20. YÜZYIL DÖNÜMÜNDE GÖLDE (İNCESU): TARİHSEL VE MEKANSAL BİR OKUMA

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 37 - 67, 27.07.2023

Esra Eken Güney , F. Nurşen Kul Leyla Aksu Kılıç

https://doi.org/10.30517/cihannuma.1333522

Öz

Gölde, günümüzdeki adıyla İncesu, Manisa İli, Kula İlçesi’ne bağlı kırsal bir yerleşimdir. Günümüzde nüfusunu büyük oranda kaybeden ve çoğunlukla yaşlıların yaşadığı yerleşim 19. yüzyıl boyunca ve 20. yüzyılın başında Müslüman Türk ve Ortodoks Rumların ortak yaşam alanı olmuştur. Savaş sonrasında Rumların yerleşimi terk etmesinin ardından zaman içerisinde köyden kentlere doğru artan göç hareketleriyle Gölde büyük ölçüde nüfus kaybına uğramış, buna bağlı olarak da yapılı çevrede bir dönemki ortak yaşama dair izler yok olmaya başlamıştır. Bu çalışma, Gölde’de iki topluluğun birlikte yaşadığı dönemi; Osmanlı arşiv vesikaları, sözlü tarih çalışmaları ve saha incelemelerinden gelen veriler ışığında çözümlemeyi amaçlamaktadır. Büyük oranda özgünlüğünü koruyarak günümüze gelebilen yapılı çevre ile sözlü tarih çalışmaları ekonomik ve sosyal hayatı anlamanın yanında, yüzyıl dönümündeki fiziksel çevreyi de anlamamıza olanak sağlamaktadır. Osmanlı arşiv belgeleri yapılı çevreye dair bilgi vermemekle birlikte 19. yüzyılın özellikle ilk yarısındaki ekonomik ve sosyal durumun değişimini aktarmaktadır. Bu veriler aynı zamanda sözlü görüşmelerden gelen çoğu bilginin yorumlanmasına olanak sağlamaktadır. Bu sebeple metin içerisinde kronolojik bir sıra takip edilmemiş, yüzyıl dönümüne odaklanılmış, gerekli yerlerde 19. yüzyıla ait arşiv verileri çağırılarak sözlü görüşmelerden ve alan çalışmasından gelen bilgilerle birlikte değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gölde, İncesu, kırsal yerleşim, sözlü tarih, Osmanlı dönemi arşiv belgeleri

Gölde (İncesu) at the Turn of 20th Century: A Historical and Spatial Reading

Öz

Gölde, İncesu as it is known today, is a rural settlement in Manisa Province, Kula District. The settlement has lost its population to a large extent and mostly inhabited by elderly today. But, it has been the common living area of Muslim Turks and Orthodox Rums throughout the 19th century and at the beginning of the 20th century. The forced migration of Rums after the War of Independence and the following rural exodus starting from 1950s onwards resulted with a massive population loss; thus the traces of the previous common life on the built environment began to disappear. This study aims to understand characteristics of Gölde when it was inhabited by two communities. The study utilizes Ottoman archival documents, oral history studies and site survey. Well preserved built environment and oral history studies ease understanding the architectural as well as socio- economic characteristics of Gölde at the turn of the century. Ottoman archival sources are silent about architectural characteristics, but economic and social changes of the first half of the 19th century can be traced. These archival documents also help interpretation of the information coming from oral history studies. For this reason, the text does not follow a chronological order; it focuses at the turn of the 20th century and calls the archival data of 19th century for a comprehensive evaluation together with oral history studies and field survey findings.

