ÇOCUKLARA YÖNELİK DENEMELERDE NOSTALJİ: ÇOCUKLUĞA ÖZLEM

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 23 - 37, 31.05.2025

Hatice Fırat

Öz

Araştırmada çocuklar için yazılan denemeler nostaljik unsurlar (çocukluğa duyulan özlem) açısından incelenmiş; özlem duyulan kişi, zaman, yer vb. unsurların niteliklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Çocuklar için yazılan deneme kitaplarından Vural Kaya’ya ait “Kuşlar Benekli Gökyüzü” adlı eser nostalji temasına ilişkin detaylı veri içeren denemelerden oluşması bakımından doküman olarak seçilmiş ve incelenmiştir. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılmış, nostalji teması temel ölçüt olarak ele alınmıştır. Verilerin çözümlenmesinde alan kaynaklarında yer alan, özlem duygusunun yöneldiği varlıkları gösteren sınıflamalar dikkate alınmış ve betimsel analizden faydalanılmıştır. Ayrıca incelenen dokümanlarda alan kaynaklarında yer alan sınıflamaların dışında kalan bazı veriler tespit edilmiş (değerler, oyuncaklar vb.), bu veriler içerik analizi ile değerlendirilmiş ve çalışmaya dâhil edilmiştir. 14 denemenin yer aldığı eserde 5 metinde (%36) doğrudan nostalji duygusuyla ilgili unsurlara yer verildiği tespit edilmiştir. İncelenen eserlerde nostalji duygusunun özellikle çocukluk yıllarına yönelik olduğu görülmüştür. Eserlerde çocukluk yıllarına ait en çok özlenen unsurlar; anne, baba, nine, dede gibi aile bireyleri; yayla, dere gibi mekanlar; okul hayatı, körebe, çelik çomak, saklambaç, uçurtma, topaç ve tahta araba gibi çocuk oyunları ve oyuncakları; toplumun sahip olduğu sevgi, saygı gibi değerlerdir. Metinlerde çocukluk yılları ve bugün arasında önemli karşılaştırmalar yapıldığı, geçmişe bakışın tamamen olumlu olmasına karşın azalan ya da yok olan güzellikler, yaşanan kayıplar nedeniyle bugüne olumsuz bakıldığı belirlenmiştir. Eserlerde çocukluk yıllarının en çok özlenen dönemleri, kişileri, mekânları-doğa unsurları, okul hayatı, çocuk oyun ve oyuncakları ile değerlere ilişkin verilere ulaşılmıştır. Nostalji duygusu eserlerde; bugüne taşınamayan, kaybedilen tüm değerlerin ardından duyulan bir yas; yaşanan kayıplara bir isyan; hayata devam edebilmek, tutunabilmek için bir dal, dayanak olarak belirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çocuk edebiyatı , deneme , nostalji , çocukluk , çocukluğa özlem

NOSTALGIA IN ESSAYS FOR CHILDREN: LONGING FOR CHILDHOOD

Öz

In the research, essays written for children were examined in terms of nostalgic elements (longing for childhood); missed person, time, place, etc. It is aimed to determine the qualities of the elements. Vural Kaya's work titled "Kuşlar Benekli Gökyüzü", one of the essay books written for children, was selected and examined as a document because it consists of essays containing detailed data on the theme of nostalgia. In the study, document analysis, one of the qualitative research methods, was used and the theme of nostalgia was considered as the basic criterion. In the analysis of the data, the classifications in the field sources indicating the entities towards which the feeling of longing is directed were taken into account and descriptive analysis was used. In addition, some data that were outside the classifications in the field sources were identified in the documents examined (values, toys, etc.), and these data were evaluated by content analysis and included in the study. It was determined that in the work, which included 14 essays, elements directly related to the feeling of nostalgia were included in 5 texts (36%). In the works examined, it was observed that the feeling of nostalgia was especially directed towards childhood years. The most missed elements of childhood in the works are; family members such as mother, father, grandmother, grandfather; places such as plateaus and streams; school life; children's games and toys such as blind-man’s buff, tipcat, hide and seek, kite, peg tops and wooden cars; values such as love and respect that society has. In the works, data regarding the most missed periods of childhood, people, places-nature elements, school life, children's games and toys and values were obtained. The feeling of nostalgia in the works; A mourning felt after all the lost values that cannot be carried to the present day; a rebellion against the losses suffered; It appears as a branch, a support to continue life and hold on.

