Türkiye İçin Finansal Stres Endeksinin Ölçümü ve FSE’nin Petrol Fiyatlarıyla Dinamik İlişkisinin Zamana Göre Değişen Parametreli VAR Yaklaşımıyla İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 1 - 24, 24.03.2025

Emine Karaçayır , Müge Sağlam Bezgin

Öz

Çalışmanın amacı Türkiye için bir finansal stres endeksi oluşturmak ve endeksin petrol fiyatlarında meydana gelen değişimlerle olan ilişkisini incelemektir. Çalışmada finansal stres endeksinin oluşturulmasında Borsa İstanbul 100 endeksi getirileri, volatiliteyi temsilen Borsa İstanbul 100 endeksi GARCH (1,1) modeli, Türkiye borç yayılımı ölçümünün göstergesi 10 yıllık ve 2 yıllık tahvil faizleri arasındaki fark, reel dolar/TL kuru ile rezervlerdeki değişim aracılığıyla hesaplanan Döviz Piyasası Baskı Endeksi ve Borsa İstanbul Bankacılık Endeksinden yararlanılmıştır. Ocak 2010- Mayıs 2022 aylık verilerin kullanıldığı bu çalışmada FSE oluşturulduktan sonra, FSE ve Brent Petrol fiyat değişkeniyle TVP-VAR modeli tahmin edilmiştir. Bu model, genel olarak her bir dönem için parametrelerin tahmin edilmesine izin vermektedir. Bu sayede yapısal değişimlerin, ekonomik ve finansal krizlerden kaynaklanan dalgalanmaların neden olduğu etkiler belirlenebilmektedir. Zamanla değişen parametreleri tahmin etmek amacıyla Markov Zinciri Monte Carlo (MCMC) yöntemi kullanılmıştır. Çalışma sonucunda petrol fiyatlarında meydana gelen şokları karşısında Türkiye Finansal Stres Endeksi’nin tepki verdiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Finansal kriz, finansal stres, zaman serisi analizi, TVP-VAR Model

Measurement of the Financial Stress Index for Turkey and Examination of the Dynamic Relationship between FSI and Oil Prices Using the Time-Varying Parameter VAR Approach

Öz

The purpose of this study is to create a Financial Stress Index for Turkey (FSE-T) and investigate the relationship between this index and changes in oil prices. In the development of this index, this study utilized Borsa Istanbul (BIST) 100 Index returns, a BIST 100 Index GARCH (1,1) model for expressing volatility, differences between 10-year and 2-year bond yields for the measurement of the debit spread in Turkey, the Exchange Market Pressure Index that is calculated using the real USD/TRY exchange rate and changes in reserves, and the BIST Banks Index. In the study where monthly data for the period between January 2010 and May 2022 were used, after developing the FSE, the TVP-VAR model was predicted using the Brent Oil Prices variable. This model allows the prediction of parameters for each period. This way, the effects of structural changes and fluctuations originating from economic and financial crises on the coefficients can be determined. To predict time-varying parameters in terms of hidden latent variables, the Markov-Chain Monte Carlo (MCMC) method was used. As a result of the study, it was determined that FSE-T responded to the shocks that occurred in oil prices

