Kültürel İmgelerin Dönüşümü: Felâtun Bey ile Râkım Efendi’nin İngilizce Yolculuğu

Yıl 2021, Sayı: 31, 108 - 126, 30.12.2021

Hilal Erkazancı

https://doi.org/10.37599/ceviri.1010040

Öz

Bu çalışma, kültürel ve ulusal imgelerin dönüşümünde çevirmenler tarafından oynanan rolü Ahmet Midhat’ın Felâtun Bey ile Râkım Efendi adlı eserinin İngilizce çevirisi bağlamında incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada ilk olarak eser üzerine yapılan yerli ve yabancı incelemelerdeki Tanzimat Dönemi Osmanlı imgesine ışık tutulacak ve bu incelemeden hareketle Tanzimat reformlarının Batılı düşünce ve yenilikleri taklit etme ve uyarlama sürecine dayandığı söyleminin Felâtun Bey ile Râkım Efendi’nin Türk toplumunda alımlanma sürecini nasıl etkilediği ortaya koyulacaktır. Daha sonra eserin İngilizce çevirmenlerinin Tanzimat’ı bir ‘çeviri’ süreci olarak gördüğünü vurgulayan yan metin ve metin dışı söylemleri incelenecek ve bu söylemler yoluyla Tanzimat Dönemi Osmanlı stereotiplerini (kalıp yargılarını) değiştirebilecek bir imgesel dönüşümün ortaya çıktığı belirtilecektir. Erek metin üzerinden Batı taklitçisi bir Osmanlı yerine yaratıcı bir Osmanlı imgesi çizen çevirmenlerin oynadıkları eyleyici role ışık tutan bu çalışmanın sonunda, çevirmenlerin hem çeviri sürecinde hem de alımlama sürecinde kültürel imgelerin dönüşümüne zemin hazırlayabileceği sonucuna varılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

imge, Tanzimat, modern Osmanlı, çevirmen, eyleyici rol

Cultural Images in Transit: The Journey of Felâtun Bey and Râkım Efendi

Öz

This study seeks to illustrate the important role played by translators in transforming the cultural and national images and in imagining collective identities. The study takes the English translation of the Tanzimat (reorganization) writer Ahmet Midhat’s Felâtun Bey ile Râkım Efendi as an exemplary case. The study will first focus on the existing narratives surrounding the self- and hetero-images of the Ottoman Empire, arguing that the framing of the Tanzimat reforms as a simple importation and a hybrid adaptation of the Western ideas and forms to local conditions shapes how Ahmet Midhat’s work has been received in the Turkish context. The study then moves on to analyze the paratextual, translational and extratextual strategies employed by the English translators of the work to argue that the translators’ move away from distortive binaries (e.g. East-West, Ottoman-European, and so forth) may help dissolve the stereotypes which pervaded both the Turkish and Anglophone contexts. Ultimately, the study points out that the English translators’ conceptualization of the Tanzimat period as one of translation in contrast to plain appropriation allows them to reframe the image of the Ottoman modern as a creative rather than an imitative cultural transformer, which in turn reveals how translators may exercise their agency during the translation and reception processes.

