Algılanan Çalışma Koşullarının İşten Ayrılma Niyeti ile Tükenmişliğe Etkisi: Gıda Perakendeciliği Çalışanlarına Yönelik Bir Araştırma

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 214 - 236, 30.09.2022

Tamer Kılıç , İrge Şener

https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.1117207

Öz

İş yaşamı ile ilgili yapılan çok sayıdaki araştırmada çalışma koşullarının çalışanlar üzerindeki etkileri incelenmiştir. Çalışma koşulları uzun süreli ve yoğun çalışma nedeniyle günümüzde de önemini korumaktadır. Bu çalışmada, Ankara’da gıda perakendeciliği alanında faaliyet gösteren bir işletmenin 196 çalışanını kapsayan örneklem için çalışma koşullarının çalışanların işten ayrılma niyetleri üzerindeki etkisi ile bu değişkenler arasındaki ilişkide çalışanların tükenmişlik seviyelerinin aracılık etkisi incelenmiştir. Uygulanan anket çalışmasından elde edilen bulgulara göre; çalışma koşullarının ‘yoğun fiziksel çaba gerektiren koşullar’ boyutunun çalışanların hem işten ayrılma niyetlerini hem de tükenmişliklerini etkilediği; ‘ergonomik olmayan koşullar’ ile ‘monotonlaşma’ boyutlarının ise çalışanların işten ayrılma niyeti üzerinde pozitif etkisinin olduğu belirlenmiştir. Çalışanların çalışma koşulları algıları ile işten ayrılma niyetleri arasındaki ilişkide tükenmişlik seviyelerinin aracılık etkisi tespit edilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Çalışma Koşulları, Tükenmişlik, İşten Ayrılma Niyeti, Gıda Perakendeciliği Çalışanları

The Effect of Perceived Working Conditions on Burnout and Turnover Intention: A Research on Food Retail Employees

Öz

The effects of working conditions on employees have been examined for a long time in numerous studies on work-life, and these conditions are still necessary today due to intensive and long-term work. For a sample of 196 employees of a food retailing business in Ankara, this study examines the effect of working conditions on employee turnover intention and the mediating effect of employee burnout in this relation,. According to the findings obtained from the survey study, the conditions requiring intense physical effort dimension of the working conditions affect both burnout and the intention to leave. Besides, it has been determined that non-ergonomic conditions and monotonous work dimensions positively affect the employees' turnover intention. The mediating effect of burnout levels was not found in the relationship between employees' perceptions of working conditions and their intention to leave.

