BİYOKORSANLIK SORUNU VE TÜRKİYE’DE BİYOKORSANLIĞA YÖNELİK POLİTİKALAR

Yıl 2022, Sayı: Özel Sayı, 271 - 300, 29.09.2022

Erdal Güler , Ahmet Mutlu

https://doi.org/10.35408/comuybd.1146725

Cited By: 2

Öz

Doğadan canlıların veya onlara ait parçaların yetkili makamların izni olmadan yurt dışına çıkartılarak bunlarla moleküler düzeyde araştırmalar sonucunda tıbbi, zirai ve endüstriyel ürünler elde edilmektedir. Bu durum, genetik kaynakların kökenine sahip ülkeleri ekonomik, kültürel, ekolojik olarak tahribata uğratmaktadır. Biyokaçakçılık olarak adlandıran bu sorun, biyokorsanlığın birinci basamağını oluşturmaktadır. Genellikle çok uluslu şirketler tarafından gelişmekte olan ülkelerdeki yerli halkların geleneksel bilgileri, genetik kaynakları, tohum ve bitki hakkındaki yüzyıllara dayanan birikimleri, izinsiz ve tazminat ödenmeksizin patent ve fikri mülkiyet aracılığıyla mülkiyete dönüştürmeleri biyokorsanlığa neden olmaktadır. Biyokorsanlık sorunu biyokaçakçılıktan daha geniş ve çok boyutlu bir konudur. Türkiye, biyoçeşitlilik açısından küçük bir kıta özelliğine sahiptir ve bu sahip olduğu zenginlik nedeniyle bilimsel araştırma, koleksiyon ve ticari amaçlar için birçok ülkenin vatandaşları tarafından biyolojik malzeme deposudur. Türkiye’nin yüksek endemizm oranı ve “kocakarı ilaçları” olarak adlandırılan geleneksel bilgiye sahip olması, bu tür kaynakların kayıtlanma projesinin devam etmesi ve fayda paylaşımını sağlayacak pozitif koruma yöntemiyle ilgili hukuki düzenlemelerin yetersizliğinden dolayı biyokorsanlığın cazibe merkezi sayılmaktadır. Biyokorsanlıkla ilgili çalışmalar, Türkiye’de politika belgelerinde son yirmi yıldır işlenmektedir. Ülkemizde biyokorsanlık sorunu ve ona yönelik yönetsel, politik ve toplumsal duyarlılık ve önlemler yeterince gelişmemiştir. Zengin biyoçeşitliliğiyle yüksek risk altındaki ülkemizde biyokorsanlık sorununun her platformda daha fazla gündeme getirilmelidir. Çalışmanın amacı, biyokorsanlık sorununu açıklayarak Türkiye’de biyokorsanlığın önlenmesine yönelik politika belgelerinin değerlendirilmesi ve biyokorsanlık sorununa dikkat çekmektir. Çalışma, literatür taraması ve politika belgeleri incelenerek gerçekleştirilmiştir. Biyokorsanlığı ele alan bilimsel çalışmalar ve Türkiye’nin konuyla ilgili politika belgeleri incelenmiştir. Çalışmada, Türkiye’de söz konusu soruna yönelik yeterli olmamakla birlikte çok boyutlu yaklaşıldığı ve fikri mülkiyet esasında hukuki/politik araçların geliştirilmeye başladığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Biyokorsanlık, Türkiye, Politika Belgeleri

