Çocuk Edebiyatı İlkeleri Bağlamında, Yazar Öğretmenlerin Çocuk Kitapları Yazarken Göz Önünde Bulundurdukları Ölçütlere İlişkin Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 83 - 98, 29.11.2025

Görkem Arslan , Zekerya Batur

Öz

Bu çalışma, öğretmen-yazarların çocuk edebiyatı yazımında pedagojik bilgi ile edebi yaratıcılık arasındaki dengeyi nasıl kurduklarını incelemektedir. Eğitimsel ölçütler ile edebi ilkeleri ayrı ayrı ele alan önceki araştırmalardan farklı olarak, bu çalışma, öğretmenlerin eğitsel değer ile sanatsal anlatım arasındaki dengeyi nasıl sağladığını araştırmaktadır. Farklı öğretim alanlarından yedi öğretmen-yazarla yapılan görüşmeler, sınıf içi deneyimlerin yazı pratiklerine nasıl yansıdığını ortaya koymuştur. Katılımcılar, açıkça verilen ahlaki mesajlar yerine edebi estetiği tercih etmiş; hayal gücü yüksek, duygusal açıdan otantik anlatılar üretmeye öncelik vermiştir. Küçük yaş gruplarıyla çalışan öğretmenler görsel unsurlara ve kitap tasarımına daha çok önem verirken, daha büyük yaş gruplarına ders veren öğretmenler anlatı derinliği ve karakter gelişimine odaklanmıştır. "Çocuk bakış açısı" tüm katılımcılar için merkezi bir ilke olarak öne çıkmış; öğretmen-yazarlar hem öğrencileriyle olan etkileşimlerinden hem de kendi çocukluk anılarından ilham aldıklarını belirtmişlerdir. Çalışmanın dikkat çeken bulgularından biri, “çocuk etiği” kavramıdır. Bu kavram, çocukların haklarına ve özneliklerine saygı gösterilmesi gerektiğine dair bir sorumluluk duygusunu yansıtmaktadır. Tür tercihlerine bakıldığında da öğretmen-yazarların hedef yaş grubuna yönelik pedagojik bilgilerini edebi tercihlerine yansıttıkları görülmektedir. Özellikle okul öncesi ve ilkokul düzeyinde çalışan katılımcılar resimli kitapları ve kısa hikâye türlerini tercih ederken; ortaokul ve lise düzeyinde çalışanlar, gençlik romanları ve daha uzun soluklu kurgusal eserler kaleme almayı seçmişlerdir. Bu tercihler, yalnızca edebi değil, aynı zamanda pedagojik bir bilinçle şekillendiğini göstermektedir. Bu bulgular, yayınevleri, öğretmen eğitimi ve çocuk edebiyatı alanı için önemli sonuçlar doğurmaktadır. Öğretmen-yazarlar, hem ilgi çekici hem de gelişimsel olarak uygun eserler üretme konusunda benzersiz bir donanıma sahiptir. Gelecekteki araştırmalar, farklı kültürlerdeki öğretmen-yazarların yaklaşımlarını karşılaştırmalı olarak inceleyebilir ve bu yazarların eserlerinin çocuk okuyucular üzerindeki etkisini değerlendirebilir. Sonuç olarak, öğretmen-yazarlar, çocuk edebiyatına eğitsel ve sanatsal açıdan değerli bir bakış açısı kazandırmaktadır. Bu yazarların eserleri, pedagojik bilgi ile yaratıcı anlatım arasında nadir bulunan bir uyumu yansıtarak, eğitimcilerin yazınsal yetkinliklerinin desteklenmesinin önemini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk edebiyatı , çocuk kitapları , çocuk , öğretmen-yazar , okuma

In the Context of Children's Literature Principles, A Study on the Criteria that Author Teachers Consider While Writing Children's Books