Anahtar Kelimeler

Working Conditions, Burnout, Turnover Intention, Retail Food Employees

Kaynakça

• Akyüz, İ. (2015). Hemşirelerin tükenmişlik ve depresyon düzeylerinin çalışma koşulları ve demografik özellikler açısından incelenmesi. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 3(1), 21-34.
• Altınöz, Ü. ve Demir, S. (2017). Yoğun bakımda çalışan hemşirelerde çalışma ortamı algısı, psikolojik distres ve etkileyen faktörler. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 8 (2), 95-101.
• Arnoux-Nicolas, C., Sovet, L., Lhotellier, L., Di Fabio, A. ve Bernaud, J.L. (2016). Perceived work conditions and turnover intentions: The mediating role of meaning of work. Frontiers in Psychology, Vol.7, Art. 704. doi: 10.3389/fpsyg.2016.00704
• Aziri, B. (2011). Job Satisfaction: A Literature Review. Management Research and Practice, 3 (4), 77-86.
• Balcıoğlu İ., Memetali S. ve Rozant R. (2008).Tükenmişlik Sendromu. Dirim Tıp Gazetesi (83), 99-104.
• Balsanelli, A. P. ve Cunha, I. C. K. O. (2013). The work environment in public and private intensive care units. Acta Paulista de Enfermagem, 26 (6), 561-568.
• Bannister, B.D. ve Griffeth, R.W. (1986). Applying a Causal Analytic Framework to The Mobley, Horner, and Hollingsworth (1978) Turnover Model: A Useful Reexamination. Journal of Management, 12(3): 433–443.
• Barutçu E. ve Serinkan C. (2008). Günümüzün Önemli Sorunlarından Biri Olarak Tükenmişlik Sendromu ve Denizli’de Yapılan Bir Araştırma. Ege Akademik Bakış, 8(2): 541-561.
• Başar, U. ve Basım, N. (2016). A cross-sectional survey on consequences of nurses' burnout: moderating role of organizational politics. Journal of Advanced Nursing. 72(8), 1838-1850.
• Baysal, A.C. (1984). İşletmelerde İşgücü Devri Sorunu. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. Güz(6): 81-97.
• Briner, R.B. (2000). Relationships between work environments, psychological environments and psychological well-being. Occupational Medicine, 50(5): 299-303.
• Budak, G. ve Sürgevil, O. (2005). Tükenmişlik ve tükenmişliği etkileyen örgütsel faktörlerin analizine ilişkin akademik personel üzerinde bir uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20 (2): 95-108.
• Cascio, W.F. (1991) Costing Human Resources: The Financial Impact of Behavior in Organizations, 3rd edition, Boston, ma:pws-kent.
• Cottini, E., Kato, T. ve Westergaard-Nielsen, N. (2011). Adverse workplace conditions, high-involvement work practices and labor turnover: Evidence from Danish linked employer–employee data. Labour Economics, 18(6), 872-880.
• Cotton, J.L. ve Tuttle, J.M. (1986). Employee Turnover: A Meta-Analysis and Review with Implications for Research. The Academy of Management Review, 11(1): 55-70.
• Çam O.(1999).Tükenmişlik üzerine bir değerlendirme, Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 14(1): 81-93.
• Çelik, M., Tabak, A., Uysal, M. P., Sığrı Ü. ve Turunç, Ö. (2010). The relationship between burnout and emotional labour of the employees in hospital sector. International journal of business and management studies, 2(1), 47-54.
• Çelik, M. ve Turunç, Ö. (2011). Duygusal emek ve psikolojik sıkıntı: iş-aile çatışmasının aracılık etkisi. Istanbul University Journal of the School of Business Administration, 40(2): 226-250
• Dalkılıç, O.S. (2006). Çalışma Hayatında Tükenmişlik Sendromu Tükenmişlikle Mücadele Teknikleri. Ankara, Nobel Yayınevi.
• De Neve, D. ve Devos, G. (2017). Psychological states and working conditions buffer beginning teachers’ intention to leave the job. European Journal of Teacher Education, 40 (1), 6-27.
• Deliorman, R. B., Boz, İ.T., Yiğit, İ. ve Yıldız, S. (2009). Tükenmişliği ölçmede alternatif bir araç: Kopenhag tükenmişlik envanterinin Marmara Üniversitesi akademik personeli üzerine uyarlaması. Yönetim Dergisi, 63, 77-98.
