Panoptikon Uygulamaları ve Etik İklim Algısının Kaytarma Davranışlarına Etkisi

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 2, 421 - 450, 30.06.2024

Kübra Nur Bilen , Metin Işık

https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.1362924

Öz

Bu çalışmanın amacı panoptikon uygulamaları ve etik iklim algısının kaytarma davranışları üzerindeki etkisini incelemektir. Bu bağlamda Bitlis Valiliği ve valiliğe bağlı birimlerde çalışan 255 kamu personeli ile anket çalışması yapılmıştır. Elde edilen veriler SPSS 25 programı ve AMOS 24 yazılımı kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırma bulgularına göre; panoptikonun alt boyutlarından dışsal panoptikonun önemli ve önemsiz sanal kaytarma davranışını negatif yönde etkilediği görülmüştür. Panoptikonun izlenme bilgisi ve bilinci boyutlarının ise önemsiz sanal kaytarmayı pozitif yönde etkilediği bulgulanmıştır. Panoptikonun negatif panoptikon ve dışsal panoptikon boyutlarının sosyal kaytarma davranışını negatif anlamlı etkilediği elde edilen diğer sonuçlar arasındadır. Araştırmanın diğer bağımsız değişkeni etik iklim algısı, önemli sanal kaytarmayı negatif anlamlı etkilerken; sosyal kaytarmayı pozitif anlamlı etkilemiştir. Aynı zamanda literatür taraması yapılarak panoptikon, etik iklim ve kaytarma davranışları kavramsal olarak ele alınmıştır. Literatür elde edilen analiz sonuçları ile kısmen desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Panoptikon, Etik İklim, Sanal Kaytarma, Sosyal Kaytarma

