Psikolojide Kavramlar ve Üstün/Özel (Zekâ, Potansiyel, Yetenek) Kavramına Psiko-Felsefî Açıdan Bakış

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 10, 319 - 335, 29.12.2020

Osman Sezgin

Öz

Kelimeler ve kavramların doğru ve yerinde kullanımı bilimsel yolun sağlıklı kurulabilmesi için öncelikli şartlardan biri olarak görülür. Bilimlerin, kuramların, yöntemlerin ve kavramların ait olduğu kültür, toplum ve hatta bunları kuran ve kullanan kişilerin psikolojik durumlarının yanı sıra söz konusu toplumun ve kültürün geçirdiği tarihsel süreç de bu konuda çok önemli bir belirleyicidir. Herhangi alanın kelime ve kavramlarında bulunan karmaşa, alanın kendisini de aynı yönde etkileyeceği için o alanın bilimsel gelişimini sekteye uğratabilir. Bu doğrultuda üstün zekâ, üstün yetenek, özel yetenek, üstün ve potansiyel gibi farklı kavramların hemen hemen aynı anlamlarda kullanılmasıyla oluşan kavram karmaşasının bu bilimsel alana yansıması, pek çok açıdan gelişimi etkilemektedir. Bu makalede, bu kavramlardaki karmaşanın kültürel psikoloji bağlamında tartışılması ve böylece hâlihazırda anaakım psikolojide yer almayan fakat konu ile alakalı olan ‘akıl’ gibi kavramların ve türlerinin kültüre duyarlı bir
bakış ile tasnifi ve irdelenmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Üstün zeka, özel yetenek, akıl, potansiyel, kavram karmaşası

Kaynakça

• Başer, S. (2011). Kut ve töre. İstanbul: İrfan Yayıncılık.
• Budak, S. (2009). Psikoloji sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe sözlük. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Doksat, R. (1975). Psikopatolojiye giriş. Adana: Çukurova Üniversitesi Yayınları.
• Gardner, H. (2017). Zihin çerçeveleri: Çoklu zekâ kuramı. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Keklik, N. (1982). Felsefenin ilkeleri. İstanbul: Doğuş Yayınları.
• Maher, B. A. ve Spitzer, M. (1998). Felsefe ve psikopatoloji. İstanbul: Gendaş Kültür Yayınları.
• Morin, E. (1999). Seven complex lessons in education for the future. Paris: UNESCO Publishing.
• Neufeldt, V. ve Guralnik, D. B. (1988). Webster’s new world dictionary (4. baskı). New York: Simon&Schuster Inc.
• Özdemir, Ş. (2004). Bilgi Sosyolojisi Açısından “Doğu” ve “Batı”. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 1(1). 61-92.
• Özekes, M. (2013). Peabody resim kelime testi 3.01-3.12 yaş aralığı İzmir bölgesi standardizasyonu çalışması. Ege Eğitim Dergisi. 14(1), 90-107.
• Postman, N. (1994). Televizyon öldüren eğlence. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sak, U. (2020). Üstün zekâlılar. Ankara: Vize Akademik Yayınları.
• Schultz, D. P. ve Schultz, S. E. (2007). Modern psikoloji tarihi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Sezgin, A. S. (2013a). 6-8 yaş arası üstün ve normal çocukların yaş, zekâ ve duygu kontrolü-irade eğitimi almış olma bağlamında karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Bilim Üniversitesi.
• Sezgin, O. (2013b). Eğitimde psikolojik açıdan normale duyulan ihtiyaç, normalin ölçüsü ve çeşitleri. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 3(2), 241-258.
• Yusuf Has Hacib. (2007). Kutadgu bilig. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.