• Durak H. Y. ve Seferoğlu, S. S. (2017). Öğretmenlerde Tükenmişlik Duygusunun Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37(2), 759-788.
• Edelwich, J. ve Brodsky, A. (1980). Burn-out: Stages of disillusionment in the helping professions (Vol. 1). New York: Human Sciences Press.
• Eker, Ç. ve Erkal, S. (2018). Kamu Kurumlarında Çalışan Ev İdaresi Personelinin Çalışma Koşullarının İş Motivasyonuna Olan Etkisinin İncelenmesi. International Journal of Tourism, Economics and Business Sciences (IJTEBS), e-ISSN: 2602-4411, 2(2), 419-432.
• Erdil, O., Keskin, H., İmamoğlu, S. Z. ve Erat, S. (2004). Yönetim Tarzı ve Çalışma Koşulları Arkadaşlık Ortamı ve Takdir Edilme Duygusu ile İş Tatmini Arasındaki İlişkiler: Tekstil Sektöründe Bir Uygulama. Doğuş Üniversitesi Dergisi, Cilt 5, Sayı 1: 17- 26.
• Erdirençelebi, M. ve Ertürk, E. (2018). Çalışanların Örgütsel Yalnızlık Algısının İş Tatmini ve İşten Ayrılma Niyeti Üzerine Etkileri. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 17(2): 603-618.
• Eurofound (2017), Sixth European Working Conditions Survey – Overview report (2017 update), Publications Office of the European Union, Luxembourg.
• Fishbein, M. ve Ajzen, I. (1975). Belief, attitude, intention and behavior: An introduction to theory and research. Reading, MA: Addison-Wesley.
• Freudenberger, H. J. (1974). Staff burnout. Journal of social issues, 30(1), 159-165.
• Freudenberger, H. J. (1980). Burn-out: The high cost of high achievement. Garden City, New York: Doubleday.
• Göral, R. (2006), Büro Yönetimi. Mesleki ve Teknik Yayınlar Serisi, 2.Baskı, Nobel Yayın Dağıtım. Ankara.
• Gündüz, B., Çapri, B. ve Gökçakan, Z. (2012). Üniversite öğrencilerinin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (19), 38-55.
• Halbesleben J.R.B. ve Buckey M.R. (2004). Burnout in Organizational Life, Journal of Management, 30, 859-879.
• Haran S., Özgüven H.D. ve Ölmez Ş. (2000). Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastaneleri ve Ankara Numune Hastanesi'nde Çalışan Doktor ve Hemşirelerde Tükenmişlik Düzeyleri, Kriz Dergisi 6(1), 75-84.
• Hayta B. A. (2007). Çalışma Ortamının Koşullarının İşletme Verimliliği Üzerine Etkisi. Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 1, 21-41.
• Hellman, C. M. (1997). Job satisfaction and intent to leave. The journal of social psychology, 137(6), 677-689.
• Hogan R.L. ve McKnight M.A. (2007). Exploring Burnout Among University Online Instructors; An Initial Investigation, The Internet and Higer Education (10) 2: 117-124.
• Houkes, I., Janssen, P. P., de Jonge, J. ve Nijhuis, F. J. (2001). Specific relationships between work characteristics and intrinsic work motivation, burnout and turnover intention: A multi-sample analysis. European Journal of Work and Organizational Psychology, 10(1), 1-23.
• İzgi B.B. ve Olcay A. (2008). "Çalışma Koşullarının Önemi: Gaziantep İlindeki Dört ve Beş Yıldızlı Otel İşletmesi Çalışanlarına Yönelik Bir Araştırma", Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10/1, 43-62.
• Kanten, P. (2014). İşyeri Nezaketsizliğinin Sosyal Kaytarma Davranışı ve İşten Ayrılma Niyeti Üzerindeki Etkisinde Duygusal Tükenmenin Aracılık Rolü. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6 (1), 11-26.
• Kanten, S. (2012). Çalışma Koşullarının Fiziksel-Psikolojik Sağlık Belirtileri ve İş Kazaları ile İlişkisi: Mermer Çalışanları Örneği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (7), 155-167.
• Karadağ G., Sertbaş G. ve Güner İ.C. (2002). Hemşirelerin İş Doyumu ve Tükenmişlik Düzeyleri ile Bunları Etkileyen Bazı Değişkenlerin İncelenmesi, Hemşirelik Formu, 5(6): 8-15.