THE PROBLEM OF BIOPIRACY AND POLICIES TOWARDS BIOPIRACY IN TURKEY

Öz

Medical, agricultural and industrial products are obtained as a result of researches
at the molecular level by taking living things from nature or their parts abroad without
the permission of the competent authorities. This situation devastates the countries
with the origin of genetic resources economically, culturally and ecologically. This
problem, which is called biosmuggling, constitutes the first step of biopiracy.
Biopiracy is often caused by multinational corporations converting traditional
knowledge, genetic resources, centuries-old knowledge of seeds and plants into
property of indigenous peoples in developing countries through patents and
intellectual property without permission and compensation. The problem of biopiracy
is a broader and multidimensional issue than biosmuggling. Turkey is a small
continent in terms of biodiversity and due to its richness, it is a biological material
repository by the citizens of many countries for scientific research, collection and
commercial purposes. Turkey is considered as the center of attraction for biopiracy
due to its high rate of endemism and traditional knowledge of so-called "old women's
drugs", the continuation of the project to register such resources, and the inadequacy
of legal regulations regarding the positive protection method that will ensure benefit
sharing. Studies on biopiracy have been the subject of policy documents in Turkey for
the last two decades. In our country, the problem of biopiracy and administrative,
political and social sensitivity and measures towards it are not developed enough. In
our country, which is at high risk with its rich biodiversity, the problem of biopiracy
should be brought to the agenda more in every platform. The aim of the study is to
explain the problem of biopiracy, to evaluate the policy documents for the prevention
of biopiracy in Turkey and to draw attention to the problem of biopiracy. The study
was carried out by reviewing the literature and policy documents. Turkey's policy
documents on the subject have been examined with scientific studies dealing with
biopiracy. In the study, it has been determined that although not sufficient, a
multidimensional approach to the aforementioned problem has been approached in
Turkey and legal/political tools have begun to be developed on the basis of intellectual
property. 

Anahtar Kelimeler

Biopiracy, Turkey, Policy Documents.