Anahtar Kelimeler

Children , essay , nostalgia , childhood , longing for childhood

Kaynakça

• Akatlı, F. (2008). Türk yazınında denemenin durumuna genel bir bakış. Z. İpşiroğlu (Ed.), Çağdaş Türk Yazını (s. 103–109). İstanbul: Toroslu Kitaplığı.
• Akbulut, H., & Akar Vural, R. (2012). Çocukluğun anımsanışı: Masumiyet arayışında uzak/yakın geçmiş nostaljisi. Millî Folklor Dergisi, 24(95), 249–262.
• Akdeniz, S. (2001). Cahit Sıtkı Tarancı’nın şiirlerinde çocukluk ve çocukluğa duyulan özlem. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 57-66.
• Apaydın, D., & Özakman, İ. (2020). Öyküyle yazmak, şiirle silmek: Ziya Osman Saba’nın öyküleriyle şiirlerinde nostalji ve melankoli. Söylem Filoloji Dergisi, 5(2), 459–472. https://doi.org/10.29110/soylemdergi.818378
• Argın, Ş. (1996). Nostalji ile ütopya arasında. Birikim Dergisi, 82, 21–25. https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-82-subat-1996/2280/nostalji-ile-utopya-arasinda/5016
• Başaran, U. (2021). Nostalji-kültür ilişkisi ve 21. yüzyıl Türk halk şiirinde nostaljik unsurlar üzerine bir değerlendirme. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14(34), 636–651.
• Baştürk, S. (2013). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Vize Yayıncılık.
• Çil, T. Y. (2021). Anlık geçişler: Nostalji ve ütopya arasında şimdiki zamanın “yer”sizliği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(77), 223–230.
• Demirel, Ş., Seven, S., Tozlu, N., & Uludağ, M. E. (2010). Edebi metinlerle çocuk edebiyatı. Ankara: Pegem Akademi.
• Diren, F., & Kandemir, C. (2021). Y kuşağının nostalji eğilimi. Sanat ve Tasarım Araştırmaları Dergisi, 2(2), 66–76.
• Eliuz, Ü. (1997). Ahmet Muhip Dranas’ın şiirlerinde geçmişe özlem. Türk Kültürü Dergisi, 409, 300–305.
• Enginün, İ. (2004). Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Er, Z. F., & Fırat, H. (2021). Türkçe öğretiminde zihinsel gelişimi destekleyen bir öğretim aracı olarak Yalvaç Ural’ın denemeleri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 25(2), 547–562.
• Fırat, H. (2018). Çocuk edebiyatı ve Türkçe öğretiminde denemenin yeri. E. Çer (Ed.), Çocuk ve Kitap (s.13–36). Ankara: Eğiten Kitap.
• Gürçayır, S. (2013). Yemek nostaljisi: Tadı damakta kalan tatlar ve geleneğin dönüşümü. Aynı Tadı Paylaşmak: Türkiye-Romanya Geleneksel Ortak Mutfağı Çalıştayı Bildirileri, (hzl. E. Ölçer Özünel vd.), 47-52, Ankara: Grafiker.
• Güzel, E., & Yolbulan Okan, E. (2016). Nostaljiye genç bakış: Nostalji içerikli reklamların Postmodern bireyler üzerindeki etkisi. Business and Economics Research Journal, 7(3), 137-154.
• Karahan, A. (2024). Nostalji, anımsama ve “özlem estetiği”: Ahmet Muhip Dıranas’ın "Yağma" şiiri. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 29, 52–61. https://doi.org/10.30767/diledeara.1393283
• Kaya, D. (2013). Şehire göç ve köye özlem olgusunun âşık edebiyatındaki yansımaları: Sivas örneği. Akademik Kaynak Dergisi, 1(1), 111–148.
• Kaya, V. (2016). Kuşlar benekli gökyüzü. Konya: Kayalıpark Yayınları.
• Öğüt, A. N. (2020). Tanpınar’da nostalji ve eve dönüş. Edebiyat Eleştirisi Dergisi, 14, 125-153.
• Özhan, Ş., & Altuğ, N. (2017). Demografik değişkenler açısından nostalji eğilimini belirlemeye yönelik bir araştırma. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 337-350
• Satır, M. E. (2021). Yeni medya ve nostalji: TRT arşiv üzerine bir değerlendirme. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 13(24), 116–129.
• Şahbaz, N. K. (2008). Çocuk edebiyatında ihmal edilmiş bir edebî tür: Deneme. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(15), 189–203.
• Taş, M. (2024). Pınar Kür’ün hikâyelerinde nostalji. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 12(38), 71–88.
• Taşkaya, M. (2013). Reklamda nostaljik unsurlar: Kimlik vaadi ve anlamın tüketimi. Ethos: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 6(1), 1–37.
• Ümer, E. (2019). Nostalji perdesi ve geçmişi icat etmek. SineFilozofi Dergisi, Özel Sayı, 585–904.
• Yalçın, A., & Aytaş, G. (2005). Çocuk edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.