• Kaya N., Kaya H., Ayık S. ve Uygur E. (2010). Bir Devlet Hastanesinde Çalışan Hemşirelerde Tükenmişlik. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7:1, 401-419.
• Kaya, U. ve Özhan, Ç. K. (2012). Duygusal Emek ve Tükenmişlik İlişkisi: Turist Rehberleri Üzerine Bir Araştırma. Çalışma İlişkileri Dergisi, 3(2), 109-130.
• Kebapçı, A. ve Akyolcu, A. (2011). Acil Birimlerde Çalışan Hemşirelerde Çalışma Ortamının Tükenmişlik Düzeylerine Etkisi, Türkiye Acil Tıp Dergisi, 11(2): 59-67.
• Knudsen, H. K., Ducharme ve L. J., Roman, P. M. (2006). Counselor emotional exhaustion and turnover intention in therapeutic communities. Journal of Substance Abuse Treatment, 31 (2), 173-180.
• Korkmaz, H., Sünnetçioğlu, S. ve Koyuncu, M. (2015). Duygusal Emek Davranışlarının Tükenmişlik Ve İşten Ayrılma Niyeti İle İlişkisi: Yiyecek İçecek Çalışanları Üzerinde Bir Araştırma-Emotional Labor, Burnout And Intention to Quit Relationship: A Research On Food and Beverage Employees. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(12), 14-33.
• Kraut, A. (1975). Predicting turnover of employees from measured job attitudes. Organizational Behavior and Human Performance, 13(2), 233-243.
• Kristensen, T. S., Borritz, M., Villadsen, E. ve Christensen, K. B. (2005). The Copenhagen Burnout Inventory: A new tool for the assessment of burnout. Work & Stress, 19(3), 192-207.
• Kutanis, R. Ö. ve Karakiraz, A. (2013). Akademisyenlerde tükenmişliğin Kopenhag Tükenmişlik Envanteri (CBI) ile ölçülmesi: Bir devlet üniversitesi örneği. The Journal of Business Science, 1(2), 13-30.
• Kuzu, A., Barlas, G. Ü. ve Onan, N. G. (2018). Yeraltı maden ocaklarında çalışan maden işçilerin ruh sağlığını etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Journal of Human Sciences, 15(3), 1431-1442.
• Leupold, C. R., Ellis, L. E. ve Valle, M. (2013). Job embeddedness and retail pharmacists’ intention to leave. The Psychologist-Manager Journal, 16(4), 197-216.
• Mallery, P. ve George, D. (2003). SPSS for Windows step by step: a simple guide and reference. Allyn, Bacon, Boston.
• Maslach, C. ve Goldberg, J. (1998). Prevention of Burnout: New Perspectives, Applied and Preventive Psychology, 7, 63–74.
• Maslach, C. ve Jackson, S.E. (1981). The Measurement of Experienced Burnout. Journal of Occupational Behaviour, 2 (2): 99-113.
• Metin Ö. ve Özer F.G. (2007). Hemşirelerin Tükenmişlik Düzeyinin Belirlenmesi, Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 10 (1), 58-66.
• Mobley, W. H. (1977). Intermediate linkages in the relationship between job satisfaction and employee turnover. Journal of Applied Psychology, 62(2), 237-240.
• Mobley, W. H. (1982). Some unanswered questions in turnover and withdrawal research. Academy of Management Review, 7(1): 111-116.
• Mobley, W. H., Horner, S. O. ve Hollingsworth, A. T. (1978). An evaluation of precursors of hospital employee turnover. Journal of Applied psychology, 63(4), 408-414.
• Mobley, W.H. (1982) Employee Turnover: Causes, Consequences, and Control, MA, Addison-Wesley.
• Mueller, C.W. ve Price, J.L. (1990). Economic, psychological, and sociological determinants of voluntary turnover. Journal of behavioral economics, 19(3), 321-335.
• Omar, S. ve Noordin, F. (2016). Career Commitment and Intention to Leave Among ICT Professionals in Malaysia. In Proceedings of the 1st AAGBS International Conference on Business Management 2014 (AiCoBM 2014) (pp. 309-318). Springer, Singapore.
• Parlar S. (2008). Sağlık Çalışanlarında Göz Ardı Edilen Bir Durum: Sağlıklı Çalışma Ortamı, TAF Preventive Medicine Bulletin, 7(6): 547-554.
• Pines, A. M. (2005). The burnout measure short version (BMS). International Journal of Stress Management, 12(1), 78-88.
