ÇALIŞANLARIN REKABETÇİ TUTUMU: BENLİK SAYGISI VE KONTROL ODAĞININ AÇIKLAYICI ROLÜ

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 673 - 700, 26.12.2021

Derya Gümüş Aysun Kanbur

https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.740375

Öz

Çalışmanın amacı benlik saygısı ve kontrol odağının örgütsel bağlamda çalışanların rekabetçi tutumunu açıklayıcı rolünün ortaya konulmasıdır. Çalışmanın temel hipotezleri “çalışanların benlik saygısı ile rekabetçi tutumları arasında bir ilişki olup olmadığını” ve “çalışanların kontrol odağı ile rekabetçi tutumları arasında anlamlı bir fark olup olmadığını” tespit etmek üzere yapılandırılmıştır. Çalışmanın örneklemini Kastamonu il merkezi ve ilçe sınırları içinde yer alan kamu, özel ve katılım bankalarında çalışan kişiler arasındaki 322 birey oluşturmaktadır. Araştırmada Roosenberg’in Benlik Saygısı Ölçeği (1963), Rotter’in Kontrol Odağı Ölçeği (1966) ve Akbayırlı’nın Rekabetçi Tutum Ölçeği (1998) kullanılmıştır. Elde edilen bulgular çalışanların benlik saygısının rekabetçi tutum ve rekabetçi tutumun alt boyutları olan rekabet hazzı, sonuç odaklılık ve kıyaslama üzerinde etkisi olduğunu göstermekte iken çalışanların kontrol odağı ile rekabetçi tutumları arasında anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Benlik Saygısı, Kontrol Odağı, Rekabetçi Tutum

