Kurumsal Boyutlarıyla Türkiye’de Savaş Ekonomisi Yönetimi: 2. Dünya Savaşı Örneği

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 4, 979 - 1001, 31.12.2024

Bengü Doğangün Yasa

https://doi.org/10.18074/ckuiibfd.1433308

Öz

İktisadi açıdan yoğun bir seferberliği gerektiren 2. Dünya Savaşı, kapsamlı bir yönetim anlayışını içeren kurumsal bir mekanizmayla sürdürülmüştür. Bu kurumsal oluşum savaşa katılmayan ülkelerden biri olan Türkiye’de de uygulanmıştır. Çalışmanın amacı, savaş ekonomisi uygulamalarını savaş sürecinde oluşturulan kurumsal mekanizma üzerinden değerlendirmektir. Meclis ve Harp Dairesi gibi resmi kurumlar tarafından hazırlanan savaş ekonomisine yönelik raporlar oluşturulmaya çalışılan mekanizmanın yapı taşlarını teşkil etmektedir. Bu bağlamda ilgili raporların incelenmesi, savaş ekonomisi uygulamalarının belirleyici niteliklerinin açığa çıkarılması hususunda literatüre katkı sunmayı amaçlamaktadır. Bu çalışmanın temel hipotezi, 2. Dünya Savaşı’nda Türkiye’de uygulanan savaş ekonomisinin, yalnızca kısa vadeli mali eylem planları yerine, uzun vadeli bir iktisadi perspektif içerisinde tarihsel ve bütüncül bir anlayışla biçimlendirilmiş olmasıdır. Bu perspektif ağırlıklı olarak Almanya ve İsviçre modellerinin etkilerini yansıtmaktadır. Oluşturulan kurumsal yapı iaşenin sağlanması ve fiyat denetimi gibi savaşın yol açtığı güncel sorunlar yanında, sanayileşmenin devamı ve uluslararası ekonomik ilişkilerin sürdürülebilir olması gibi uzun vadeli hedeflerin gerçekleştirilmesini de amaçlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Savaş Ekonomisi, 2. Dünya Savaşı, Harp Dairesi Teşkilatı

Kaynakça

• Aral, N.Z. (1943). İktisat, maliye ve istatistik; 1943-44 bütçesi mali vaziyet-nakdi vaziyet. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 1(02), 275-299.
• Boratav, K. (2007). Türkiye iktisat tarihi. İstanbul: İmge Yayınları.
• Broadberry, S. ve Harrison, M. (2020). The economics of the second world war: seventy-five years on. Edited by Stephen Broadberry and Mark Harrison a VoxEU.org eBook.
• Doğangün Yasa, B. (2019). Türkiye iktisat tarihinde öznel boyutları ile müdahaleciliğin gelişimi ve kurumsallaşması: Etibank örneği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 275-282.
• Ergun, R. (2011). Harp ekonomisi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 44/ 1-4.
• Galbraith, J. K. (2001). The meaning of a war economy. Challenge, 44(6), 5–12.
• Gruchy, A. G. (1978). Institutional economics: Its influence and prospects. The American Journal of Economics and Sociology, 37(3), 271–281.
• Hobsbawm, E. (2004). Kısa yirminci yüzyıl aşırılıklar çağı 1914-1991. İstanbul: Everest Yayınları.
• Hodgson, G. M. (1998). The approach of institutional economics. Journal of Economic Literature, 36(1), 166–192.
• Hughes, J. R. T. (1958). Financing the British war effort. The Journal of Economic History, Cambridge University Press, vol. 18(2), 193-199.
• Institute for Economics & Peace. (2011). Economic consequences of war on the U.S. economy. https://www.economicsandpeace.org/wp/ (Erişim Tarihi: 10.01.2024).
• Kazgan, G. (2009). Tanzimat’tan 21. yüzyıla Türkiye ekonomisi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kesternich, I., Siflinger, B., Smith, J. ve Winter, J. (2014). The effects of World War II on economic and health outcomes across Europe. The Review of Economics and Statistics, Vol: 96(1):103-118.
• Office Of Publication Board Department of Commmerce Washington. (1946). Production and performance of German synthetic tires and other transformation items. Report no: OPB-34.
• Ohanian, L. E. (1997). The macroeconomic effects of war finance in the United States: World War II and the Korean War. The American Economic Review, 87(1), 23–40.
• Overy, R. (2020). The German economy from peace to war: The Blitzkrieg economy revisited. The economics of the Second World War: Seventy-five years on. Edited by Stephen Broadberry and Mark Harrison A VoxEU.org eBook.
• Pamuk, Ş. (2009). Changes in factor markets in the Ottoman Empire, 1500-1800. Continuity and Change, 24 (1). pp. 107-136.
• Pamuk, Ş. (2020). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pigou, A.C. (1988). Savaş ekonomisi. Çev. Ercan Dülgeroğlu. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(1-2), 229-235.
• Studdard, K. (2004). War economies in a regional context: Overcoming the challenges of transformation, IPA Policy Report.
• T.C. Resmi Gazete, 26.01.1940, Sayı: 4417.
• T.C. Resmi Gazete, 8.06.1940, Sayı: 4530.
• T.C. Resmi Gazete, 12.11.1942, Sayı: 5255.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2014). İktisadi politikaları ve uygulamalarıyla ikinci dünya savaşı Türkiye’si 2. Cilt. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tezel, Y.S. (2002). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Arşiv Belgeleri:
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.10.0.0; 85.560.19
• BCA, 30.1.0.0; 34.204.1
• BCA, 490-1-0-0; 578-2300-8.
• BCA, 30.10.0.0; 133.959.11.
• BCA, 30.10.0.0; 214.453.3.
• BCA, 30-18-1-2; 91-53-8.
• BCA, 30-18-1-2; 99-64-17.
• BCA, 30.18.1.2; 123.52.5.
• Türk Diplomatik Arşivi (TDA), 501; 31963-130406-23.
• TDA, 501; 32016-125983-3.
• TDA, 501; 32213-128596-2.
• TDA, 503; 2608-17014- 1.
• TDA, 503; 2608-17014- 3.
• TDA, 534; 37458-150586-5.
• TDA, 534; 37458-150586-6.
• TDA, 540; 44564-213979-4.
• TDA, 541; 44146-207556-343.
• TDA, 541; 44232-210797-14.
• TDA, 561; 222919-216675-5.