Artificial Intelligence in Literary Translation: Ethical Considerations and Future Implications

Yıl 2025, Sayı: 38, 108 - 126, 31.07.2025

Mihriban Şevval Topal , Nilgin Tanış Polat

https://doi.org/10.37599/ceviri.1662979

Öz

This study aims to evaluate the use of artificial intelligence (AI) in the field of translation from the perspective of translation ethics. The research focuses on data obtained from an interview with Faruk Akhan, the publishing director of Dedalus Kitap, following the publishing house's use of the AI program DeepL to translate literary works under pseudonymous translator’s names. The adoption of AI-assisted translation by a publishing house representative in Turkey and the recognition of this practice as an innovative step in translation practices were found noteworthy, forming the primary motivation for this study. The research employs Critical Discourse Analysis (CDA) as its methodological framework, adopting Teun van Dijk's socio-cognitive approach. This approach enables the examination of texts at three levels of analysis – macrostructures, superstructures, and microstructures – thereby systematically revealing ideological and ethical elements within the texts. The findings indicate that Faruk Akhan's evaluations of the AI-assisted translation process generally reflect a positive perspective within the context of translation ethics. However, based on the insights shared in the interview, it is anticipated that the use of AI in literary translation may lead to ethical challenges in the future, particularly concerning issues such as ‘transparency in translation’, ‘data privacy’, ‘data sources’, and ‘the role of the translator’. These challenges are associated with the way AI processes texts without human oversight and the limitations of automation in the translation process. By assessing the role of AI in literary translation from an ethical perspective, this study aims to contribute to the existing literature in the field. The findings underscore the need for a more comprehensive discussion on the relationship between AI and translation ethics.

Anahtar Kelimeler

translation studies , machine translation , artificial intelligence (AI) , translation ethics , literary translation

Yazın Çevirisinde Yapay Zekâ: Etik Değerlendirmeler ve Geleceğe Yönelik Çıkarımlar

Öz

Bu çalışma, yapay zekânın çeviri alanındaki kullanımının, çeviri etiği perspektifinden değerlendirilmesini amaçlamaktadır. Araştırma bu doğrultuda Dedalus Kitap’ın yapay zekâ programı DeepL aracılığıyla edebi eserler çevirmesinin ve müstear çevirmen isimleriyle yayımlanmasının ardından, yayınevinin yayın yönetmeni Faruk Akhan ile gerçekleştirilen röportajdan elde edilen verilere odaklanmaktadır. Türkiye’de bir yayınevi temsilcisinin yapay zekâ destekli çeviri sürecini benimsemesi ve bu uygulamayı çeviri pratiklerinde yenilikçi bir adım olarak değerlendirmesi dikkat çekici bulunmuş ve bu durum, çalışmanın temel motivasyonunu oluşturmuştur. Araştırmada Eleştirel Söylem Çözümlemesi (ESÇ) yöntemi kullanılarak Teun van Dijk’ın sosyal-bilişsel yaklaşımı benimsenmiştir. Bu yaklaşım, metinleri makroyapı, süperyapı ve mikroyapı olarak üç analiz düzeyinde incelemeyi mümkün kılmakta ve böylece metinlerdeki ideolojik ve etik unsurların sistematik bir şekilde ortaya çıkarılmasını sağlamaktadır. İnceleme sonucunda, yayın yönetmeni Faruk Akhan’ın yapay zekâ destekli çeviri sürecine ilişkin değerlendirmelerinin, çeviri etiği bağlamında olumlu bir perspektif yansıttığı sonucuna varılmıştır. Ancak, röportajda dile getirilen bilgiler ışığında, yapay zekânın yazın çevirisinde kullanımının özellikle ‘çeviride şeffaflık’, ‘veri gizliliği’, ‘veri kaynağı’ ve ‘çevirmenin rolü’ gibi konularda gelecekte etik sorunlara yol açabileceği öngörülmüştür. Bu sorunlar yapay zekânın insan denetimi olmadan metinleri işleme biçimi ve çeviri sürecindeki otomasyonun sınırlarıyla ilişkilendirilmiştir. Araştırma, yapay zekânın yazın çevirisindeki rolünü etik perspektiften değerlendirerek, bu alandaki literatüre katkı sunmayı hedeflemektedir. Elde edilen bulgular, yapay zekâ ve çeviri etiği ilişkisinin daha kapsamlı bir şekilde tartışılması gerektiğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