• Podsakoff, N. P., LePine, J. A. ve LePine, M. A. (2007). Differential challenge stressor-hindrance stressor relationships with job attitudes, turnover intentions, turnover, and withdrawal behavior: a meta-analysis. Journal of applied psychology, 92(2), 438-454.
• Pomaki, G., DeLongis, A., Frey, D., Short, K. ve Woehrle, T. (2010). When the going gets tough: Direct, buffering and indirect effects of social support on turnover intention. Teaching and Teacher Education, 26(6), 1340-1346.
• Ribelin, P. J. (2003). Retention reflects leadership style. Nursing Management, 34(8), 18-19.
• Rusbult, C. E., Farrell, D., Rogers, G. ve Mainous III, A. G. (1988). Impact of exchange variables on exit, voice, loyalty, and neglect: An integrative model of responses to declining job satisfaction. Academy of Management Journal, 31(3), 599-627.
• Sayıl I., Haran S., Ölmez Ş. ve Özgüven H.D. (1997). Ankara Üniversitesi Hastanelerinde Çalışan Doktor ve Hemşirelerin Tükenmişlik Düzeyleri, Kriz Dergisi, 5(2), 71-77.
• Spector, P.E. (1997). Job Satisfaction: Application, Assesment, Causes and Consequences. Thousand Oaks, C.A.: Sage Publications.
• Steel, R.P. ve Ovalle, N.K. (1984) A Review and Meta-Analysis of Research on the Relationship Between Behavioral Intentions and Employee Turnover. Journal of Applied Psychology, 69(4): 673-686.
• Şahin, F. (2011). Lider-üye etkileşimi ile işten ayrılma niyeti arasındaki ilişki üzerinde cinsiyetin etkisi. Ege Akademik Bakış, 11(2), 277-288.
• Taslak, S. (2015). Banka Çalışanlarının İşten Ayrılma Niyetleri Üzerinde Etkili Olan Faktörlere Yönelik Bir Araştırma: Muğla İli Örneği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(12), 145-160.
• Tekingündüz, S. ve Kurtuldu, A. (2015). İşten Ayrılma Niyeti, İş Tatmini, Örgütsel Bağlılık, Liderlik ve İş Stresi Arasındaki İlişkilerin Analizi: Bir Hastane Örneği. International Journal of Human Sciences, 12(1), 1501- 1517.
• Tengilimoğlu, D. (2005). Hizmet işletmelerinde liderlik davranışları ile iş doyumu arasındaki ilişkinin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 1 (24): 23-45.
• Tett, R. P. ve Meyer, J. P. (1993). Job satisfaction, organizational commitment, turnover intention, and turnover: path analyses based on meta analytic findings. Personnel psychology, 46(2): 259-293.
• Tümkaya, S., Çam, S. ve Çavuşoğlu, İ. (2009). Tükenmişlik Ölçeği Kısa Versiyonu'nun Türkçe'ye Uyarlama, Geçerlik Ve Güvenirlik Çalışması. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1): 387-398.
• Ünlü, O. ve Yürür, S. (2011). Duygusal Emek, Duygusal Tükenme ve Görev/Bağlamsal Performans İlişkisi: Yalova'da Hizmet Sektörü Çalışanları ile Bir Araştırma. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 37(1), 183-207.
• Vollers, D., Hill, E., Roberts, C., Dambaugh, L. ve Brenner, Z. R. (2009). AACN’s healthy work environment standards and an empowering nurse advancement system. Critical Care Nurse, 29 (6), 20-27.
• Weisberg, J. (1994). Measuring Workers’ Burnout and Intention to Leave. International Journal of Manpower, Vol:15 (1), pp. 4-14
• Weisberg, J. ve Sagie, A. (1999). Teachers' physical, mental, and emotional burnout: Impact on intention to quit. The journal of psychology, 133(3), 333-339.
• Yavuz, M. ve Akca, M. (2018). Çatışma, stres, tükenmişlik ve işten ayrılma niyeti: Medeni durum ve cinsiyete göre farklılıkların incelenmesi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 10 (2), 827-846.
• Yelboğa, N. (2018). Maden İşçilerinin Psikolojik, Sosyal ve Ekonomik Açıdan Gündelik Yaşamlarının İncelenmesi: Murgul Bakır Madeni Örneği. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 123-147. Yücel, İ. ve Koçak, D. (2018). İş tatmini ve işten ayrılma niyeti arasındaki ilişkide tükenmişliğin aracılık etkisi: Sağlık sektöründe bir çalışma. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (2): 297-321