Nuri Demirağ'ın Bir Girişimci Olarak Ortaya Çıkışı, Yükselişi ve Düşüşü: Makro-Kurumsal Yaklaşım Bağlamında Tarihsel Bir İnceleme

Yıl 2020, Cilt: 18 Sayı: 38, 839 - 864, 30.10.2020

Akansel Yalçınkaya , Leyla Adiloğlu Yalçınkaya

https://doi.org/10.35408/comuybd.648537

Cited By: 1

Öz

Türkiye
Cumhuriyeti’nin ilk girişimcilerinden Nuri Demirağ, sigara kâğıdı üretimi,
kurşun kalem üretimi, demiryolu inşaatı, fabrika inşaatı, maden işletmeciliği,
uçak üretimi ve havacılık eğitimi alanlarında yaptığı yatırımlarla erken
Cumhuriyet döneminin en önemli girişimcilerinden biri olarak bilinmektedir. Bu
çalışmada, Nuri Demirağ’ın girişimlerinde devletin etkisi makro kurumsal kuram
ile açıklanmaktadır. Çalışmada girişimlerin devlet tarafından nasıl etkilendiği
ve kurumsal aktörlerin tepkilerinin nasıl değiştiği tarihsel olarak
incelenmektedir. Çalışmada, bir girişimci olarak Nuri Demirağ’ın ortaya çıkış,
yükseliş ve düşüşünde makro-kurumsal bağlamın ve devletin etkisinin
keşfedilmesi amaçlanmaktadır. Çalışmanın amacına ulaşmak için aralarında arşiv
malzemeleri, çok çeşitli metinler ile gazete haberlerinin olduğu
çeşitlendirilmiş bir veri seti derlenmiştir. Nuri Demirağ’ın ortaya çıkışı,
yükseliş ve düşüşünü keşfetmek için çalışmada anlatı analizi kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Makro Kurumsal Teori, Girişimcilik, Devlet, Nuri Demirağ

Teşekkür

Bu çalışmanın önceki özet versiyonları, 23. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi ile 14. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi'nde sözlü olarak sunulmuştur. Görüş, öneri ve eleştirileri için kongre katılımcılarına teşekkür ederiz.

THE EMERGENCE, RISE AND FALL OF NURİ DEMİRAĞ AS AN ENTREPRENEUR: A HISTORICAL REVIEW WITHIN MACRO INSTITUTIONAL THEORY

Öz

Nuri Demirağ, one
of the first entrepreneurs of the Republic of Turkey, known as one of the most
important entrepreneurs of the early Republican period with his investments in
the production of cigarette paper and pencil, construction of railway and
factories, mining operations, the production of aircraft and aviation
education. In this study, the effects of the state on Nuri Demirağ’s
initiatives are explained with the macro-institutional theory. This study
examines how the initiatives are affected by the state and the reactions of the
institutional actors are changed historically. The
study aims to explore the effects of state and macro institutions in the
emergence, rise and fall of Nuri Demirağ as an entrepreneur.  To reach the aim of the study, the data are gathered from
multiple sources that include archival materials, various kinds of text and
commentary and archival articles of newspapers. Narrative analysis is used in
this study to explore the emergence, rise and fall
of Nuri Demirağ.

