3-5 Yaş Çocuklarında Zihin Kuramı ve Yönetici İşlev Becerilerinin Olumsuz ve Prososyal Yalan Söyleme Davranışları Üzerindeki Etkisi

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 5, 47 - 60, 25.06.2020

Muhammed Sukru Aydın , Tuba Dayhan Gaye Eskicioğlu Ayşe Karabacak Esma Karakaş

Öz

Bu araştırmanın amacı, çocukların zihin kuramı ve yönetici işlev becerilerinin olumsuz ve prososyal yalan söyleme davranışları üzerinde etkisi olup olmadığını incelemektir. Araştırmaya yaşları 36-72 ay arasında değişen 62 kız, 58 erkek olmak üzere toplam 120 çocuk dâhil edilmiştir. Çocukların olumsuz yalan söyleme davranışları cazibeye karşı koyma, prososyal yalan söyleme davranışları ise istenmeyen hediye görevi ile değerlendirilmiştir. Zihin kuramı becerileri görünüş-gerçeklik, beklenmedik içerik ve beklenmedik yer değişikliği görevleriyle ölçülmüş, yönetici işlev becerilerinin ölçümünde Baş-Ayak-Diz-Omuz görevi kullanılmıştır. Analizler, prososyal yalan söyleme davranışının zihin kuramı ve yönetici işlev becerileri ile anlamlı ilişkisi olmadığını, olumsuz yalan söyleme davranışının ise her iki beceriyle anlamlı ilişkisi olduğunu göstermiştir. Zihin kuramı ve yönetici işlev becerilerinin olumsuz yalan söyleme davranışını ne düzeyde açıkladığını görmek için yapılan multinominal lojistik regresyon analizi sonucunda ise her iki değişkenin de yalan söyleme davranışlarına anlamlı etkisi olmadığı bulunmuştur. Sonuçlar, bilişsel faktörlerin olumsuz yalan söyleme davranışıyla bağlantısı, olası sosyal kültürel faktörlerin de yalan söyleme davranışlarıyla bağlantısı üzerinden tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

yalan, olumsuz yalan, prososyal yalan, zihin kuramı, yönetici işlevler

Kaynakça

• Aydın, M.S. (2020). Yalanın renkleri: Yalanın tanımlanması ve türleri üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(69), 712-720.
• Baron-Cohen, S., Leslie, A. M. ve Frith, U. (1985). Does the autistic child have a “theory of mind”? Cognition, 21, 37–46.
• Carlson, S. M. (2005). Developmentally sensitive measures of executive function in preschool children. Developmental Neuropsychology, 28, 595–616.
• Cheung, H., Siu, T. S. C. ve Chen, L. (2015). The roles of liar intention, lie content, and theory of mind in children’s evaluation of lies. Journal of Experimental Child Psychology, 132, 1-13.
• Evans, A.D., Xu, F. ve Lee, K. (2011). When all signs point to you: Lies told in the face of evidence. Developmental Psychology, 47, 39-49.
• Flavell, J. H., Flavell, E. R. ve Green, F. L. (1983). Development of the appearance-reality distinction. Cognitive Psychology, 15, 95–120.
• Gombos, V. A. (2006). The cognition of deception: the role of executive processes in producing lies. Genetic, Social, and General Psychology Monographs, 132(3), 197-214.
• Kohlberg, L. (1971) From is to ought: How to commit the naturalistic fallacy and get away with it in the study of moral development. In: Cognitive development and epistemology, ed. L. Mischel, pp. 151–284. Academic Press.
• Lee, K., Xu, F., Fu, G., Cameron, C. A., ve Chen, S. (2001). Taiwan and Mainland Chinese and Canadian children's categorization and evaluation of lie‐and truth‐telling: A modesty effect. British Journal of Developmental Psychology, 19(4), 525-542.
• Miyake, A. ve Friedman, N. P. (2012). The nature and organization of individual differences in executive functions: Four general conclusions. Current Directions in Psychological Science, 21(1), 8–14.
• Oğuz, N. ve Kara, H. Ş. (2018). 54-66 aylık çocuklarda olumlu sosyal yalan davranışı ile zihin kuramı ve yönetici işlevlerin bağlantıları. Psikoloji Çalışmaları, 38(2), 129-154.
• Passler, M. A., Isaac, W. ve Hynd, G. W. (1985). Neuropsychological development of behavior attributed to frontal lobe functioning in children. Developmental Neuropsychology, 1(4), 349–370.
• Perner, J., Leekam, S. R. ve Wimmer, H. (1987). Three-year-olds’ difficulty with false belief: The case for a conceptual deficit. British Journal of Developmental Psychology, 5(2), 125-137.
• Ponitz, C. C., McClelland M. M., Jewkes, A.M., Connor, C.M., Farris, C.L ve Morrison , F.J. (2008) Touch your toes! Developing a direct measure of behavioral regulation in early childhood. Early Childhood Research Quarterly, 23, 141–158.
• Premack, D. (1990). The infant's theory of self-propelled objects. Cognition, 36(1), 1-16.
• Ruffman, T., Olson, D. R., Ash, T. ve Keenan, T. (1993). The ABCs of deception: Do young children understand deception in the same way as adults?. Developmental Psychology, 29(1), 74-87.
• Schulze, C. ve Tomasello, M. (2015). 18-month-olds comprehend indirect communicative acts. Cognition, 136, 91-98.
• Sodian, B. ve Frith, U. (1992). Deception and sabotage in autistic, retarded and normal children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 33, 591–605.
• Talwar, V., Crossman, A. ve Wyman, J. (2017). The role of executive functioning and theory of mind in children’s lies for another and for themselves. Early Childhood Research Quarterly, 41, 126–135.
• Williams, S., Moore, K., Crossman, A. M. ve Talwar, V. (2016). The role of executive functions and theory of mind in children’s prosocial lie-telling. Journal of Experimental Child Psychology, 141, 256-266.