Kaynakça

• 58. Hükümet Programı, Erişim: 29 Eylül 2021, https://afyonluoglu.org/PublicWebFiles/ReportsTR/Hukumet_Prg/58_hukumet_programi.pdf
• 59. Hükümet Programı, Erişim: 29 Eylül 2021, https://afyonluoglu.org/PublicWebFiles/ReportsTR/Hukumet_Prg/59_hukumet_programi.pdf
• 60. Hükümet Programı, Erişim: 29 Eylül 2021 https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/09/20070907M1-1.htm
• 61. Hükümet Programı, Erişim: 29 Eylül 2021 https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/07/20110717-1.htm
• 62. Hükümet Programı, Erişim: 29 Eylül 2021 https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/09/20140907-1-1.pdf
• 64. Hükümet Programı, Erişim: 29 Eylül 2021 https://www.aa.com.tr/uploads/TempUserFiles/64.hukumet_programi.pdf
• 65. Hükümet Programı, Erişim: 29 Eylül 2021,https://webdosya.csb.gov.tr/db/strateji/icerikler/65-hukumet-programi-20180125142728.pdf
• Adalet ve Kalkınma Partisi (2018). Cumhurbaşkanlığı Seçimleri ve Genel Seçimler Seçim Beyannamesi, Erişim: 5 Temmuz 2021, https://www.akparti.org.tr/media/271931/secim-beyannamesi-2018.pdf
• Adalet ve Kalkınma Partisi (t.y). AK Parti Programı, Erişim: 4 Temmuz 2021, https://www.akparti.org.tr/parti/parti-programi/
• Akın, H. (2019). Fen Bilimleri Öğretmen Adaylarının Biyolojik Kaçakçılık Kavramına Yönelik Görüşleri. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Alıca, G. (2012). Tabiat ve Biyolojik Çeşitlilik Koruma Kanunu Tasarısı’nın Doğa Koruma Mevzuatı Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Ankara Barosu Dergisi, 3, 185-216.
• Aydemir, Y. (2019). Artvin’deki Biyokaçakçılığın Durumu ve Önlenmesi. Artvin Çoruh Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Başaran, G. (2017). Türkiye’de Biyokaçakçılık. Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Birben, Ü. ve Gençay, G. (2018). Bio-smuggling In Turkey. Crime, Law and Social Change, 71, 345-364.
• Cumhuriyet Halk Partisi (2018). Cumhuriyet Halk Partisi Seçim Bildirgesi Millet İçin Geliyoruz, Erişim: 8 Temmuz 2021, http://secim2018.chp.org.tr/files/CHP-SecimBildirgesi-2018-icerik.pdf?v=3
• Cumhuriyet Halk Partisi (t.y). CHP Parti Programı Erişim: 6 Temmuz 2021, https://chp.azureedge.net/1d48b01630ef43d9b2edf45d55842cae.pdf
• Çevre Bakanlığı (2001). Ulusal Biyoçeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı, (s. 31-39) Erişim: 24 Mart 2021, https://web.archive.org/web/20060117215401/http://www.bcs.gov.tr/2.5.php
• Devlet Planlama Teşkilatı (1977). Dördüncü Kalkınma Planı(1979-1983) (s. 13) Erişim: 3 Nisan 2021, https://sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/10/Dorduncu_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1979-1983.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı (1995). Fikri Haklar Özel İhtisas Komisyonu Raporu (1996-2000) (s. 128) Erişim: 4 Nisan 2021, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/7-FikriveSinaiHaklar.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı (2000). Bilim ve Teknoloji Özel İhtisas Komisyonu Raporu (2001-2005) (s. 36) Erişim: 5 Nisan 2021, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/08_BilimVeTeknoloji.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı (2000). Fikri Haklar Özel İhtisas Komisyonu Raporu (2001-2005) (s. 168) Erişim: 10 Nisan 2021, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/08_FikriHaklar.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı (2007). Çevre Özel İhtisas Komisyonu Raporu (2014-2018), (s. 31) Erişim: 15 Nisan 2021, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/09_Cevre.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı (2007). Fikri Mülkiyet Hakları Özel İhtisas Komisyonu Raporu (2014-2018), (s. 13) Erişim: 20 Nisan 2021, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/09_FikriM%C3%BClkiyetHaklar%C4%B1.pdf
• Duru, B. (2006). Modern Muhafazakarlık ve Liberal Politikalar Arasında Doğal Varlıklar: AKP’nin Çevre Politikalarına Bir Bakış. Mülkiye, 30(252), 297-313.
• Dünya Biyoçeşitlilik Etklinliği Ankara’da Gerçekleştirildi, Erişim: 5 Temmuz 2022, https://www.tarimorman.gov.tr/DKMP/Haber/181/Dunya-Biyolojik-Cesitlilik-GunuEtkinligi-Ankarada-Gerceklestirildi
• Dünyada Biyoçeşitlilik Azalırken Türkiye’de Artıyor, Erişim: 4 Haziran 2021, https://www.tarimorman.gov.tr/Haber/5007/Dunyada-Biyocesitlilik-Azalirken-Turkiyede-Artiyor
• Eralp, K. (2003). Genetik Kaynaklar ve Patent. Türk Patent Enstitüsü Patent Dairesi Başkanlığı Uzmanlık Tezi.
• Garcia, J. (2007). Fighting Biopiracy: The Legislative Proteciton of Traditional Knowledge. Berkeley La Raza Law Journal, 18, 7-28.
• Halkların Demokratik Partisi (2018). Seçim Beyannamesi, Erişim: 8 Temmuz 2021, https://bianet.org/system/uploads/1/files/attachments/000/002/124/original/HDP_Se%C3%A7im_Bildirgesi.pdf?1526306774
• Halkların Demokratik Partisi (t.y.). Parti Programı, Erişim: 8 Temmuz 2021, https://www.hdp.org.tr/tr/parti-programi/8/