Anahtar Kelimeler

Macro Institutional Theory, Entrepreneurship, State, Nuri Demirağ

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi
• 030-18-01-02-152-55
• 030-13-01-02-171-71-7
• 030-18-01-02-100-91-20
• 030-18-01-02-100-91-19
• 030-10-0-0-212-441-10
• 030-10-0-0-212-441-12
• 030-10-0-0-212-441-14
• 030-10-0-0-59-401-3
• 030-10-0-0-59-399-25
• 030-18-01-02-119-45-3
• 030-18-01-02-99-67-13
• 030-10-0-0-58-398-11
• 030-18-01-02-109-55-3
• 030-01-0-0-48-285-6
• 030-10-0-0-61-413-34
• 030-18-01-02 121-101-8
• 030-18-01-02 119-25-1
• 030-18-01-02-119-45-3
• 030-18-01-02-280-31-2
• 030-18-01-02-262-11-18
• 490-01-0-0-577-2293-1
• 490-01-0-0-5-27-24
• U.S. National Archives
• NARA, 1 Aralık 1948; 867.7962/12-148; (NAMP M1292, roll 18); NACP.
• Gazeteler ve Süreli Yayınlar
• Akşam
• Cumhuriyet
• Tasvir-i Efkâr
• Öz Kalkınma
• Resmî Gazete
• Sebilürreşad
• Tez Kalkınma
• Vatan
• Yurdda Kalkınma
• Kitaplar
• Aytemur, J.Ö. (2010) Türkiye’de Yönetim Düşüncesinin Erken Dönemleri: Sümerbank (1930-1945). İstanbul: Libra Kitap.
• Bali, R., Koraltürk, M. ve Yalçınkaya, A. (2019). Kurum ve Sektör Tarihi, İş İnsanı ve Yönetici Hatırat, Biyografi ve Otobiyografi Kitapları Bibliyografyası (1932-2018). İstanbul: Libra Kitap.
• Berkman, Ü. ve Özen, Ş. (2008). Turkish business system and managerial culture: State dependency and paternalism in transition. Gestion en Contexte Intercultural: Approaches, Problematiques, Pratiques et Plongees. Quebec: Presse de l’Universite Laval et TELUQ/UQAM, 1-25.
• Bucheli, M. ve Wadhwani, R. D. (Eds.). (2013). Organizations in Time: History, Theory, Methods. Oxford: Oxford University Press.
• Buğra, A. (2013). Devlet ve İşadamları. (Çev. Fikret Adaman). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Colpan, A. M. ve Jones, G. (2019). Development of Business Groups and Entrepreneurship: The Koç Group in Global Perspective. In Business, Ethics and Institutions (pp. 71-96). London: Routledge.
• Deliorman, M.N., (1957), Nuri Demirağ Hayat ve Mücadeleleri. İstanbul: Nu.D. Matbaası.
• Demirağ, N. (1941). Tayyare İşleri. İstanbul: Kenan Matbaası.
• Demirağ, N. (1949). CHP Genel Başkanı İsmet İnönü’ye Açık Mektup. İstanbul: İktisadi Yürüyüş Matbaası.
• Demirağ, N. (1950). CHP Genel Başkanı İsmet İnönü’ye İkinci Açık Mektup. İstanbul: Berksoy Matbaası.
• Dervişoğlu, F.M. (2007), Nuri Demirağ: Türkiye'nin Havacılık Efsanesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Günçavdı, Ö. (2009). Düşten Gerçeğe: Türkiye Sanayisinde Elginkan Topluluğu. İstanbul: Tarih Vakfı.
• Kipping, M. ve Üsdiken, B. (2008). Business history and management studies. In The Oxford Handbook of Business History, (96-119).
• Oğur, Y. (2013). Cumhuriyet’in Beyaz Mağdurları. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Sakaoğlu, N. (1994). Demirağ, Nuri. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: Tarih Vakfı.
• Selekler, Gökşen N. (2010). Makrokurumsal bakış açısı: Bir değerlendirme. A. S. Sargut ve Ş. Özen (Ed.). Örgüt Kuramları. Ankara: İmge Yayınevi. (331-378).
• Şakir, Z. (1947), Nuri Demirağ Kimdir? İstanbul: Kenan Matbaası.
• Uras, H. (2011). Hayat Bir Tecrübedir. İstanbul: Su Yayınları.
• Üsdiken, B. ve Kipping, M. (2014). History and organization studies: A long-term view. Bucheli, M. ve Wadhwani, R. D. (Eds.). Organizations in Time: History, Theory, Methods. Oxford: Oxford University Press. (33-55).
• Whitley, R. (1999). Divergent Capitalism: The Social Structuring and Change of Business Systems. New York: Oxford University Press.
• Yıldırım, İ. (2001). Cumhuriyet Döneminde Demiryolları, 1923-1950. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Zald, M.N. (1988) History, sociology and theories in organization. In Jackson J.J. (Ed.) Institutions in American Society: Essays in Market, Political and Social Organizations. Ann Arbor, MI: University of Michigan Press, (pp.81–108).