Anahtar Kelimeler

Finansal kriz, finansal stres, zaman serisi analizi, TVP-VAR Model

Kaynakça

• Aklan A., Çınar, N. Kanalıcı, M. ve Akay, H. (2015). Financial stress and economic activity relationship ın turkey: Post-2002 Period. Journal of Management & Economics, 22 (2) 567-580.
• Alacahan, N. D. ve Soylemez, S. Y. (2017). The ımpact of petrol prices on stock prices of energy companies: A panel data analysis for Turkey. WERI-World Economic Research Institute, No. 17006.
• Apostolakis, G. N., Floros, C., Gkillas, K. ve Wohar, M. (2021). Financial stress, economic policy uncertainty, and oil price uncertainty. Energy Economics, 104, 105686.
• Arslan, M. ve Korkmaz, M. (2021). Döviz kuru, petrol piyasası ve hisse senedi piyasası arasındaki ilişkinin incelenmesi; Türkiye örneği. Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (1), 43-60.
• Balakrishnan, R., Danninger, S., Tytell, I. ve Elekdag, S. A. (2009). The transmission of financial stress from advanced to emerging economies. IMF Working Papers, 2009(133).
• Balakrishnan, R., Danninger, S., Elekdag, S., ve Tytell, I. (2011). The transmission of financial stress from advanced to emerging economies. Emerging Markets Finance and Trade, 47(2), 40-68.
• Basher, S. ve Sadorsky, P. (2006). Oil price risk and emerging stock market. Global Finance Journal, 17, 224-251. Bastianin, A. (2020). Robust measures of skewness and kurtosis for macroeconomic and financial time series. Applied Economics, 52(7), 637-670.
• Bolaman Avcı, Ö. (2016). Petrol fiyatlarının hisse senedi piyasasına etkisi. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (3), 27-34.
• Bollerslev, T., Chou, R. Y. ve Kroner K. F. (1992). ARCH modeling in finance, Journal of Econometrics, (52), 5-59. Byrne, D. P. (2012). Petrol price cycles. Australian Economic Review, 45(4), 497-506.
• Bülbül, H., ve Akgül, I. (2018). Türkiye finansal stres endeksi ve Markov Rejim Değişim Modeli ile yüksek stres dönemlerinin belirlenmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 13(3), 125-140.
• Carderelli, R., Elekdağ S. ve Lall, S. (2011). Financial stress and economic contractions. Journal of Financial Stability, (7), 78-97.
• Çamlıca, F. ve Güneş, D. (2016). Türkiye'de finansal stresin ölçülmesi: yöntemsel bir karşılaştırma. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Banksı Ekonomi Notları (6).
• Çevik, E. İ., Diboğlu, S. ve Kenç, T. (2013), Measuring financial stress ın Turkey, Journal of Policy Modeling, (35), 370-383. Dahalan, J., Abdullah, H. B., ve Umar, M. (2016). Measuring Financial Stress Index for Malaysian economy. International Journal of Economics and Financial Issues, 6(3), 942-947.
• Ekinci, A. (2013). Financial Stress Index for Turkey. Doğus University Journal, 14(2), 213-229. Elekdağ, S., K, İ. B., Samancıoğlu, Z., Sarıkaya, Ç. (2010), Finansal stres ve iktisadi faaliyet, Central Bank Review, 10(2), 1-8. Güngör, S., ve Erer, D. (2022). Türkiye’deki gıda fiyatları ile petrol fiyatları ve döviz kuru arasındaki doğrusal olmayan ilişkinin incelenmesi: Zamanla-değişen parametreli Var modelleri. Alanya Akademik Bakış, 6(2), 2481-2498.
• Hakkio, C.S. ve Keeton, W.R. (2009), Financial stress: what ıs ıt, how can ıt be measured, and what does ıs matter?, Economic Review, Second Quarter; 5-50.
• Hamilton, James D. (1983). Oil and the macroeconomy since World War II. The Journal of Political Economy, 2(95) ,228-248.
• https://fred.stlouisfed.org/series/STLFSI4
• https://www.eia.gov/dnav/pet/hist/LeafHandler.ashx?n=PET&s=RBRTE&f=M
• Illing, M. ve Liu, Y. (2003). An ındex of Financial Stress Index for Canada, Working Paper, 1-52.
• Illing, M. ve Liu, Y. (2006). Measuring financial stress ın a developed country: An application to Canada. Journal of Financial Stability, 2(3), 243-265.
• Kamacı, A. ve Göktaş, S. (2020). Petrol fiyatları ile ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye örneği. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(22), 547-556.
• Kasal, S. (2023). What are the effects of financial stress on economic activity and government debt? An empirical examination ın an emerging economy. Borsa Istanbul Review, 23(1), 254-267.
• Kaya, E. ve Açdoyuran, B. (2017). Petrol fiyatları ve finansal stres arasındaki ilişki: Türkiye için bir Ardl yaklaşımı. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 17(33),134-155.
• Kaya, E. ve Kılınç, A. (2017). Türkiye için Finansal Stres Endeksi’nin ölçümü ve finansal stres endeksinin reel ekonomik faaliyetler ile ilişkisi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari BilimlerDergisi, 18(1), 57-70.
• Kruse, R. (2011). A New unit root test against estar based on a class of modified statistics. Statistical Papers, 52(1), 71-85.
• Malega, J., ve Horváth, R. (2017). Financial stress in the Czech Republic: measurement and effects on the real economy. Prague Economic Papers, 26(3), 257-268.
• Nagy, A., Dézsi-Benyovszki, A., ve Székely, I. (2016). Measuring financial systemıc stress ın Romanıa: A composıte ındıcator approach. Financial Studies, 20(3).
• Nakajima, J. (2011). Time-varying parameter Var model with stochastic volatility: An overview of methodology and empirical applications. Monetary and Economic Studies, 29. 107-142.
• Nazlıoğlu, Ş. Soytaş, U. ve Gupta, R. (2015). Oil prices and financial stress: A volatility spillover analysis. Energy Policy, 82, 278-288.
• Oet, M. V., Eıben, R. Bıanco, T. Gramlıch, D. ve Ong,S. (2011), Financial Stress Index: ıdentification of systemic risk conditions, Working Paper, 11 (30), 1-73.
• Öztürkler, H. ve Türkmen, G. (2013). Türkiye için finansal baskı endeksi oluşturulması. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Politika Notu, 201319.
• Park, C. Y., ve Mercado Jr, R. V. (2014). Determinants of financial stress in emerging market economies. Journal of Banking & Finance, 45, 199-224.
• Polat, O. (2020). Petrol fiyat şokları ve finansal aktivite: TVP-VAR yaklaşımı. Business & Management Studies: An International Journal, 8(2), 1922–1943.
• Polat, O. (2021). Petrol fiyat şokları ve finansal stres arasındaki zaman-değişimli ilişki: AB bölgesi için TVP-VAR analizi. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 13(25), 689-702.
• Sandahl, J. F., Holmfeldt, M., Rydén, A., ve Strömqvist, M. (2011). An ındex of financial stress for Sweden. Sveriges Riskbank Economic Review, 50-69.
• Solmaz, A. R. ve Bayraktutan, Y. (2019). Petrol fiyatları ve enflasyon ilişkisi: Seçilmiş petrol ithalatçısı ülkeler için panel veri analizi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (37), 279-291.
• Stocker, M., Baffes, J., ve Vorisek, D. (2018). What triggered the oil price plunge of 2014-2016 and why it failed to deliver an economic ımpetus ın eight charts. World Bank Blogs, 263.
• Şenol, P. (2018). Constructing a financial stress ındex for Turkey: A multivariate GARCH approach, Master’s thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şengönül, A., Karadaş, H. A. ve Koşaroğlu, Ş. M., (2018). Petrol fiyatlarının ihracat üzerindeki etkisi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 25 (2), 335-349.
• Vermeulen, R., Hoeberichts, M., Vašíček, B., Žigraiová, D., Šmídková, K. ve Haan, J. (2015). Financial stress ındices and financial crises. Open Economies Review, 26 (3), 383-406.