tomorrow: An Intellectual History Of Urban Planning And Design Since 1880. 4. Baskı. Oxford: Blackwell; 2014.
• Harper CL. Environment And Society: Human Perspectives On Environmental Issues. 2. Baskı. New Jersey: Prentice Hall; 1996.
• Harvey D. Postmodernliğin Durumu. 1. Baskı. İstanbul: Metis Yayınları; 1997.
• Hobsbawm E. Devrim Çağı 1789-1848. 6. Baskı. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları; 2000.
• Jones E. Metropolis. 1. Baskı. Oxford: Oxford University Press; 1990.
• Kulözü N. Planlamaya Katılım: Araç Mı, Amaç Mı? İçinde: Eraydın A. Vd., Editor, KBAM Kentsel Ve Bölgesel Araştırmalar 2. Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Ankara: Matsa Basımevi, 2011, s.159-170.
• Kulözü N. Conceptualization Of Architectural Sciences’ Students In Terms Of Relation Between Natural Environment And Their Professional Field. İçinde Efe R, Bizzarri C, Cüerbal İ, Nyusupova GN, Editörler, Environment And Ecology At The Beginning Of 21st Century. Sofia: St. Kliment Ohridski University Press; 2015a, s.618-635.
• Kulözü N. Place Of Natural Environmental Issues In Curriculums Of City And Regional Planning Departments At Turkish Universities. İçinde: Efe R, Ayışığı M, Düzbakar Ö, Arslan M, Editörler, Turkey At The Beginning Of 21st Century: Past And Present. Sofia: St. Kliment Ohridski University Press; 2015b, s. 438-455.
• Kulözü N. Bir Mekânsal Modernleşme Öyküsü: Erzurum Kenti Ve Kentsel Mekânında İkili Dokunun Oluşumu. İdeal Kent Dergisi, 2016a, 18: 22-47.
• Kulözü N. Youths’ Perception And Knowledge Towards Environmental Problems In A Developing Country: In The Case Of Atatürk University, Turkey. Environmental Science And Pollution Research 2016b; 23(12): 12482-90.
• Kulözü N. Environmental Right And Responsibilities: From The Perspective Of Atatürk University Students. Içinde: Efe R., Öztürk M, Editörler, Contemporary Studies İn Environment And Tourism. UK: Cambridge Scholars Publishing; 2017, s.357-378.
• Kulözü-Uzunboy N. Modernite Projesinin Sosyo-Mekânsal Süreçlerinin Temsili İçin Bir Öneri: Mekânın İlişkisel Temsili Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2020, 13(75): 452-460.
• Kulözü N, Okudan Y. Doğal Çevre Ve Planlama Eğitimindeki Yeri, 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü, 8. Türkiye Şehircilik Kongresi, Şehircilik Ve Eğitimi, Kasım 2016, Ankara.
• Kulözü-Uzunboy N, Sipahi S. Mimaride Karbon Ayak İzini Azaltmaya Yönelik Uygulamalı Bir Ders Deneyimi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2020, 13(73): 517-525.
• Lenski G E. Power Privilege: A Theory Of Social Stratification. 1. Baskı. New York: Mcgraw-Hill Book Company; 1966.
• Mazı F. Antik Çağda Düşüncenin Kentsel Mekâna Yansıması. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2008, 5(10): 33-48.
• Mumford L. Tarih Boyunca Kent: Kökenleri, Geçirdiği Dönüşümler Ve Geleceği. 2. Baskı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları; 2013.
• Özdoğan M. Kulübeden Konuta, Mimaride İlkler. İçinde: Sey Y. Editor, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut Ve Yerleşme, İstanbul: Türkiye Ekonomik Ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları; 1996, s.19-30.
• Özer AÖ. Güncel Bir Tartışma: Sürdürülebilir Kalkınma. Planlama Dergisi 1995; 3-4: 21-26.
• Tekeli İ. Türkiye’nin Modernleşmesi Neye Benziyor? (2). İçinde: Tekeli İ, Editor, Modernizm, Modernite Ve Türkiye’nin Kent Planlama Tarihi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları: İstanbul; 2009, s.100-105.
• Tekeli İ. Bir Modernite Projesi Olarak Türkiye’de Kent Planlaması. İçinde: Tekeli İ, Editor, Modernite Aşılırken Kent Planlaması. Ankara: İmge Kitapevi; 2001, s. 9-34.
• Tekeli İ. Bir Modernleşme Projesi Olarak Türkiye’de Kent Planlaması. İçinde: Bozdoğan, S, Kasaba R, Editörler, Türkiye’de Modernleşme Ve Ulusal Kimlik, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları; 1998, s. 155-172.
• Tekeli İ. Türkiye’de Kent Planlamasının Tarihsel Kökleri. İçinde: Tekeli İ, Editor, Türkiye’nin Kent Planlama Ve Kent Araştırmaları Tarihi Yazıları. Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları; 2010, s.26-147.
• Tekeli İ. Yaşam Kalitesi Ve Göstergeleri, İçinde: Tekeli İ, Editor, Gündelik Yaşam, Yaşam Kalitesi Ve Yerellik Yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2009, s.79-141.
• Tuna K. Şehirlerin Ortaya Çıkışı Ve Yaygınlaşması Üzerine Sosyolojik Bir Deneme. 1. Baskı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları; 1987.
• Tuna M. Çevre Sosyolojisinde Toplumsal Kurgusalcı Model. Mülkiye 2001; 25(229): 229-243.
• Tuna M. Yatağan Termik Santralinin Çevresel Ve Toplumsal Etkileri. 1. Baskı. Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları; 2001.
• Yavuz F, Keleş R, Geray C. Şehircilik Sorunlar-Uygulama ve Politika. 1. baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları; 1973.
• Yazgan ÇÜ. Tarihi Süreçte Toplum-Çevre İlişkileri Ve Çevre Sorunlarının Ortaya Çıkışı. e-Journal of New World Sciences Academy, 2010, 5(1): 227-44.
• Yenişehirlioğlu F. Avrupa’da Ve Osmanlılarda Modernleşme. İçinde: Gülmez B, editör, Kültür tarihi. Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Yayınları; 2011, s. 182-205.
• Zeren-Gülersoy N, Kundak S, Günay Z, Demircioğlu E, Yazgı B, Beyazıt E, Gönül, D. Türkiye Planlama Okulları Birliği III. Dönem Çalışmaları, İstanbul Teknik Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlaması Bölümü. İstanbul: İTÜ; 2007.