Öz

This study investigates how teacher-authors balance pedagogical knowledge and literary creativity in the writing of children's literature. Unlike previous research that has examined educational criteria and literary principles separately, this study explores how educators navigate the interplay between educational value and artistic expression. In-depth interviews were conducted with seven teacher-authors from various educational backgrounds to understand how their classroom experiences inform their writing practices. The findings reveal that participants prioritized literary aesthetics over overt moral messaging, favoring imaginative, emotionally authentic narratives. Teachers working with younger age groups placed greater emphasis on visual elements and book design, while those teaching older students focused on narrative complexity and character development. A central theme across all interviews was the importance of adopting a "child perspective." Teacher-authors reported drawing inspiration from both their interactions with students and their own childhood memories to create genuine and relatable characters and scenarios. One of the study’s most noteworthy findings is the emergence of the concept of “child ethics.” This notion reflects a sense of responsibility to respect children’s rights and individuality within literary works. The analysis of genre preferences further demonstrates how pedagogical knowledge shapes literary decisions. Participants working at the preschool and primary levels tended to prefer picture books and short stories, while those teaching at the secondary level favored young adult novels and longer fictional forms. These choices reflect not only literary taste but also a pedagogical awareness tailored to developmental stages. The implications of these findings are significant for publishers, teacher education programs, and the field of children’s literature. Teacher-authors possess a unique ability to produce texts that are both engaging and developmentally appropriate. Future research could involve cross-cultural comparisons of teacher-authors' approaches and assess the impact of their works on young readers. In conclusion, teacher-authors bring a valuable dual perspective—both educational and artistic—to children’s literature. Their works reflect a rare synthesis of pedagogical insight and creative expression, underscoring the importance of supporting educators in developing their literary competencies.