Kaynakça

• Adler, A. (1998). Yaşama sanatı. (Çev: K. Şipal). İstanbul: Say Yayınları.
• Akbayırlı, Y. & Aydın, B. (2000). Bir ölçek geliştirme çalışması: Rekabetçi tutum ölçeği (RTÖ): Geliştirilmesi, güvenirliliği ve geçerliliği. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 12, 9-24.
• Akbayırlı, Y. B. (1998). Bir ölçek geliştirme çalışması: Rekabetçi tutum ölçeği (RTÖ): Geliştirilmesi, güvenirliliği ve geçerliği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Akkaya, S. (2008). Ortaöğretim (lise) öğrencilerinde rekabetçi tutum ile ana-baba tutumları arasındaki ilişki düzeyi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Arıcak, O. T. (1995). Üniversite öğrencilerinde saldırganlık, benlik saygısı ve denetim odağı ilişkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Balkıs, M. & Duru, E. (2010). Akademik erteleme eğilimi, akademik başarı ilişkisinde genel ve performans benlik saygısının rolü. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 159-170.
• Baltaş, Z. & Baltaş, A. (2000). Stres ve başa çıkma yolları. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Basım, N. & Şeşen, H. (2008), Çalınanların kontrol odaklarının örgütiçi girişimcilik tutumları ile ilişkisi: Kamu sektöründe bir araştırma. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63(3), 49-61.
• Bayrakçı, M. (2007). Sosyal öğrenme kuramı ve eğitimde uygulanması. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 198-209.
• Birel, S. (2012). Lise öğrencilerinin bazı değişkenlere göre rekabetçi tutum, psikolojik belirtiler ve problem çözme beceri düzeyleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 19 Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Burger, J. M. (2006). Kişilik. (Çev: İ. D. Erguvan Sarıoğlu). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Can, H., Azizoğlu, Ö. A. & Aydın, E. M. (2015). Örgütsel davranış. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Coopersmith, S. (1967). The antecedents of self-esteem. San Francisco: W. H. Freeman and Company.
• Çetin, F. (2011). Örgütiçi girişimcilikte özyeterlilik algısı ve kontrol odağının rolü. Business and Economics Research Journal, 2(3), 69-85.
• Çınar, O. & Karcıoğlu, F. (2013). Büro yönetimi bölümü öğrencilerinin umutsuzluk düzeyleri ve kontrol odağı inançları üzerine bir araştırma: Erzincan Üniversitesi MYO uygulaması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,16(3), 283-296.
• Çuhadaroğlu, F. (1985). Gençlerde benlik saygısı ile ilgili bir araştırma. XXI. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi.
• Dağ, İ. (1991). Rotter’in iç-dış kontrol odağı ölçeği (RİDKOÖ)’nin üniversite öğrencileri için güvenirliği ve geçerliği. Psikoloji Dergisi, 7(26), 10-16.
• Dağ, İ. (2002). Kontrol odağı ölçeği (KOÖ): Ölçek geliştirme, güvenirlik ve geçerlik çalışması. Türk Psikoloji Dergisi, 17 (49), 77-90.
• Delikoyun, D. (2017). Üniversite öğrencilerinde duygusal zeka ve benlik saygısı arasındaki ilişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Demirkan, S. (2006). Özel sektördeki yöneticilerin ve çalışanların bağlanma stilleri, kontrol odağı, iş doyumu ve beş faktör kişilik özelliklerinin araştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Doğan, T. & Eryılmaz, A. (2013). İki boyutlu benlik saygısı ve öznel iyi oluş arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33, 107-117.
• Driscoll, M. P. (2012). Öğretim süreçleri ve öğrenme psikolojisi. (Çev: Ö. F. Tutkun., S. Okay. & E. Şahin). Ankara: Anı Yayınları.
• Erdoğmuş, N. (1999). Kişilerde iç çatışma nedeni olarak rekabet-işbirliği ikilemi. Bilgi, 1, 45-60.
• Erkmen, N. & Çetin, M. Ç. (2007). Beden eğitimi öğretmenlerinin denetim odağının bazı değişkenlere göre incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 211-222.
• Fromm, E. (2001). İtaatsizlik üzerine. ( Çev: A. Sayın). İstanbul: Kariyer Yayınları
• Gençtan, E. (2013). Varoluş ve psikiyatri. (8. Basım). İstanbul: Metis Yayınları.
• Güloğlu, B. & Karaırmak, Ö. (2010). Üniversite öğrencilerinde yalnızlığın yordayıcısı olarak benlik saygısı ve psikolojik sağlamlık. Ege Eğitim Dergisi, 11(2), 73-88.
• Günday, M. (2010). Benlik saygısı-özsaygı gelişimi. http://www.aktuelpsikoloji.com/benlik-saygisi-ozsaygi-gelisimi-857yy.htm (Erişim Tarihi: 23.09.2019).
• Heider, F. (1958). The psychology of ınterpersonal relations. New York: John Wiley & Sons.
• Horney, K. (2007). Çağımızın nevrotik kişiliği (Çev: S. Koçak). İstanbul: Doruk Yayınları.