Anahtar Kelimeler

Gölde, İncesu, rural settlement, oral history, archive documents

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, A. DVNSMHM. d. 111, 787.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Avârızhane Defteri, 2498.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Nüfus Defterleri, NFS_d., 1612 ve 1614. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Temettuat Defteri, ML_VRD_TMT_d., 08542.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Cizye Defteri, ML_VRD_CMH_d., 15. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Aydın Vilayeti Salnameleri, H. 1308, M. 1891; H. 1314, M. 1896; H. 1315, M.1897; H. 1316, M. 1898; H. 1326, M. 1908.
• Söyleşiler
• Gölde’li Rum Mübadillerle Yapılan Söyleşiler (KÜÇÜK ASYA İNCELEMELERİ MERKEZİ, ATİNA) Katina Peazoğlu (80), söyleşi tarihi: 19.04.1963,
• Röportör: Ermolaos Andreadis
• Kharalampos Khatzilampidis (66), söyleşi tarihi: 24.04.1963 Röportör: Ermolaos Andreadis
• Gölde Sakinleriyle Yapılan Söyleşiler
• IB (85), söyleşi tarihi: 17.03.2017 Röportör: Yazar
• IM (84), söyleşi tarihi: 17.03.2017 Röportör: Yazar
• SG (81), söyleşi tarihi: 17.03.2017 Röportör: Yazar
• OG (80), söyleşi tarihi: 18.03.2017 Röportör: Yazar
• HU (80+), söyleşi tarihi: 18.03.2017 Röportör: Yazar
• RG (76), söyleşi tarihi: 18.03.2017 Röportör: Yazar
• YB (73), söyleşi tarihi: 18.03.2017 Röportör: Yazar
• ME (72), söyleşi tarihi: 18.03.2017 Röportör: Yazar
• AG (70+), söyleşi tarihi: 18.03.2017 Röportör: Yazar
• AU (70+), söyleşi tarihi: 27.07.2017 Röportör: Yazar
• SU (65), söyleşi tarihi: 27.07.2017 Röportör: Yazar
• HÇ (64), söyleşi tarihi: 27.07.2017 Röportör: Yazar
• DB (62), söyleşi tarihi: 27.07.2017 Röportör: Yazar
• SÇ (58), söyleşi tarihi: 27.07.2017 Röportör: Yazar
• YD (50+), söyleşi tarihi: 28.07.2017 Röportör: Yazar
• ŞT (50+), söyleşi tarihi: 28.07.2017 Röportör: Yazar
• NA (50+), söyleşi tarihi: 28.07.2017 Röportör: Yazar
• MÇ (40+), söyleşi tarihi: 28.07.2017 Röportör: Yazar
• HÇ2 (40+), söyleşi tarihi: 28.07.2017 Röportör: Yazar
• Araştırma Eserleri
• Aksu Kılıç, Leyla, Yola Yakın ve Uzak Olmak Kula ve Gediz Batı Anadolu’da İki Kazanın Uzun Hikayesi, İstanbul: Kitabevi Yayınevi, 2021.
• Aksu Kılıç, Leyla, “Kula Kazası Gayrimüslim Mahallelerinin Sosyo-Ekonomik Yapısı”, Pamukkale University Journal of Social Sciences Institute, 31, 2018, ss. 243-266.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, C. X, s. 12, İstanbul, 1953.
• Çil, Ela, “Exploring the Construction of the Identities of Kula, A Place in Aegean Anatolia”, yayımlanmamış doktora tezi, Michigan: The University of Michigan, 2005.
• Eken, Esra, “Understanding Gölde (İncesu) With Its Tangible and Intangible Characteristics”, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İzmir: İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, 2018.
• Eken, Esra; Kul, Nurşen, F., “Lost Collective Memory: Gölde (İncesu) Before the Population Exchange”, Livenarch VI Liveable Environments & Architecture: Replacing Architecture 6th International Congress 25-28 September 2019 Proceedings, vol.2, s. 650-664.
• Göyünç, Nejat, “Hâne Deyimi Hakkında”, OTaAM, 11, Ankara, 2000, s. 331-348.
• İnalcık, Halil, “Cizye”, İslam Ansiklopedisi (DİA), Cild: 8, 1993, s.45-48.
• Malay, Hasan, “Katakekaumene’de Yerleşimler, Yerel Dinler ve Tapım Merkezleri”, Geçmişten Geleceğe Yanık Ülke Kula Sempozyumu Bildiriler, Zeki Arıkan (ed.), Kula: Kula Belediyesi, 2006, s. 1-32.
• Parlatır, İsmail, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara, 2006.
• Sarı, Muhammed, “Birinci Dünya Savaşı’nda Batı Anadolu’da Rumların Casusluk ve Çetecilik Faaliyetleri”, History Studies International Journal of History, vol.7, 11, 2015, s. 175-189.
• Savaş, Saim, Sirge Kazası Dikey Boyutta Bir Yerel Tarih Araştırması, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Türkiye Cumhuriyeti Dahiliye Vekaleti, Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları, İstanbul: Hilal Matbaası, 1928.