• Makaleler
• 22. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiri Çağrı Metni (2014). Selçuk Üniversitesi. Konya.
• Aksın, C. (1972). Nuri Demirağ’ın işleri ters gitmeye başlıyor. Günaydın. 10 Şubat 1972.
• Bıçaksız, A. ve Özen, Ş. (2009). İş Bankası’nın Türk İş Sistemindeki Rolü: Tarihsel bir Analiz. 17. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi , s. 536-543, 21-23 Mayıs 2009, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Buğra, A. ve Savaşkan, O. (2010). Yerel Sanayi ve Bugünün Türkiyesi’nde İş Dünyası. Toplum ve Bilim, 118, 92-123.
• Clark, P. ve Rowlinson, M. (2004). The treatment of history in organisation studies: towards an ‘historic turn’? Business History, 46(3), 331-352.
• Colpan, A. M. ve Jones, G. (2016). Business groups, entrepreneurship and the growth of the Koç Group in Turkey. Business History, 58(1), 69-88.
• Çakmak, F. (1936). Bay Nuri Demirağ. T.C. Genelkurmay Başkanlığı H. Hv. Ks. Sayı:25685. Ankara.
• Çavlı, İ. (1938). Sivas-Erzurum Demiryolu İnşaatı. Bayındırlık İşleri Dergisi, 5(6), 57-76.
• Çokgezen, M. (1998). ‘Hayatta Muvaffak Olmuş İşadamlarımız’ Röportaj Dizisinden Hareketle Cumhuriyetin Başarılı İşadamları. Toplumsal Tarih. Ekim.
• Dieleman, M. ve Boddewyn, J. J. (2012). Using organization structure to buffer political ties in emerging markets: A case study. Organization Studies, 33(1), 71-95.
• Dieleman, M. ve Sachs, W. M. (2008). Coevolution of institutions and corporations in emerging economies: How the Salim group morphed into an institution of Suharto's crony regime. Journal of Management Studies, 45(7), 1274-1300.
• Dirlik, O. (2016). Türk İş Sisteminin Evrimi: Makro Kurumsal Bir İnceleme. Yönetim ve Organizasyon Araştırmaları Dergisi, 1(2), 5-30.
• Doğan, Z. (1938). Bay Nuri Demirağ Tayyare Fabrikası. T.C. M.M.V. Hava Müsteşarlığı Hu. No. 693. Um. No. 10121. Ankara.
• Erçek, M. (2008). Türk İş Sistemi’ne Tarihi Bakış: İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Holding Yapısal Formlarının Tarihi Köken ve Etkileşimi Üzerine Bir Deneme. 16. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi. İstanbul Kültür Üniversitesi. Antalya. ss.51-54.
• Erçek, M., & Günçavdi, Ö. (2010). Evolution of national and international resource constraints and business groups: the historical case of a Turkish family holding, 1950-1999. Business and Economic History On-line, 8.
• Erçek, M. ve Günçavdı, Ö. (2016). Imprints of an Entrepreneur and Evolution of a Business Group, 1948–2010. Business History, 58(1), 89-110.
• Erdem, D. F. (2016). Cumhuriyet Türkiyesi’nin “Farklı” İşadamı Nuri Demirağ’ın Havacılık Sanayii Ve Karadeniz’den Akdeniz'e Bütünsel Kalkınma Projeleri. Karadeniz Araştırmaları, (49), 189-209.
• Ergin, M. (1952). Hayatta Muvaffak Olmuş İşadamlarımız: Nuri Demirağ. Yirminci Asır. 1(2), 23 Ağustos.
• Gökşen, N. S. ve Üsdiken, B. (2001). Uniformity and diversity in Turkish business groups: Effects of scale and time of founding. British Journal of Management, 12(4), 325-340.
• Günçavdı, Ö. ve Erçek, M. (2007). Sahiplik, Strateji, Yapı ve Bağlamın Tarihsel Etkileşimleri: Bir İşletme Grubu Örneği. 15. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi. Sakarya Üniversitesi. Sakarya. ss. 656-660.
• Haytoğlu, E. (1992). Milli Kalkınma Partisi Kurucusu Nuri Demirağ’ın Hayatı ve Projeleri, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1(2) 257-264.
• İnceöz, S. (1996). Türkiye’nin İlk Uçak Fabrikasını Kuran Adam Nuri Demirağ, Aksiyon Dergisi, 24-29.
• Karabağ, S. F. ve Berggren, C. (2014). Antecedents of firm performance in emerging economies: Business groups, strategy, industry structure, and state support. Journal of Business Research, 67(10), 2212-2223.
• Kieser, A. (1994). Why organization theory needs historical analyses—and how this should be performed. Organization Science, 5(4), 608-620.