Anahtar Kelimeler

image, Tanzimat, the Ottoman modern, the translator, agency

Kaynakça

• Ahıska, M. (2003). Occidentalism: The historical fantasy of the modern. The South
• Atlantic Quarterly Relocating the Fault Lines: Turkey beyond the East-West Divide, 102 (2/3, Spring/Summer), 351–379.
• Ahıska, M. (2009). Garbiyatçılık: Türkiye’de modernliğin grameri. Ömer Laçiner (Yay. Haz.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Dönemler ve Zihniyetler, (9. Cilt). içinde (ss. 1039-1065). İletişim.
• Ahmet Midhat. (2016). Felâtun Bey and Râkım Efendi. (M. Levi & M. Ringer, Çev.). Syracuse University Press.
• Ahmet Midhat. (2017). Felâtun Bey ve Râkım Efendi. G. Tunç & E. Özgun (Yay. Haz.). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Akalın, Ş. H., Toparlı, R., Argunşah, M., Demir, N., & Özyetgin, A. (2011). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu.
• Atakan, Ö. (2018). Muhayyel Osmanlı: Felâtun Bey ile Râkım Efendi romanında sosyolojik imgelem. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 20, 31-60. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ytea/issue/41383/500168
• Ayaydın Cebe, G. Ö. (2016). To translate or not to translate? 19th century Ottoman communities and fiction. Die Welt des Islams, 56(2), 187-222.
• Bakırcıoğlu, N. (1997). Başlangıçtan günümüze Türk romanı. Ötüken Yayınları.
• Beller, M. (2007). Perception, image, imagology. M. Beller ve J. Leerssen (Yay. Haz.) Imagology: The Cultural Construction and Literary Representation of National Characters içinde (ss. 3-6). Rodopi.
• Bengi, I. (1990). A re-evaluation of the concept of equivalence in the literary translation of Ahmed Midhat Efendi: A Linguistic Perspective. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Berk, Ö. (2004). Translation and westernisation in Turkey: from the 1840s to the 1980s. Ege.
• Berk, Ö. (2007). Batılılaşma ve çeviri. T. Bora & M. Gültekingil (Yay. Haz.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce- Modernleşme ve Batıcılık, (Cilt 3) içinde (ss. 511-520). İletişim Yayınları.
• Bhabha, H. K. (1994). The location of culture. Routledge.
• Biricik, İ. (2015). Hiciv kavramı açısından Ahmet Midhat Efendi’nin Felatun Bey ile Rakım Efendi romanında yanlış batılılaşma. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (3), 305-322. DOI: 10.18026/cbusos.36055
• Bourdieu, P. (1984 [1979]). Distinction: A social critique of the judgment of taste. Harvard University Press.
• Bourdieu, P. (1999). The social conditions of the international circulation of Ideas. R. Shusterman (Yay. Haz.), Bourdieu A Critical Reader içinde (ss. 220-228) içinde. Blackwell Publishers.
• Börekçi, Ü. A. (2018). Ahmet Mithat’ın kaleminden tüketim ve yaşam tarzlarının eleştirisi: Felâtun Bey ile Rakım Efendi. Turkish Studies, 13(3), 483-494.
• Daldeniz, E. (2010). Introduction: Translation, modernity and its dissidents: Turkey as a “republic of translation”. Translation Studies, 3(2), 129-131. https://10.1080/14781701003647327
• Demircioğlu, C. (2005). From discourse to practice: Rethinking ‘translation’ (terceme) and related practices of text production in the late Ottoman literary tradition. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Boğaziçi Üniversitesi.
• Demircioğlu, C. (2009). Translating Europe: The case of Ahmed Midhat as an Ottoman agent of translation. J. Milton & P. Bandia (Yay. Haz.), Agents of Translation içinde (ss. 131–159) John Benjamins.
• Devellioğlu, F. (1998). Osmanlıca Türkçe ansiklopedik lûgat. (Yay. Haz. A. S. Güneyçal). Aydın Kitabevi.
• Dimitriu, R. (2009). Translators’ prefaces as documentary sources for translation studies. Perspectives: Studies in Translatology, 17(3), 193-206.
• Eker Roditakis, A. (2015). The identity metonymics of translated Turkish fiction in English: The cases of Bilge Karasu and Orhan Pamuk. Ş. Tahir Gürçağlar, S. Paker & J. Milton (Yay. Haz.), Tradition, translation and tension in Turkey (ss. 273-296) içinde. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
• Erkazancı Durmuş, H. (2021a). Ahmet Midhat’ın Fennî Bir Roman yahut Amerika Doktorları adlı eserine çeviribilim ve imgebilim ilişkisi bağlamında bir bakış. Ş. Okyayuz (Yay. Haz.), Çeviri(bilim)de Yeni Açılımlar içinde (ss. 83-108). Siyasal Kitabevi.
• Erkazancı Durmuş, H. (2021b). Constructing images through the Ottoman translation practices of the late nineteenth century: The case of Ahmet Midhat’s Diplomalı Kız. A. Tarakçıoğlu & E. Ersözlü (Yay. Haz.), Synergy III: Challenges in Translation içinde (ss. 51-66). Peter Lang.
• Evin, A. Ö. (1983). Origins and development of the Turkish novel. Minneapolis: Bibliotheca Islamica.
• Flynn, P., Leerssen, J., & van Doorslaer, L. (2016). On translated images, stereotypes and disciplines. P. Flynn, J. Leerssen. & L. van Doorslaer (Yay. Haz.), Interconnecting Translation Studies and Imagology içinde (ss. 1-18). John Benjamins.