çeviribilim , makine çevirisi , yapay zekâ (YZ) , çeviri etiği , yazın çevirisi

Kaynakça

• Arslan, S. (2016). Çeviri etkinliğinde çeviri etiğinin önemi ve etik sorunların felsefe temelinde yeniden değerlendirilmesi. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (The Journal of Social and Cultural Studies), 2(3), 211-225.
• Aslan, E. (2024). Yapay zekâ destekli çeviri araçlarının edebi çevirideki yeterlilikleri üzerine karşılaştırmalı bir inceleme. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, 20, 32-45. https://doi.org/10.26650/iujts.2024.1426435
• Avrupa Parlamentosu Araştırma Hizmetleri (2020). The ethics of artificial intelligence: Issues and initiatives. Panel for future of Science and Technology. https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2020/634452/EPRS_STU(2020)634452_EN.pdf
• Blackwood, A. (2023). Ağaçların sevdiği adam (L. P. Ediş, Çev.). Dedalus.
• Bo, L. (2023). Ethical issues for literary translation in the era of artificial intelligence. Babel: Revue internationale de la traduction / International Journal of Translation, 69(4), 529-545. https://doi.org/10.1075/babel.00334.li
• Bowker, L. (2021). Translation technology and ethics, Koskinen, K., & Pokorn, N. K. (Yay. Haz.). The Routledge Handbook of Translation and Ethics (2. baskı). Routledge, 262- 278.
• Bowker, L. (2024, 30 Ağustos). Translation technology and ethics [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=UBybK7zacPk
• Cahan, A. (2023). David Levinsky’nin yükselişi (L. P. Edez, Çev.). Dedalus.
• Cather, W. (2023). Kayıp bir kadın (D. P. Lokman, Çev.). Dedalus.
• Coşkun, F., & Gülleroğlu, H. D. (2021). Yapay zekanın tarih içindeki gelişimi ve eğitimde kullanılması. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 54(3), 947-966. https://doi.org/10.30964/auebfd.916220
• Çobanoğulları, F., & Koçak, M. (2021). Eleştirel söylem çözümlemesi ve eleştirel okuma: Alman Bild gazetesi örneği. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 38(2), 452-468. https://doi.org/10.32600/huefd.907893
• Dunbar, P. L. (2021). Çağrılmayan (L. P. Edener, Çev.). Dedalus.
• Freeman, R. A. (2023). Kanlı parmak izi (L. P. Ediş, Çev.). Dedalus.
• Gılıç, R. Z. (2019). Türkiye’deki çevirmenlerin kanunlardaki yerine yapılan vurgular. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 199-220. https://doi.org/10.30561/sinopusd.616019
• Gürses, S. (2021). Çeviribilimin bilimkurgusu. Sabitfikir. Aralık 2021, 44-45.
• Gürses, S., Şahin, M. (2021). English–Turkish literary translation through human–machine interaction. Revista Tradumàtica, 19, 171–203. https://doi.org/10.5565/rev/tradumatica.284
• Gürses, S., Şahin, M. (2023). The shifting value of retranslations and the devaluing effect of plagiarism: The complex history of Dostoevsky (re)translations in Turkish. Parallèles, 35(1), 47-67. http://dx.doi.org/10.17462/para.2023.01.03
• Gürses, S., Şahin, M., Hodzik, E., Güngör, T., Dallı, H., & Dursun, O. (2024). Çeviribilim çalışmalarında çevirmenin üslubu ve makinenin üslubu. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, 36, 100-124. https://doi.org/10.37599/ceviri.1468718
• Independent. (2024). OpenAI says it is ‘impossible’ to train AI without using copyrighted works for free. https://www.independent.co.uk/tech/openai-chatgpt-copyrighted-work-use-b2475386.html
• Kayadibinli, E./ Abdal, G. (2024). Edebi metni makine çevirmenden okumak: Çevirmen okurun makine çevirisi alımlaması. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Uluslararası Filoloji ve Çeviribilim Dergisi, 6(1), 127-146. https://doi.org/10.55036/ufced.1496065
• Kornacki, M. (2018). Computer-Assisted Translation (CAT) Tools in the translator training process. Peter Lang.
• Koskinen, K., & Pokorn, N. K. (Yay. Haz.) (2021). The routledge handbook of translation and ethics (2. baskı). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003127970
• Mercan, H., Akgün, Y., & Odacıoğlu, M. C. (2024). The evolution of machine translation: a review study. International Journal of Language and Translation Studies, 4(1), 104-116.
• Montgomery, L. M. (2023). Mavi şato (D. P. Laçin, Çev.). Dedalus.
• Oksijen. (2023, 11-17 Ağustos). Edebiyat yapay zekaya teslim mi? Gazete eki O2, 111.
• Özcan Dost, B. (2024). Haber çevirisinde makine çevirisi araçlarının kullanımına yönelik bir inceleme: Google Translate ve DeepL örneği. Söylem Filoloji Dergisi, 9(1), 259-276. https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1414417
• Özer, Ö. (2022). Eleştirel söylem çözümlemesi: Haber örnekleri üzerinden bir inceleme. Etkileşim, (9), 36-54. https://doi.org/10.32739/etkilesim.2022.5.9.154
• Pesen, A. (2024). Şarkı çevirisi ve ChatGPT. Abant Çeviribilim Dergisi, 2(1), 1-16.
• Ramizoğlu, R. (2024). Modern makine çevirisi teknolojilerine yönelik bir karşılaştırma. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 13(1), 126-137. https://doi.org/10.7884/teke.1317796
• Stapledon, O. (2023). Alevler (D. P. Lokman, Çev.). Dedalus.
• Stapledon, O. (2023). Sirius (D. P. Lokman, Çev.). Dedalus.
• Şah, U. (2020). Eleştirel söylem analizi: Temel yaklaşımlar. Kültür Araştırmaları Dergisi, 7, 210-231. https://doi.org/10.46250/kulturder.819362
• Şahinler, S. (2023). ‘Yapay zekâyla çeviri’ tartışması. https://www.milliyet.com.tr/kultur-sanat/yapay-zekayla-ceviri-tartismasi-6978149
• Taivalkoski-Shilov, K. (2018). Ethical issues regarding machine(-assisted) translation of literary texts. Perspectives, 27(5): 689-703. https://doi.org/10.1080/0907676X.2018.1520907
• Tanış Polat, N. (2023). Yapay zekâ ve çeviri: Mütercim-tercümanlık alanında yeni bir paradigma. Diyalog Interkulturelle Zeitschrift Für Germanistik, 11(2), 482-487.
• Tunç, H. (2023). Yapay zekâ destekli edebiyat çevirisi olur mu? https://kayiprihtim.com/roportaj/yapay-zeka-destekli-edebiyat-cevirisi/
• Turing, A. M. (1950). Computing machinery and ıntelligence. Mind, 49, 433-460.
• van Dijk, T. A. (1988). News as discourse (1. baskı). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203062784
• van Dijk, T. A. (1993). Principles of critical discourse analysis. Discourse & Society, 4(2), 249-283. https://doi.org/10.1177/095792659300400200
• van Dijk, T. A. (2015). Critical discourse analysis. The Handbook of Discourse Analysis (2. baskı). Schiffrin, D., Tannen, D., & Hamilton, H. (Yay. Haz.). Blackwell Publishers.
• van Dijk. T. A. (2009). Society and discourse: How social contexts influence text and talk. Cambridge University Press.
• Varlık. (2023, Haziran). Yapay zekâ. Varlık Dergisi, 1389.
• Weedon, C. (1987): Feminist practice and poststructuralist theory. Blackwell Publishers.
• Yazıcı, T., & Şen Bartan, Ö. (2024). Makine çevirisi sonrası düzeltme işleminin zamansal ve teknik efor açısından incelenmesi: Google ve Deepl Çeviri. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 365-381.
• Zangwill, I. (2023). Büyük Bow esrarı (L. P. Ediş, Çev.). Dedalus.