Gramsci’nin Hegemonya Kavramı Bağlamında Kültürel Öğelerin Çevirisi

Yıl 2021, Sayı: 31, 251 - 274, 30.12.2021

Sinem Sancaktaroğlu Bozkurt

https://doi.org/10.37599/ceviri.1020046

Öz

Hegemonyanın kurulmasında rol oynayan unsurlar siyasi, askeri ve ekonomik olduğu kadar kültüreldir de. Bu fikirden yola çıktığımızda, çeşitli temsil dizgeleri ve bunların aktarımının önemi gözler önüne serilmektedir. Konuyu, en önemli temsil dizgelerinden biri olan dil bağlamında ele aldığımızda ise çeviri belli bir dilde yazılan kaynak metnin bir diğer dile aktarılarak, erek kültür dizgesinde kendisine bir yer edinmesi olarak düşünülmelidir. Edebiyat ve edebi çeviri de ağır ama emin adımlarla bir hegemonya kurmak ve bu hegemonyaya karşı çıkmak için en temel araçlardandır. Bu konuda alanda yazılan doktora tezinden hareketle kaleme alınan bu çalışmada, tezin üzerinden geçen on senede yaşanan kültürel, siyasi ve teknolojik gelişmeler ışığında İngilizce ve Anglo-Amerikan kültür ve Türkçe ve Türk kültürü çeviri açısından ele alınarak, özellikle John Fowles’un The French Lieutenant’s Woman [Fransız Teğmen’in Kadını], Jeanette Winterson’un Orange is Not the Only Fruit [Tek Meyve Portakal Değildir] ve Julian Barnes’ın England, England [İngiltere İngiltere’ye Karşı] eserlerinin çevirileri karşılaştırmalı olarak Venuti’nin çeviri stratejileri ve Gramsci’nin hegemonya kavramı çerçevesinde incelenmiştir. Eser seçimi ile başlayan dil hegemonyasının çevirmenlerin kullandığı çeviri stratejileri bağlamında kendisini ne şekilde gösterdiği üzerinde örnekler yardımıyla durulmuştur. Sonuç bölümünde ise İngilizcenin ve Anglo-Amerikan kültürün süregelen hegemonyasının çeviri yoluyla nasıl devam ettiği, zaman zaman da nasıl kırıldığı ve çevirmenlerce benimsenen ve yerlileştirme ve yabancılaştırma stratejilerinin bir arada kullanılmasına dayanan karma yöntemin bu duruma ne oranda katkı sağladığı sosyo-kültürel bağlamda tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

kültürel hegemonya, yerlileştirme, yabancılaştırma, Gramsci, Venuti

Translation of Cultural Features within the Context of Gramsci’s Concept of Hegemony

Öz

The elements that play a role in establishing hegemony are political, military and economic as well as cultural. Language, which is one of the most important representation systems, is culturally important within the context of hegemony. Thus, translation is equally important in fostering or challenging hegemony. Within this context, literature and literary translation are the most basic tools for establishing hegemony and counter-hegemony. Based on a doctoral dissertation that adopts a cultural studies perspective on translation, this study focuses on the Anglo-American and Turkish cultures with particular attention to the Turkish translations of John Fowles's The French Lieutenant's Woman, Jeanette Winterson's Orange is Not the Only Fruit, and Julian Barnes's England, England. This study also pays attention to the cultural, political and technological developments of the last ten years that had elapsed since the thesis was written. To this end, using Venuti’s translation strategies and Gramsci’s concept of hegemony, the study reveals how hegemony unleashed through the power of language and culture, which would possibly start off with the selection of the source text, manifests itself in the translatorial strategies. In the conclusion part, the study addresses the nature of the prevalent hegemony of the Anglo-American culture and language exerted through translations, and the counter-hegemony created through translations. It is also revealed, within a socio-cultural context, that the translators adopt a hybrid strategy based on domestication and foreignization to counter the hegemonical nature of the Anglo-American culture.