Anahtar Kelimeler

children's literature , children's books , child , teacher-author , reading

Kaynakça

• Akyüz, M. Y. (2014). Muzaffer İzgü'nün çocuk kitaplarının çocuk edebiyatının temel ilkeleri açısından incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitimin Kültürel Temelleri Anabilim Dalı Türkçe Eğitimi Bilim Dalı.
• Arıkan, Y. ve İnce Samur, A. Ö. (2020). Behiç Ak’ın çocuk kitaplarının çocuk edebiyatının temel öğeleri bakımından incelenmesi. Çocuk Edebiyat ve Dil Eğitimi Dergisi, 3(2), 181-202.
• Arslan, G. ve Kargın, T. (2021). Öğretmenlerin kitap önerisinde kullandıkları ölçütlerin çocuk edebiyatının temel ilkelerine göre incelenmesi. Türk Kütüphaneciliği, 35(4), 567-588.
• Ataseven, F. ve İnandı, Y. (2000). Çocuk kitaplarının çeşitli yönleriyle incelenmesi. Yayına Hazırlayan: Sedat Sever. 1.Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu (Sorunlar ve Çözüm Yolları). 20-21 Ocak 2000, (ss. 187-206). Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi ve Tömer Dil Merkezi Yayınları.
• Atken, A. (2007). Postmodernism and Children’s Literature. International Christian Community of Teacher Educators Journal, 2(2), 1-7.
• Can, R. Türkyılmaz, M. ve Karadeniz, A. (2010). Ergenlik Dönemi Öğrencilerinin Okuma Alışkanlıkları. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(3), 1-21.
• Çer, E. (2016a). Çocuk Edebiyatı: 0-6 Yaş Çocuk Kitaplarında Çocuk Gerçekliği ve Çocuğa Görelik. Eğiten Kitap.
• Çer, E. (2016b). Preparing for books children from birth to six: The approach of appropriateness for the child. Journal of Education and Practice, 7(6), 78-99.
• Çer, E. (2016c). Türkçe öğretiminde çocuğa görelik ilkesine uygun edebiyat yapıtlarının önemi. İlköğretim Online, 15(4), 1399-1410
• Draganova, R., Eswaran, H., Murphy, P., Lowery, C. ve Preissl, H. (2007). Serial magnetoencephalographic study of fetal and newborn auditory discriminative evoked responses. Early human development, 83(3), 199-207.
• Dawson, N. Hsiao, Y. Tan, A. W. M. Banerji, N. ve Nation, K. (2021). Features of lexical richness in children’s books: Comparisons with child-directed speech. Language Development Research, 1(1), 9–53. https://doi.org/10.34842/5we1-yk94
• Deniz, E. (2016). Ortaokul öğrencilerinin kitap okuma alışkanlıkları. Okuma Yazma Eğitimi Araştırmaları, 3 (2) , 46-64.
• Dilidüzgün,S. (2000). Çocuk kitaplarında yazınsal nitelik. Yayına Hazırlayan: Sedat Sever.1. Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu: Sorunlar ve Çözüm Yolları.(ss. 253-267). Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi ve Tömer Dil Eğitim Merkezi Yayını.
• Duff, F. J., Reen, G., Plunkett, K. ve Nation, K. (2015). Do infant vocabulary skills predict school‐age language and literacy outcomes?. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 56(8), 848-856.
• Dunst, C. J. Simkus, A. ve Hamby, D. W. (2012). Relationship between age of onset and frequency of reading and infants’ and toddlers’ early language and literacy development. Center for Early Literacy Learning, 5(3), 1-10.
• Emiroğlu, S. ve Pınar, F. N. (2013). Relationship between listening and other skill types. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(4), 769-782.
• Fırat, H. (2019). Çizgi filmlerde çocuk gerçekliği: Niloya örneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8(2), 1007-1033.
• Fırat, H. ve Çeker, S. (2016). Çocuk Kitaplarında Dilin Şiddet Aracı Olarak Kullanımı. Turkish Journal of Social Research/Turkiye Sosyal Arastirmalar Dergisi, 83-107.
• Güneş, F. (2000). Okuma yazma öğretimi ve beyin teknolojisi. Ankara: Ocak Yayınları.
• Hepper, P. G. (1991). An examination of fetal learning before and after birth. The Irish journal of psychology, 12(2), 95-107.
• Kalo, A. ve Saunders, R. (2007). Read, read, read; it's never too early to read to your child. Times News. (12 Ekim 2007 tarihli gazete haberi. Erişim: https://www.proquest.com/newspapers/read-never-too-early-your-child/docview/379039035/se-2)
• Kayman, F. ve Aydın, E. (2021). Ömer Seyfettin’in And adlı eserinde yer alan şiddet olgusuna ilişkin öğrenci görüşleri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 9(2), 416-429.
• Kırs, F. ve Kinay, İ. (2022). Ortaokul öğrencilerinin okuma alışkanlığına ilişkin Türkçe öğretmenlerinin görüşleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (26), 322-349. DOI: 10.29000/rumelide.1073930.
