LAZKİYE LİMANI’NDA İNGİLİZ KONSOLOSLARI VE TÜCCARLARI 1700-1772

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 229 - 251, 27.12.2021

M. Sait Türkhan

https://doi.org/10.30517/cihannuma.1040312

Öz

Doğu Akdeniz limanları içinde önemli bir yere sahip olan Lazkiye limanı Osmanlı döneminde de ticari bakımdan aktif olmuştur. 17. yüzyıldan itibaren Lazkiye çevresinde tütün ekiminin yaygınlaşması, 18. yüzyılda ise İran ipeğine alternatif olarak bölgede ipek üretiminin yaygınlaşması Lazkiye’nin ticari önemini arttırmıştır. Bu durum karşısında İngiliz tüccarların bölgeye ve limana daha fazla ilgi göstermeye başladıkları görülür. Daha önceleri aracılar vasıtasıyla bölgeden emtia temin eden İngilizlerin, 1737’de Lazkiye’ye bir konsolos vekilliği açmaları artan bu ticari ilginin göstergesidir. Bu makalede Osmanlı ve İngiliz arşiv kaynakları çerçevesinde 18. yüzyılda Lazkiye limanında İngiliz konsolos vekilliğinin kuruluşu, İngiliz tüccarların ticari faaliyetleri ve kredi ilişkileri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Lazkiye, Doğu Akdeniz, İngiliz Tüccarlar, İngiliz Levant Şirketi