Kaynakça

• Aksay, B., ve Ay, Ü. (2016). Yapısal eşitlik modellemesi kapsamında formatif ve reflektif ölçüm. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 1-21.
• Alder, G. S., ve Tompkins, P. K. (1997). Electronic performance monitoring: an organizational justice and concertive control perspective. Management Communication Quarterly, 10(3), 259-288.
• Appelbaum, S. H., Deguire, K. J., veLay, M. (2005). The relationship of ethical climate to deviant workplace behaviour. Corporate Governance: The International Journal of Business in Society, 5(4), 43-55.
• Bagozzi, R. P., ve Lee, K. H. (2002). Multiple routes for social ınfluence: the role of compliance, ınternalization, and social ıdentity. Social Psychology Quarterly, 65(3), 226-247.
• Baştürk, E. (2016). Panoptikondan post panoptikona gözetimin soykütüğü[Yayınlanmış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Bıyıkbeyi, T. (2019). Benimsenmiş ulusal kültürel değerler sınıflandırması bağlamında panoptikon, psikolojik güçlendirme ve iş tatmini arasındaki ilişki: Bir alan araştırması[Yayınlanmış Doktora Tezi]. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Blanchard, A. L., ve Henle, C. A. (2008). Correlates of different forms of cyberloafing: the role of norms and external locus of control. Computers in Human Behavior, 24(3), 1067-1084.
• Bozkurt, İ. D. (2021). Panoptikonun çalışan verimliliği, iş stresi ve örgütsel depresyon üzerine etkisi: Balkan Grup (BPET Energy) örneği [Yayımlanmaş Yüksek Lisans Tezi]. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Brickner, M. A., Harkins, S. G., ve Ostrom, T. M. (1986). Effects of personal involvement: thought-proving implications for social loafing. Journal of Personality and Social Psychology, 51(4), 763–769.
• Buchholz, R. A., ve Rosenthal B. (1998). Business Ethics: The Pragmatic Path Beyond Principles to Process. Prentice Hall.
• Büyük, K., ve Keskin, U. (2012). Panoptikon’un elektronik dirilişi: etik bir sorun olarak işyeri izleme. İş Ahlakı Dergisi, 5(10), 55-88.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, K. E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş., ve Demirel, F. (2010). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Pegem Akademi.
• Caluya, G. (2010). The post-panoptic society? Reassessing Foucault in surveillance studies. Social Identities, 16(5), 621-633.
• Canalp, A. (2018). Michel Foucault'nun panoptikon kuramı bağlamında sanat ve iktidar [Yüksek Lisans Tezi]. Işık Üniversitesi.
• Çamuroğlu Çığ, E. (2016). Dijital çağda bakışın politikası: panoptikon ve aleniyet ilkesi. Toplum ve Demokrasi Dergisi,(Tematik Yazılar), 10(21), 91-113.
• Demirel, E. T. (2018). Nicel Araştırma Tasarımı. Eğitim Yayınevi.
• Demirel, E. T., ve Emül, E. (2018). Etik iklim algısının hasta güvenliği kültürü üzerine etkisi: Elazığ örneği. Turkısh Studies, 13(7), 84-122.
• Dolgun, U. (2020). Şeffaf Hapishane Yahut Gözetim Toplumu Küreselleşen Dünyada Gözetim, Toplumsal Denetim ve İktidar İlişkileri, Ötüken Yayınları.
• Druskat, V. U., ve Wolff, S. B. (1999). Effects and timing of developmental peer appraisals in self-managing work groups. Journal of Applied Psychology, 84(1), 58–74.
• Elçi, M., ve Alpkan, L. (2006). Etik iklimin örgütsel vatandaşlık davranışlarına etkileri. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(1), 141-170.
• Engelbrecht, A. S., Van Aswegen, A. S., ve Theron, C. C. (2005). The effect of ethical values on transformational leadership and ethical climate in organisations. South African Journal of Business Management, 36(2), 19-26.
• Foucault, M. (2000). Büyük kapatılma (I. Ergüden ve F. Keskin, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2006). Hapishanenin doğuşu (M. A. Kılıçbay, Çev.). İmge Yayınevi.
• Foucault, M. (2011). Büyük kapatılma seçme yazılar 3 (I. Ergüden ve T. Birkan, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2013). Hapishanenin doğuşu (M. A. Kılıçbay, Çev.). İmge Kitapevi Yayınları.
• Harkins, S. G., ve Petty, R. E. (1982). The effect of task difficulty and task uniqueness on social loafing. Journal of Personality and Social Psychology, 43(6), 1214–1229.
• Hooper, D. (2012). Exploratory factor analysis. School of Management.
• Işık, M. ve Bilen, K. N. (2022). Sosyal, beşeri ve idari bilimlerde güncel tartışmalar 2. S. Sönmez. ve Ö. Işık. (Ed.), Dijitalleşmenin sosyal inovasyona etkisi: sosyal değişim teorisi bağlamında bir inceleme (ss. 165-186). Duvar Yayınları.
• Işık, M., ve Bilen K. N. (2022). Panoptikon uygulamalarının sanal kaytarma davranışı üzerindeki etkisi. Uluslararası Ekonomi İşletme ve Politika Dergisi, 6(2), 258-277.
• İbiş, S., ve Batman, O. Elektronik gözetim uygulamalarının çalışanlar üzerindeki etkileri: İstanbul'daki Seyahat Acentaları Üzerine Bir Araştırma. 13. Geleneksel Turizm Paneli, 1-12.
• Jia, H., Jia, R., ve Karau, S. (2013). Cyberloafing and personality: the impact of the big five traits and workplace situational factors. Journal of Leadership & Organizational Studies, 20(3), 358-365.
• Kanten, P. (2014). İşyeri nezaketsizliğinin sosyal kaytarma davranışı ve işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisinde duygusal tükenmenin aracılık rolü. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 11-26.
• Karakehya, H. (2009). Gözetim ve suçla mücadele: gözetimin tarihsel gelişimi ile yakın dönemde gerçekleştirilen hukuki düzenleme ve uygulamalar bağlamında bir değerlendirme. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 58(2), 319-358.
• Karau, S. J., ve Williams, K. D. (1997). The effects of group cohesiveness on social loafing and social compensation. Group Dynamics, 1(2), 156–168.
• Kesen, M. (2015). Psikolojik güçlendirme çalışanların sosyal kaytarma davranışlarını azaltır mı? Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 10(38), 6531-6540.