• Gökçek, F. (2009). Bir tartışmanın hikâyesi: Dekadanlar. Dergâh Yayınları.
• Guzmân, M. C. (2010). Gregory Rabassa’s Latin American Literature: A translator’s visible legacy. Bucknell University Press.
• Kaplan, R. (Ed.) (1998). Klasikler tartışması, başlangıç dönemi. Atatürk Kültür Merkezi Yayını, sayı 176.
• Karadağ, A. (2014). Çeviri tarihimizde fennî romanlarla bir kültür repertuarı oluşturmak. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, 3 (6), 45-73. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuceviri/issue/1234/14488
• Kaya, M. (2016). Geç Osmanlı döneminde öykünmeci modernitenin boyutları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(2), 267-277. DOI: 10.18069/fusbed.48326
• Kinnunen, T., & Koskinen, K. (2010). Introduction. T. Kinnunen & K. Koskinen (Yay. Haz.) Translators’ Agency içinde (ss. 4-10). Tampere University Press.
• Kučera, P. (2009). Imitation, assimilation, or originality? An attempt to resituate the Tanzimat novel. http://web2.bilkent.edu.tr/cci/wp-content/uploads/sites/3/2015/06/Symp2009Abstracts.pdf.
• Kuran Burçoğlu, N. (2000). At the crossroads of translation studies and imagology. A. Chesterman, N. Gallardo San Salvador & Y. Gambier (Yay. Haz.), Translation in Context. Selected Contributions from the EST Congress, Granada, 1998 içinde (ss. 143-150). Benjamins.
• Levi, M., & Ringer, M. (2016). Note on translation. Felâtun Bey and Râkım Efendi. (M. Levi & M. Ringer, Çev.). Syracuse University Press.
• Levi, M. (2020). How not to translate: Cultural authenticity and translatability in Recaizade Mahmut Ekrem’s Araba Sevdası and Ahmet Midhat Efendi’s Felâtun Bey ile Râkım Efendi. M. Ringer & E. Charrière (Yay. Haz.), Ottoman Culture and the Project of Modernity: Reform and Translation in the Tanzimat Novel (ss. 37-52) içinde. I.B. Tauris.
• Okay, O. (1991). Batı medeniyeti karşısında Ahmed Midhat Efendi. 2. bs. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Paker, S. (1987). Tanzimat döneminde Avrupa edebiyatından çeviriler, çoğuldizge kuramı açısından bir değerlendirme (çev. Ali Tükel), Metis Çeviri, 1, 31-43.
• Paker, S. (1991). Turkey. R. Ostle (Yay. Haz.), Modern Literature in the Near and Middle East 1850-1970 içinde (ss. 17-32). Routledge.
• Paker, S. (2004a). Bir kültür planlamacısı olarak Ahmed Midhat, yayımlanmamış bildiri, 5-6-7 Mayıs 2004, İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi.
• Paker, S. (2004b). Reading Turkish novelists and poets in English translation: 2000–2004. Translation Review, 68, 6–14.
• Paker, S. (2006). Ottoman conceptions of translation and its practice: The 1897 ‘classics debate’ as a focus for examining change. T. Hermans (Yay. Haz.), Translating Others, Vol. 2 içinde (ss. 325-348). St. Jerome.
• Paker, S. (2014). Terceme, te’lif ve özgünlük meselesi. H. Aynur, M. Çakır, H. Koncu, S. Kuru, A. Özyıldırım, (Yay. Haz.), Metnin hâlleri: Osmanlı’da telif, tercüme ve şerh içinde (ss. 36-71). Klasik Yayınları
• Pankaj, M. (2013). Introduction. Ahmet Hamdi Tanpınar. The Time Regulation Institute (M. Freely, Çev.). Penguin.
• Parla, J. (1990). Babalar ve oğullar tanzimat romanının epistemolojik temelleri. İletişim Yayınları.
• Ringer, M. (2020). Beyond binaries: Ahmet Midhat Efendi’s prescriptive modern. M. Ringer & E. Charrière (Yay. Haz.), Ottoman Culture and the Project of Modernity: Reform and Translation in the Tanzimat Novel içinde (ss. 53-64). I.B. Tauris.
• Ringer, M., & Charrière, E. (2020). Introduction. M. Ringer & E. Charrière (Yay. Haz.), Ottoman culture and the project of modernity: Reform and translation in the Tanzimat novel içinde (ss. 1-17). I.B. Tauris.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2013). Translation history. C. Millán, & F. Bartrina (Yay. Haz.), The Routledge Handbook of Translation Studies içinde (ss. 131-143). Routledge.
• Tekeli, İ. (2007). Türkiye’de siyasi düşüncenin gelişimi konusunda bir üst anlatı. T. Bora & M. Gültekingil (Yay. Haz.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Modernleşme ve Batıcılık (Cilt 3) içinde (ss. 19-23). İletişim Yayınları.
• Wilson, E. (1970). Turkish literature comprising fables, belles lettres and sacred traditions. Books for Libraries Press.
• Wishnitzer, A. (2015). Reading clocks, Alla Turca: Time and society in the late Ottoman Empire. The University of Chicago Press.
• Yağlı, A. (2017). Ahmet Mithat Efendi’nin Felȃtun Bey İle Rȃkım Efendi adlı romanında Fransız dili ve kültürünün izleri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 54, 46-55. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dpusbe/issue/32935/299420
• Yıldırım, F. (2011). Ahmet Mithat Efendi’nin Felatun Bey İle Rakım Efendi romanında ı̇ronik söylem. Turkish Studies, 6(3), 1783-1794.