• Kleindorfer, S. ve Robertson, J. (2013). Learning before birth. Australasian Science, 34(9), 27-29. Kolaç, E., Demir, T. ve Karadağ, R. (2012). Öğretmen adaylarının dil eğitiminde çocuk edebiyatı metinlerinin kullanımına yönelik görüşleri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 161(161), 1- 18.
• Kolata, G. (1987). Studying Learning in the Womb. Science (225), 302-303. DOI:10.1126/science.6740312
• Kuşdemir, Y. ve Bulut, P. (2019). Türkçeden Özbekçeye çevrilen çocuk kitaplarının çocuğa görelik ilkesi açısından incelenmesi. Turkish Studies Social Sciences, 14(2), 131-150.
• Lifshitz, J. (2016). Curating empathy. Literacy Today, 33(6), 24-26. MacKinlay, E. ve Baker, F. (2005). Nurturing Herself, Nurturing Her Baby: Creating Positive Experiences for First-time Mothers through Lullaby Singing. Women and Music: A Journal of Gender and Culture 9, 69-89. doi:10.1353/wam.2005.0010.
• Maltepe, S. (2009). Türkçe öğretmeni adaylarının çocuk edebiyatı ürünlerini seçebilme yeterlilikleri. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(21), 398-412.
• Merriam, S. B. (2009). Qualitative research: A guide to design and implementation. John Wiley-Sons. Neuman, S. B. (1999). Books make a difference: A study of access to literacy. Reading research quarterly, 34(3), 286-311.
• OECD (2001) Knowledge and skills for life; First results from PISA 2000. Paris: OECD.
• OECD. (2019c). PISA 2018 results (volume I), what students know and can do. PISA, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/5f07c754-en.
• Oral, F. (1994). Okulöncesi çocuk kitabında nitelik anlayışı ne olmalıdır? M. R. Şirin (Ed.), 99 Soruda Çocuk Edebiyatı (ss. 150-152). Çocuk Vakfı Yayınları.
• Ortaş, İ. (2014). Türkiye ve Dünyada Kitap Okuma Değerlerinin Karşılaştırması ve Sosyal Yaşamımıza Etkileri. Türk Kütüphaneciliği, 28 (3) , 323-337. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/tk/issue/48745/620209.
• Paley, N. (1992). Postmodern impulses and the contemporary ICCTE Journal 7 picture book: Are there any stories to these meanings? Journal of Youth Services in Libraries, 5, 151-161. Partanen, E., Kujala, T., Näätänen, R.,
• Liitola, A., Sambeth, A. ve Huotilainen, M. (2013). Learning- induced neural plasticity of speech processing before birth. Proceedings of the National Academy of Sciences, 110(37), 15145-15150.
• Persico, G. Antolini, L. Vergani, P. Costantini, W. Nardi, M. T. ve Bellotti, L. (2017). Maternal singing of lullabies during pregnancy and after birth: Effects on mother–infant bonding and on Yazar Öğretmenlerin Çocuk Kitapları Yazarken Göz Önünde Bulundurdukları Ölçütlere İlişkin Bir Araştırma newborns’ behaviour. Concurrent cohort study. Women and Birth, 30(4), e214-e220.
• Sever, S. (1995). Çocuk Kitaplarında Bulunması Gereken Yapısal ve Eğitsel Özellikler. Abece Dergisi, 107, 14-15.
• Sever, S. (2000, Ocak). Çocuk kitaplarında dilsel ve görsel duyarlık. I. Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu (ss. 20-21).
• Sever, S. (2002). Çocuk kitaplarına yansıtılan şiddet (Milli Eğitim temel yasası ve çocuk haklarına dair sözleşme bağlamında bir değerlendirme). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35(1-2), 25-37.
• Sever, S. (2006, 4-6 Ekim). Çocukla yazınsal iletişim. II. Çocuk ve İlkgençlik Edebiyatı Sempozyumu Kurultayı (ss. 39-65).
• Sever, S. (2008). Çocuk ve edebiyat. Tudem Yayınları.
• Sever, S. (2013). Çocuk edebiyatı ve okuma kültürü. Tudem Yayınları. Sharkey, N. (1998). Learning from innate behaviours: A quantitative evaluation of neural network controllers. Machine Learning, 31 (1-3), 115-139.
• Şirin, M. R. (2000). 99 soruda çocuk edebiyatı. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• Şirin, M. R. (2016). Edebiyat ve çocuk edebiyatı edebiyatın amacı ve işlevi. Türk Dili Dergisi, CX (780), 12- 31.
• Türkben, T. ve Avan, H. G. (2020). Michael Ende’nin “Momo” adlı eserin çocuk edebiyatının temel ilkeleri açısından incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 24(2), 451-467.
• Van Ours, J. C. (2008). When do children read books?. Education Economics, 16(4), 313-328.
• Yazıcı Okuyan, H. (2009). Türkçe ve sınıf öğretmenlerinin okuma saatlerinde kullanılan çocuk edebiyatı ürünlerini seçme ölçütleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (18), 135-159.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayınları.