Tüccarzade İbrahim Hilmi Çığıraçan, starting his career in the transition period from the late Ottoman Empire to the early Republican period, became one of the first Turkish publishers of the
Babıâli, the center of the press in the relevant period. In accordance with his self-expressive surname Çığıraçan (meaning ground-breaking), İbrahim Hilmi published more than one thousand works in his
publication house. Rather than being an ordinary publisher of the period, İbrahim Hilmi proved to
be an active agent, as an editor, author and publisher. In this vein, İbrahim Hilmi, in the quest of pioneering the society and enhancing the cultural repertoire (Even-Zohar, 2002) provides resourceful
insights on the act of translation that he either wrote or published. In this study, the analysis of the discourse of İbrahim Hilmi – who will be briefly introduced in differ-
ent perspectives- on the ‘language’ and ‘translation’ along with translational concepts and practices
will be analyzed on the basis of para-texts (Genette, 1997) such as prefaces, book covers and reviews.
The scope of the study will dwell upon not only authorial works of İbrahim Hilmi but also translated
publications of his publication house. Shaping his discourse on translation with a functionalist point of view, İbrahim Hilmi determined the
social benefit as the main criteria of the evaluation of the works. As an influential agent of change
(Toury, 2002) he introduced a number of prominent foreign authors to the Turkish cultural life, in-
creased the visibility of the translator in his prefaces, and shaped the reception of the works by the
target readership. Providing newness to the literary repertoire, İbrahim Hilmi also pioneered the field
of religious publications with the first Turkish Qur’an translations of the period. In the same vein, his
publication of the Qur’an in the Latin alphabet exemplifies his radical and courageous attempts as a
publisher. Starting his career with a particular focus on military education and relevant publications,
İbrahim Hilmi broadened the scope of his educational publications in time and published numerous
works on the issues that he determined as gaps in the field. All of these points provide a portrait of
an influential figure with respect to his publications in general and his translational discourse in particular, and projects İbrahim Hilmi as an important agent, constituting a considerable translational
discourse.
Ottoman interculture cultural repertoire Tüccarzade İbrahim Hilmi Qur’anic translation
Son dönem Osmanlı tarihinden erken dönem Cumhuriyet dönemine geçiş sürecinde yayıncılık
faaliyetlerine başlayan, Tüccarzade İbrahim Hilmi Çığıraçan, Babıâli’nin ilk Türk naşirlerinden biri
olarak tarih sahnesinde yerini almıştır. Soyadının hakkını vererek yayın hayatında çığır açmayı kendine ilke edinen İbrahim Hilmi’nin, adı yıllar içerisinde birçok kez değişen yayınevinin çatısı altında
1000’den fazla eser basılmıştır. Döneminin sıradan bir naşiri olmaktan ziyade, toplumun çarpıcı dönüşümü sürecinde, bir editör, naşir
ve müellif olarak Türk yayıncılık hayatına birçok yeniliği tanıtmış etkin bir öznedir. Yetkin bir yayın
hamisi olarak topluma yön verme ve yayıncılık alanında toplumun ‘kültür repertuvarı’na (Even-Zohar,
2002) yenilikler sunma iddiasında olan İbrahim Hilmi telif ettiği ve/ya yayınladığı eserlerde tercüme
edimine ilişkin olarak ‘sade dil kullanımından, tam çeviriye, çeviri eleştirisinden, iyi bir çevirmenin
özelliklerine’ kadar çeşitli konulardaki görüşlerine, dönemin şartlarına göre radikal ve ileri görüşlü bir
vizyon ile yer vermiştir. Bu çalışmada, bir ‘değişim öznesi’ (Toury, 2002) olarak farklı yönleriyle kısaca
tanıtılacak olan İbrahim Hilmi’nin, son dönem Osmanlı ve erken dönem Cumhuriyet dönemindeki 60
yıllık yayın hayatı süresince ortaya koyduğu ‘dil’ ve ‘tercüme’ ile tercümeye ilişkin diğer kavramlar ve
tercüme pratikleri üzerine söyleminin, önsözler, kapaklar ve eleştiri yazıları gibi yan-metinler (Genette, 1997) üzerinden analizi sunulacaktır. Çalışma kapsamında, İbrahim Hilmi’nin kendi telif eserler-
inin yanında kitabevi tarafından yayınlanan tercüme eserler temel alınacaktır. Tercüme üzerine söylemini işlevsel bir bakış açısı çerçevesinde şekillendiren İbrahim Hilmi, eserlerin değerlendirilmesindeki temel ölçütü toplumsal fayda olarak tanımlamıştır. Döneminin etkin bir
değişim öznesi olarak yürüttüğü çalışmaları kapsamında, tercüme serileri ile birçok önemli yabancı
yazarı Türk kültür hayatına tanıtmış, yazdığı önsözlerde tercüme ediminin görünürlüğünü artırmış;
ayrıca eserlerin Türk okuyucu tarafından alımlanışını şekillendirmiştir. Edebiyat repertuvarına yeni
seçenekler sunan İbrahim Hilmi, yayınladığı ilk Türkçe Kur’an tercümeleri ile de dini eser yayıncılığı
alanında birçok ilki gerçekleştirmiş ve ardından gelen çalışmaları etkilemiştir. İlk Türkçe Kur’an tercümelerinden birini yayınlamasının yanı sıra, ilk Latin harfleriyle basılan Kur’an’ı yayınlaması bu
alandaki radikal ve cesur adımlarını etkili bir şekilde örneklemektedir. İbrahim Hilmi, askeri okullar
özelinde başladığı yayıncılık odağını zaman içerisinde genişleterek eğitim alanının birçok alanında
okul yayıncılığı hususunda eksiklikleri tespit etmiş ve bu doğrultuda Türkçe telif ve tercüme eserler
neşretmiştir. Tüm bu çalışmaları ile İbrahim Hilmi, yayıncılık faaliyetleri genelinde ve tercüme söylemi
özelinde incelenmeye değer bir isim olarak karşımıza çıkmakta, çeviribilim çalışmaları açısından özne
temelli bir söylemsel portre sunmaktadır.
Osmanlı kültürü kültür repertuvarı Tüccarzade İbrahim Hilmi Kur’an tercümesi
Birincil Dil | Türkçe |
---|---|
Bölüm | Makaleler |
Yazarlar | |
Yayımlanma Tarihi | 22 Şubat 2019 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018 Sayı: 25 |