• Koç, E., ve Erdoğan, M. (2023). Hayır kurumu ürünlerine yönelik istediğin kadar öde fiyatlandırma stratejisi ile özgecilik ilişkisi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi,18(1), 229-251.
• Latane, B., Williams, K., ve Harkins, S. (1979). Many hands make light the work: the causes and consequences of social loafing. Journal of Personality and Social Psychology, 37(6), 822-832.
• Liden, R. C., Wayne, S. J., Jaworski, R. A., ve Bennett, N. (2004). Social loafing: a field investigation. Journal of Management, 30(2), 285-304.
• Lim, V. K. (2002). The IT way of loafing on the job: cyberloafing, neutralizing and organizational justice. Journal of Organizational Behavior, 23(5), 675-694.
• Lim, V. K., ve Teo, T. S. (2005). Prevalence, perceived seriousness, justification and regulation of cyberloafing in Singapore: An exploratory study. Information & Management, 42(8), 1081-1093.
• Martin, K. D., ve Cullen, J. B. (2006). Continuities and extensions of ethical climate theory: a meta-analytic review. Journal of Business Ethics, (69), 175–194.
• Mathiesen, T. (1997). The viewer society: Michel Foucault's Panopticon revisited. Theoretical Criminology, 1(2), 215-234.
• Melossi, D., ve Pavarini, M. (1981) The prison and the factory. Origins of the penitentiary system. Macmillan. Moti, U. G. (2013). The public sector and ethical transformation: ıssues and ımplications for the Bureaucracy. The International Research Journal of Social Science and Management, 49-66.
• Murphy, S. M., Wayne, S. J., Liden, R. C., ve Erdogan, B. (2003). Understanding social loafing: the role of justice perceptions and exchange relationships. Human Relations, 56(1), 61-84.
• Newman, A., Round, H., Bhattacharya, S., ve Roy, A. (2017). Ethical climates in organizations: a review and research agenda. Business Ethics Quarterly, 27(4), 475-512.
• Okmeydan, S. B. (2017). Postmodern kültürde gözetim toplumunun dönüşümü: Panoptikon’dan sinoptikon ve omniptikon’a. Bilişim Teknolojileri Online Dergisi, 8(30), 45-69.
• Örücü, E., ve Yıldız, H. (2014). İşyerinde kişisel internet ve teknoloji kullanımı: sanal kaytarma. Ege Academic Review, 14(1), 99-114.
• Özdel, G. (2012). Foucault bağlamında iktidarın görünmezliği ve “panoptikon” ile “iktidarın gözü” göstergeleri. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 2(1), 22-29.
• Özdemir, M. (2008). Kamu yönetiminde etik. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi,4(7), 179-195.
• Özkalp, E., ve Yıldız, H. (2018). Olumlu ve olumsuz sanal kaytarma davranışlarının işteki stres üzerindeki etkisi. Is, Guc: The Journal of Industrial Relations & Human Resources, 20(1), 57-74.
• Özüdoğru, M., ve Yıldırım, Y. T. (2020). Sanal kaytarma ve işgören performansı ilişkisinde iş stresinin düzenleyici etkisinin incelenmesi: sağlık sektöründe bir araştırma. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(2), 467-490.
• Pimenta, E. (2010). Low power society: Continuous hyperconsumption and the end of the middle class in a hyperurban planet. Create Space.
• Sarı Aytekin, S. (2021). Sanal kaytarma kavramı ve sanal kaytarma kavramını açıklamakta kullanılan kavramlar. 309-330.
• Sarmento, R. P., ve Costa, V. (2019). Confirmatory factor analysis case study. Arxiv preprint:1905.05598. Semple, J. (1993). Bentham's Prison: A Study of the Panopticon Penitentiary: A Study of the Panopticon Penitentiary. Clarendon Press.
• Sezer, U., Kocaekşi, S., Ektirici, A., Aygün, C., ve Özcan, T. (2021). Algılanan sosyal kaytarma ölçeği-Türkçe formu: genç ve yetişkin sporcu örnekleminde geçerlik ve güvenirliğin incelenmesi. Psikoloji Çalışmaları, 41(3), 899-926.
• Simms, A., ve Nichols, T. (2014). Social loafing: a review of the literature. Journal of Management Policy and Practice, 15(1), 58-67.
• Steadman, P. (2007). The contradictions of Jeremy Bentham’s panopticon penitentiary. Journal of Bentham Studies, (9), 1-31.
• Şimşek, A. (2012). Araştırma Modelleri. A. Şimşek (Ed.). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri (ss. 80-107). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Taner, B., ve İştin, A. E. (2017). Çalışma ortamında sosyal kaytarma. Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3(3), 25-41.
• Tavşancıl, E. (2010). Tutumların ölçülmesi ve SPSS ile veri analizi. Nobel Yayın Dağıtım.
• Tümurtürkan, M. (2010). Gündelik hayatın gözetimi: panoptikon toplumu. ETHOS: Felsefe ve toplumsal bilimlerde Diyaloglar, 2(3), 1-19.
• Doorn, O. N. (2011). Cyberloafing: A multi-dimensional construct placed in a theoretical framework [Master Thesis]. Eindhoven University of Technology The Netherlands.
• Victor, B., ve Cullen, J. B. (1987). A theory and measure of ethical climate in organizations. Research in Corporate Social Performance and Policy, 9(1), 51-71.
• Victor, B., ve Cullen, J. B. (1988). The organizational bases of ethical work climates. Administrative Science quarterly, 33(1), 101-125.
• Wagner, J. A. (1995). Studies of individualism-collectivism: Effects on cooperation in groups. Academy of Management journal, 38(1), 152-173.
• Wart, M. V. (2003). Codes of ethics as living documents: The case of the American society for public administration. Public Integrity, 5(4), 331-346.
• Werrett, S. (1999). Potemkin and the Panopticon: Samuel Bentham and the architecture of absolutism in eighteenth century Russia. Journal of Bentham Studies, 2, 1-25.
• Williams, K. D., ve Karau, S. J. (1981). Social loafing and social compensation: the effects of expectations of co-worker performance. Journal of personality and social psychology, 61(4), 570-581.
• Yıldız, H., Yıldız, B., ve İyigün, N. Ö. (2016). Psikolojik sözleşme algısının sanal kaytarma davranışları üzerindeki etkisi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(47), 147-165.
• Yılmaz, F. (2022). İşletmelerde sosyal kaytarma. A. R. Sönmez ve T. Ala (Ed.) İşletme biliminde güncel konulara bütünsel bakış: Teori, uygulama ve yaklaşımlar (ss. 99-125). Orion Akademi.