Kaynakça

• TC. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.) Ali Emiri, Sultan Üçüncü Ahmed (AE. SAMD. III.), 14901, (24 Muharrem 1136/24 Ekim 1723).
• A. DVNS. DVE. d. (Bâb-ı Defterî Düvel-i Ecnebiye Defterleri), 35/1; 36/2. A. DVNSAHK. MR. d. (Mora Ahkam Defteri), 2.
• A. DVN. DVE (Bâb-ı Defterî Düvel-i Ecnebiye İngiltere-Dosya), 81/73. A. DVN. DVE (Bâb-ı Defterî Düvel-i Ecnebiye Fransa-Dosya), 101/51.
• D. MMK d. (Bâb-ı Defterî, Maden Mukataası Kalemi Defterleri), 22768.
• The National Archive (TNA.), Londra/İngiltere, State Papers (SP.), 97/48, 105/116, 105/117, 110/22, 110/29, 110/74.
• Hertfordshire Archives and Local Studies (HERT.) Hertfordshire/İngiltere, DE/R/B, 226/5; 226/6; 226/35; 247; 260/3; 261/1; 261/2; 261/3; 261/6; 264/1; 387/21; 387/23.
• Ashtor, E., “Profits from Trade with the Levant in the Fifteenth Century”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, vol. XXXVIII/2 (1975), s. 250-275.
• Bağış, Ali İhsan, Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler: Kapitülasyonlar, Avrupa Tüccarları, Beratlı Tüccarlar, Hayriye Tüccarları (1750-1839), Turhan Kitabevi, Ankara 1983.
• Buzpınar, Ş. Tufan, “Lazkiye”, DİA. (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi), c. XXVIII, İstanbul 2003, s. 117-118.
• Crecelius Daniel - Hamza ʿAbd Al-ʿAziz Badr, “French Ships and their Cargoes Sailing between Damiette and Ottoman Ports 1777-1781”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 37, No. 3 (1994), s. 251-286.
• Çakar, Enver, “XVI. Yüzyılda Şam Beylerbeyliğinin İdarî Taksimatı”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. XIII/1, s. 351-374.
• Davis, Ralph, Aleppo and Devonshire Square English Traders in the Levant in the 18th Century, Glasgow 1967.
• Demiryürek, Mehmet, Ottoman Documents on the English in the Ottoman Empire (1700-1800): Consulates, Consuls and Travellers, The Isis Press, İstanbul 2017.
• Demiryürek, Mehmet, “İngiltere Tercümanları ve 1758 Tercüman Reformu”, Belleten, c. LXXX/288 (Ağustos 2016), s. 439-481 ve ekler.
• Elibol, Numan, Erol Özvar, “The Anglo-Ottoman Trade 1700-1800: Goods, Volume and Balance of Trade”, https://ata.boun.edu.tr/ahec/conferencepapers2014/ElibolOzvar.pdf (E.T. 20 Mart 2016).
• Emecen, Feridun, “Ali Bey, Bulutkapan”, DİA, c. II, İstanbul 1989, s. 383-384.
• Excerpta Cypria: Materials for a History of Cyprus, (tras. and transc. by Claude Delaval Cobham), Cambridge Unv. Press, London 1908.
• Evliya Çelebi, Seyahatname, IX. Kitap, (haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff), YKY yay., İstanbul 2005.
• Havuz, Sümeyye, Venedik Konsolosu Gio. Antonio Maria Morana'nın Haleb'e Dair Gözlemleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2020.
• Güner, Selda, “Mısır’da Âsi Bir Memlük: Bulutkapan Ali Bey (el-Kebir) (1768/69-1773)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, c. 53/I (2013), s. 155-181.
• Gharaybeh, Abdul-Karim Mahmud, English Traders in Syria 1744-1791, University of London School of Oriental and African Studies, Unpublished PhD. Thesis, London 1950.
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, c. I, (çev. H. Berktay), Eren yay., İstanbul 2004.
• Karakoç, Fulya Düvenci, “İngiliz Belgelerine Göre 19. Yüzyıl Sonunda Halep’te Toplum, Yönetim ve Konsoloslar Arasındaki İlişkiler”, CIEPO 19 Osmanlı Öncesi ve Dönemi Tarihi Araştırmaları, (edt. İlhan Şahin vd.) I. cilt, İstanbul, 2014. s. 393-416.
• Kiremit, İlker, Değişim Sürecinde Bir Osmanlı Sancağı: Lazkiye (1864-1918), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2019.
• Külbilge, İlker, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri (1703-1747), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, İzmir 2010.
• Koç, Yahya, Sayda Eyaleti’nde Osmanlı İktidarı ve Yerel Güçler (1700-1775), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2018.
• Laidlaw, Christine, The British in the Levant Trade and Perceptions of the Ottoman Empire in the Eighteenth Century, I. B. Tauris Publishers, London New York, 2010.
• Matterson, Clarence, English Trade in the Levant 1693-1753, Harward University Unpublished PhD. Thesis, 1936, s. 255.
• Matthee, Rudi, Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Ishafan, I.B. Tauris, London-New York 2012.
• Maundrell, Henry, A Journey from Aleppo to Jerusalem at Easter, A.D. 1697, Oxford 1703.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî yâhûd Meşâhîr-i Osmâniyye, c. I-IV, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1308.
• Oral, Özgür, Osmanlı-Venedik Ticari İlişkileri (1763-1794), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2017.
• Özvar Erol, Osmanlı Maliyesinde Malikâne Uygulaması, Kitabevi yay., İstanbul 2003.
• Pîrî Reîs, Kitâb-ı Bahriyye, Süleymaniye Ktp. Ayasofya 2612, vr. 374a.
• Pococke, Richard, A Description of the East, and Some Other Countries, vol. II, Part I, London 1745.
• Schutte, O., Repertorium der Nederlandse Vertegenwoordigers, Residerende in Het Buitenland, 1584-1810, 's-Gravenhage: M. Nijhoff 1976, (http://resources.huygens.knaw.nl/retroboeken/schutte/#page=390&accessor=toc&source=2&view=imagePane&size=906) (erişim tarihi 13.06.2021).
• Serdaroğlu, Uzeyir Serdar, The Evolution of Commercial Institutions and Business Networks in the Ottoman Empire: British Merchant Families and Individual Merchants in the Levant Trade in the 18th Century, University of Birmingham Department of History College of Arts and Law Department of History, Unpublished Dissertation, 2018.
• Talbot, Michael, British-Ottoman Relations, 1661-1807 Commerce and Diplomatic Practice in Eighteenth-Century Istanbul, The Boydell Press, Woodbridge 2017.
• Türkhan, M. Sait, 18. Yüzyılda Doğu Akdeniz’de Ticaret ve Haleb, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2014.
• Van Egmond, Johannes Aegidius [van de Nijenburg] - John Heyman, Travels through part of Europe, Asia Minor, the Islands of the Archipelago, Syria, Palestine, Egypt Mount Sinai, vol. II, [edt. J. W. Heyman], London 1759.
• Van den Boogert, Maurits H., Kapitülasyonlar ve Osmanlı Hukuk Sistemi: 18. Yüzyılda Kadılar, Konsoloslar ve Beratları, çev.: Ali Coşkun Tuncer, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
• Van den Boogert, Maurits H., “Entangled Travellers Analyzing the Reizen (1758) by Johan Ægidius van Egmond and Johannes Heyman”, Quærendo, 47 (2017) s. 107-131.
• Van den Boogert, Maurits H., “European Patronage in the Ottoman Empire: Anglo-Dutch Conflitsc of Interest in Aleppo”, Friends and Rivals in the East: Studies in Anglo-Dutch Relations in the Levant from the Seventeenth to the Early Nineteenth Century, (edt. Alastair Hamilton, Alexander Hendrik de Groot, Maurits H. Van Den Boogert), Brill, Leiden 2000, s. 187-222.
• Wood, Alfred C. A History of the Levant Company, Frank Cass & Co.Ltd. London 1964.
• Yazar, Hakan, 2 Numaralı Mora Ahkâm Defterine Göre; Osmanlı İmparatorluğu’nda İngilizler (1717-1750), Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih ABD. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2014.
• Yılmaz, Fehmi, Osmanlı İmparatorluğu’nda Tütün: Sosyal, Siyasî ve Ekonomik Tahlili (1600-1883), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2005.