• Kipping, M. ve Üsdiken, B. (2014). History in Organization and Management Theory: More Than Meets the Eye. The Academy of Management Annals, 8(1), 535-588.
• Özen, Ş. (2003). Türk Holdinglerinin İlgisiz Çeşitlenmesinin Nedenleri Üzerine Bir Tartışma. 11. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, 669-671.
• Rojas, F. (2010). Power through institutional work: Acquiring academic authority in the 1968 third world strike. Academy of Management Journal, 53(6), 1263-1280.
• Rowlinson, M. (2013). Management & Organizational History: the continuing historic turn. Management & Organizational History, 8(4), 327-328.
• Sakaoğlu, N. (2000). Büyük Kalpli Vatandaş: Nuri Demirağ. Popüler Tarih. Temmuz.
• Şahin, M. (2015). Nuri Demirağ, Millî Kalkınma Partisi ve İlk Muhalif Parti Gazeteleri: Yurdda Kalkınma, Tez Kalkınma ve Öz Kalkınma. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 1(40), 32-47.
• Şeker, K. (2011), Tek Parti Dönemi Ekonomik Politikaları ve Özel Teşebbüs Yatırımlarına Bir Örnek: Nuri Demirağ Tayyare Atölyesi, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23, 129-143.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (1993). Türkiye’de Ulaştırmanın Gelişimi Türkiye’de Büyük İnşaat Müteahhitlerinin Doğuşunda Cumhuriyetin Bayındırlık ve Demiryolu Programlarının Etkisi. ODTÜ Gelişme Dergisi, 20 (1-2) 207-228.
• Topal, M., Erdemir, E ve Kırlı, E. (2012). Tanzimat Dönemi Sanayileşme Hareketinin Türkiye’de İşletmecilik Anlayışının Oluşumuna Etkileri: Hereke Fabrikası ve Nizamnamesi, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25, 37-64.
• Uras, H. (2007). Nuri Demirağ, Türk Yolu Dergisi.
• Ülken, H. Z. (1974). Cumhuriyetimiz, Atatürk İnkılapları, Türk Milliyetçiliği ve Milli Beraberlik. 50. Yıl Konferansları. Millî Eğitim Bakanlığı, Ankara.
• Üsdiken, B. (2003). Türkiye'de iş yapmanın ve işletmenin akademikleştirilmesi, 1930-1950. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 58(01).
• Üsdiken, B. (2004). The French, the German and the American: Higher education for business in Turkey, 1883-2003. New Perspectives on Turkey, 5-38.
• Üsdiken, B. ve Kieser, A. (2004). Introduction: History in organisation studies. Business History, 46(3), 321-330.
• Üsdiken, B., Kipping, M. ve Engwall, L. (2011). Historical perspectives on organizational stability and change: Introduction to the special issue. Management & Organizational History, 6(1), 3-12.
• Weatherbee, T. G. (2012). Caution! This historiography makes wide turns: Historic turns and breaks in management and organization studies. Management & Organizational History, 7(3), 203-218.
• Whitley, R. (1991). The social construction of business systems in East Asia. Organization Studies, 12(1), 1-28.
• Whitley, R. (1994). Dominant Forms of Economic Organization in Market Economies. Organization Studies, 15(2), 153–182.
• Yalçın, O. (2009). Mühürdarzâde Nuri Bey’in (Demirağ) Hayatı ve Çalışmaları (1886-1957), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 44, 743-769.
• Yalçın, O. (2013). Türk Hava Kurumu’nun Kurduğu Hava Harp Sanayii Fabrikaları, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 39(86),135-180.
• Yazıcı, K. ve Şahin, K.T., (2006). Türkiye’de Girişimciliğin Gelişimi: Kültürel ve Makro-Kurumsal Bağlamın Birlikteliği, Yönetim, 17(53), 18-28.
• Tezler ve Projeler
• Dinçaslan, M. (2012). Türkiye’de Milli Burjuvazinin Girişimci Tipolojisi Olarak Nuri Demirağ ve Uçak Fabrikası Örnek Olay. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi SBE, Trabzon.
• Özen, Ş., Sargut, S., Varoğlu, A.K., Sözen, H.C. ve Gönül, Ö.Ö., (2008). Türkiye'deki Büyük Girişimci Profilindeki Değişim. TÜBİTAK SBB Proje 107K042.
• Tuna, E., (2010). Türkiye İktisadi Kalkınma Sürecinde Girişimci Örneği: Nuri Demirağ. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul.
• Video ve Belgeseller
• TVNET. (2012). Anlamak İçin: Nuri Demirağ Belgeseli. İstanbul.