• James, W. (1963). The principles of psychology. New York: Holt, Rinehart& Winston.
• Karaca, Y. (2012). Pazarlama stratejileri. Ö. Torlak & R. Altunışık (Ed.) içinde İşletme analizi. İstanbul: Beta Yayınları.
• Karadağ, G., Güner, İ., Çuhadar, D. & Uçan, Ö. (2008). Gaziantep Üniversitesi sağlık yüksekokulu hemşirelik öğrencilerinin benlik saygıları. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 3(7), 29-39.
• Karaırmak, Ö. & Çetinkaya, R. S. (2011). Benlik saygısının ve denetim odağının psikolojik sağlamlık üzerine etkisi: Duyguların aracı rolü. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(35), 30-43.
• Kaya, A & Saçkes, M. (2004). Benlik saygısı geliştirme programlarının ilköğretim 8. sınıf öğrencilerinin benlik saygısı düzeylerine etkisi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(21), 49-55.
• Kaya, Ç. (2016). Kontrol odağı ve örgütsel muhalefet arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 12(46), 83-84.
• Kayabaşı, A. (2014). Pazarlama ilkeler ve yönetim. B. Z. Erdoğan (Ed.) içinde Pazarlama ve rekabet. Bursa: Ekin Yayınları.
• Korkmaz, İ. (2015). Eğitim psikolojisi. B. Yeşilyaprak (Ed.) içinde Sosyal öğrenme kuramı. Ankara: Pegem Yayınları.
• Korkmaz, M. (1996). Yetişkin örneklem için bir benlik saygısı ölçeğinin güvenirlik ve geçerlik çalışması. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Küçükkaragöz, H. (1998). İlkokul öğretmenlerinde kontrol odağı ve öğrencilerinin kontrol odağının oluşumuna etkileri. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Malkoç, A. & Erginsoy, D. (2008). Rekabetçi tutum, bilişsel çarpıtmalar ve çok boyutlu kıskançlık. İstanbul Üniversitesi Psikoloji Çalışmaları Dergisi, 28 (1), 1-14.
• Odabaşı, Y. & Barış, G. (2007). Tüketici davranışı. İstanbul: Mediacat Yayınları.
• Özdemir, N. (2004). Üniversite öğrencilerinde sosyal fobi ile benlik saygısı arasındaki ilişki ve etkileyen faktörler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
• Rosenberg, N. (1963). Technological change in the machine tool ındustry. 1840-1910. The Journal of Economic History, 23, 414-443.
• Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self-image. New Jersey: Princeton University Press.
• Rotter, J. B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs: General and Applied, 80(1), 1-28.
• Specht, N., Fichtel, S. & Meyer, A. (2007). Perception and attribution of employees’ effort and abilities: The impact on customer encounter satisfaction. International Journal of Service Industry Management, 18(5), 534-554.
• Şen, E., Amanak, K., Akgün, E. & Karagöz, D. (2014). Ebelik öğrencilerinde kontrol odağı ve problem çözme beceri düzeyleri ilişkisi. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(2), 94-99.
• TBB (Türkiye Bankalar Birliği). (2017). İllere ve bölgelere göre bilgiler. https://www.tbb.org.tr/tr/bankacilik/banka-ve-sektor-bilgileri/veri-sorgulama-sistemi/illere-ve-bolgelere-gore-bilgiler/73 (Erişim Tarihi: 18.11.2017).
• TDK (Türk Dil Kurumu). (2019). Benlik kavramı. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 16.10.2019).
• Topses, G. (2009). Gelişim ve öğrenme psikolojisi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Tuğrul, C. (1994). Alkoliklerin çocuklarının aile ortamındaki stres kaynakları, etkileri ve stresle başaçıkma yolları. Türk Psikoloji Dergisi, 9, 57-73.
• Uray, R. (2010). Ekonomik büyüme, verimlilik ve rekabet. İstanbul: Kumsaati Yayınları.
• Uysal, D. (2000). Teknolojik gelişim ve global rekabet üzerine etkisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 29-38.
• Weiner, B. (1985). An attributional theory of achievement motivation and emotion. Psychological Review, 92(4), 548-573.
• Yavuzer, H. (2000). Eğitim ve gelişim özellikleriyle okul çağı çocuğu. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yenidünya, A. (2005). Lise öğrencilerinde rekabetçi tutum, benlik saygısı ve akademik başarı ilişkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Yeşilyaprak, B. (1990). Denetim odağının belirleyicileri ve değişimine ilişkin açıklamalar: bir eleştirisel değerlendirme. Psikoloji Dergisi, 7(25), 41-52.
• Yıldız, M. (2006). Benlik kavramı ve benliğin gelişiminde dinin rolü. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23, 87-127.
• Yorgancılar, F. N. (2006). Sürdürülebilir rekabet anlayışı olarak yenilik yeteneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 15(21), 379-417.