Anahtar Kelimeler

cultural hegemony, domestication, foreignization, Gramsci, Venuti

Kaynakça

• Anderson, P. (1988). Gramsci: Hegemonya, doğu/batı sorunu ve strateji (T. Günersel, Çev.). Alan. (Orijinal eser yayım tarihi 1978).
• Anderson, H. (2014, October 21). Why won’t English speakers read books in translation? BBC Culture. https://www.bbc.com/culture/article/20140909-why-so-few-books-in-translation
• Barnes, J. (1998/1999). England, England. Picador.
• Barnes, J. (2003). İngiltere İngiltere’ye karşı. (S. R. Kırkoğlu, Çev.). Ayrıntı.
• Bogenç-Demirel, E. (Yay. Haz.) (2013). Çeviri sosyolojisinin inşası Bourdieu çözümleri-pratiklerden seçkiler. Cinius Yayınları.
• Bulut, A. (2008). Basından örneklerle çeviride ideoloji-ideolojik çeviri. Multilingual.
• Cronin, M. (2003). Translation and globalization. Routledge. Cronin, M. (2006). Translation and identity. Routledge.
• Encyclopœdia Britannica. (2010). Crinoline. In Encyclopœdia Britannica online. Erişim: 05 Eylül 2021, http://www.britannica.com
• Erkazancı-Durmuş, H. (2020). Pierre Bourdieu sosyolojisi ışığında Türk tiyatro alanında çevirinin rolü ve Dostlar Tiyatrosunun konumu. Hiperyayın
• Fowles, J. (1969/1971). The French lieutenant’s woman. Panther.
• Fowles, J. (1995/2008). Fransız teğmenin kadını. (A. Biçen, Çev.). Ayrıntı.
• Hoare, Q. & Smith, G. N. (Çev. ve Ed.). (1999). Selections from the prison notebooks of Antonio Gramsci. ElecBook.
• İngilizceye çevrilen roman sayısı neden az? (2015, Şubat 5). BBC News Türkçe. Erişim: 05 Eylül 2021, https://www.bbc.com/turkce/ozeldosyalar/2015/02/150205_vert_cul_ingilizce_roman
• İstanbul Kalkınma Ajansı. (2017). Uluslararası yayıncılık telif ve danışmanlık merkezi projesi (YATEDAM) Uluslararası yayıncılık raporu. https://www.kalkinmakutuphanesi.gov.tr/dokuman/uluslararasi- yayincilik-telif-ve-danismanlik-merkezi-projesi-yatedam-uluslararasi-yayincilik-raporu/555
• Karadağ, A. B. (2008). Çevirinin tanıklığında ‘medeniyet’in dönüşümü. Diye Yayınları.
• Keskin, K. (2018, May 22). Yayıncılık sektörü için önemli bir rapor: Kültür istatistikleri yayınlandı. Branding Türkiye. Erişim: 05 Eylül 2021, https://www.brandingturkiye.com/yayincilik-sektoru-icin-onemli-bir-rapor-kultur-istatistikleri-yayinlandi/
• Lefevere, A. (1992). Translating literature: Practice and theory in a comparative literature context. Modern Language Association.
• Manfredi, M. (2010). Preserving linguistic and cultural diversity in and through translation: From theory to practice. Mutatis Mutantis, 3(1), 45-72.
• Öncü, M. T. (2017). Türkçe çeviriler bibliyografyası. Dünya edebiyatından çeviriler (B. A. Sertdemir & G. Abacı, Yay. Kur.). Hiperyayın
• Sancaktaroğlu-Bozkurt, S. (2010a). Translation as a field of struggle: Hegemony and resistance in translation of English contemporary fiction. Hacettepe Üniversitesi Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, 20(Aralık), 81-102.
• Sancaktaroğlu-Bozkurt, S. (2010b). Translation of text as translation of culture: A study of the Turkish translations of John Fowles’s The French Lieutenant’s Woman, Jeanette Winterson’s Oranges Are Not the Only Fruit, and Julian Barnes’s England, England [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Sancaktaroğlu-Bozkurt, S. (2014). Sömürgecilik sonrası dönem eserlerinin Türkçeye çevrilmesinde tercih edilebilecek yöntemler Things Fall Apart adlı eserin Türkçe çevirilerinin karşılaştırmalı analizi. Kebikeç: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 38, 241-261.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2005). Kapılar çeviri tarihine yaklaşımlar. Scala Yayıncılık.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2018). Türkiye’de çevirinin politikası ve poetikası 1923-1960. (T. Demirel, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür.
• Tarbox, K. (1989). The art of John Fowles. The U of Georgia P.
• The Oxford English Dictionary. (1989). peignoir. The Oxford English Dictionary içinde.
• Timbs, M. (1866). The club life of London with anecdotes of the clubs, coffee-houses and taverns of the metropolis during the 17th, 18th and 19th centuries. Vol. I. Bentley.
• Tymoczko, M. (Ed.). (2010). Translation, resistance, activism. University of Massachusetts Press.
• Venuti, L. (1995). The translator’s invisibility: A history of translation. Routledge.
• Venuti. (1998). The scandals of translation: Towards an ethics of difference. Routledge.
• Venuti, L. (2013). Translation changes everything: Theory and practice. Routledge.
• Williams, R. (1988). Keywords. Fontana.
• Winterson, J. (1985). Oranges are not the only fruit. Grove.
• Winterson, J. (2000). Tek meyve portakal değildir. (S. Okyay, Çev.). İletişim.