• İyi Parti (t.y.). İyi Parti Programı, Erişim: 8 Temmuz 2021, https://iyiparti.org.tr/storage/img/doc/iyi-parti-guncel-parti-program.pdf
• İzmir Milletvekili Hasan Kalyoncu’nun 7/16149 Esas Numaralı Biyokaçakçılıkla Mücadeleye İlişkin Yazılı Soru Önergesine İlişkin (2019). Erişim: 06 Aralık 2019, https://www2.tbmm.gov.tr/d27/7/7-16149s.pdf
• Kalkınma Bakanlığı (2013). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018), Erişim: 2 Nisan 2021, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Onuncu-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-2014-2018.pdf
• Kalkınma Bakanlığı (2018). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023), (s. 72) Erişim: 25 Nisan 2021, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/07/OnbirinciKalkinmaPlani.pdf.
• Kurt, O., Çelik, N., Göre, M. ve Kurt, H. (2019). Türkiye’de Biyoçeşitliliği Tehdit Eden Biyo-kaçakçılık. Türk Tarım-Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 7(2), 46-51.
• Lemeire, S. (2013). Biopiracy. Faculteit Rechtgeleerdheid Universiteit Gent Unpublished Master Thesis.
• Mgbeoji, I. (2006). Global Biopracy: Patents, Plants, and Indigenous Knowledge, UBC Press, British Columbia.
• Milliyetçi Hareket Partisi (2009). Parti Programı Geleceğe Doğru, Erişim: 7 Temmuz 2021,https://www.mhp.org.tr/usr_img/_mhp2007/kitaplar/mhp_parti_programi_2009_opt.pdf
• Milliyetçi Hareket Partisi (2018). 24 Haziran 2018 Seçim Beyannamesi, Erişim: 7 Temmuz 2021, https://www.mhp.org.tr/usr_img/_mhp2007/kitaplar/24haziran2018_secim_beyannamesi_tam_web.pdf
• Ragnar, J. (2004). Biopiracy, The CBD and TRIPS- Prevention of Biopiracy. Faculty of Law University of Lund Master Thesis.
• Reid, J. (2009). Biopiracy: The Struggle For Traditional Knowledge Rights. American Indian Law Review, 34(1), 77-98.
• Robinson, D. (2010). Confronting Biopiracy, Washington: Earthscan.
• Shiva, V. (2016). Biopiracy: The Plunder of Nature and Knowledge, Noth Atlantic Books.
• Sümer, G. (2016). Çevresel ve Milli Güvenlik Boyutları Açısından Biyolojik Çeşitlilik ve Tehlikeler. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İBBF Dergisi, 11(1), 207-224.
• Şatıroğlu, İ. (2002). Yerli Halklar ve Çevresel Adalet. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyal Çevre Bilimleri Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• T.C Cumhurbaşkanlığı (2019). Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı 2019, Erişim: 22 Şubat 2021, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/2019_Yili_Cumhurbaskanligi_Yillik_Programi.pdf
• T.C. Cumhurbaşkanlığı (2020). Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı 2020, Erişim: 22 Şubat 2021, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/11/2020_Yili_Cumhurbaskanligi_Yillik_Programi.pdf
• Tabiat ve Biyolojik Çeşitlilik Yasa Taslağı Görüşü, Erişim: 5 Mayıs 2021, http://www.tmmob.org.tr/icerik/tabiati-ve-biyolojik-cesitliligi-koruma-kanunu-tasarisina-iliskin-tmmob-gorusu
• Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli’nin 7/16149 Esas Numaralı Soru Önergesine Yanıtına İlişkin, Erişim: 6 Aralık 2019, https://www2.tbmm.gov.tr/d27/7/7-16149sgc.pdf Tarım ve Orman Bakanlığı (2008). Ulusal Biyoçeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı, Erişim: 25 Mart 2021, http://www.surdurulebilirkalkinma.gov.tr/wp-content/uploads/2016/06/ULUSAL_B%C4%B0YOLOJ%C4%B0K_%C3%87E%C5%9E%C4%B0TL%C4%B0L%C4%B0K_STRATEJISI_VE_EYLEM_PLANI.pdf
• Tarım ve Orman Bakanlığı (2019). Ulusal Biyoçeşitlilik Eylem Planı, Erişim: 25 Mart 2021, http://www.nuhungemisi.gov.tr/Content/Documents/ubep-turkce.pdf
• TBMM (2012). Çevre Komisyonu Tutanak Dergisi, 24 Yasama Dönemi, Yasama Yılı 2, s. 2-3.
• TBMM (2017). Genel Kurul Tutanağı 26. Dönem 2. Yasama Yılı 99. Birleşim (s. 56), Erişim: 3 Ekim 2021, https://www.tbmm.gov.tr/Tutanaklar/Tutanak?BaslangicSayfa=1&BitisSayfa=56&BirlesimSiraNo=22912&Tur=H
• TBMM (2018). Çevre Komisyonu Tarım ve Orman Bakanlığı Çalışma Ziyareti Toplantısı Tutanakları (s.7) Erişim: 04 Ekim 2021, https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/komisyon_tutanaklari.goruntule?pTutanakId=2229
• TBMM (2019). Genel Kurul Tutanağı 27. Dönem 2. Yasama Yılı 43. Birleşim (s.4-5) Erişim: 03 Ekim 2021, https://www.tbmm.gov.tr/Tutanaklar/Tutanak?BirlesimSiraNo=23222&BaslangicSayfa=4&BitisSayfa=4&Tur=H
• Tıbbi Ve Aromatik Bitki Çeşitliliğinin Korunmasında, Bunların Üretiminde Ve Pazarlanmasında Karşılaşılan Sorunlar İle Alınması Gereken Tedbirlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu (2019). (s. 44-45) Erişim: 3 Ekim 2021, https://www.tbmm.gov.tr/Denetim/MeclisArastirmaKomisyonu/1406
• Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Anlaşması, Erişim: 18 Şubat 2021, https://www.telifhaklari.gov.tr/Ticaretle-Baglantili-Fikri-Mulkiyet-Anlasmasi-TRIPS
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı (2019). Onbirinci Kalkınma Planı (2019-2023), Erişim: 5 Temmuz 2022, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/07/OnbirinciKalkinmaPlani.pdf