TARİHİN SONU TEZİ VE LİBERAL DÜNYA DÜZENİNİN KRİZİ

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 56, 1056 - 1076, 19.03.2025

Habib Aydın

https://doi.org/10.35408/comuybd.1599302

Öz

İnsanlık tarihi siyasi ideolojilerin kavramsal ve kuramsal mücadelesine tanıklık etmiştir. Fransız İhtilali, Sanayi Devrimi ile I. ve II. Dünya Savaşı gibi tarihsel olaylar ideolojilerin test edildikleri birer laboratuvar görevi görmüşlerdir. Siyasi ideolojiler arasında liberalizm rakiplerine oranla nisbi başarılar elde etmiş ve bunu küresel sahada yaymaya çalışmıştır. 2014 yılında Rusya ve Ukrayna arasında başlayan anlaşmazlıklar, 2022 yılında Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesiyle devam etmiştir. Rusya’nın müdahalesi, komünizm geçmişi olan bir devletin liberalizme karşı atağa geçtiği tartışmalarını beraberinde getirmiştir. Liberalizmin savunucusu Batı dünyası akademik alanda Rusya’yı saldırgan ve yayılmacı olarak nitelemiştir. Liberal bir ideolog olarak Francis Fukuyama bu savaşa liberal eleştiriler yöneltmiştir. Çalışmanın amacı, Francis Fukuyama’nın ileri sürdüğü liberal tezlerin Rusya-Ukrayna savaşında Batı dünyasının evrensel hedeflerine meşruiyet kazandırma amacını göstermektir. Bu çalışma, tarihin sonu kavramının, liberalizmin tek ve yenilmez ideoloji olduğu algısının entelektüel propagandası olduğu iddiasına dayanmaktadır. Dinamik bir döngü halinde bulunan siyasi hayatı, sonlanma şeklinde tanımlamaya çalışmak bilimsel gerçeklerle örtüşmemektedir. Fukuyama liberalizme rakip olabilecek; Asya değerleri, köktendincilik ve milliyetçilik gibi ideolojilerin dünya çapında taban bulduğunu fark edince ileri sürdüğü tezde yanıldığını kabul etmiştir. Liberal dünya ötekileştirdiği ideolojiler karşısında bir meydan okuma ile karşı karşıya kalmıştır. Bu çalışma hazırlanırken konu ile ilgili kitap, kitap bölümü, makale, bildiri ve gazete haberleri incelenmiştir. Fukuyama’nın eserlerinde ileri sürdüğü “Tarihin Sonu” tezini çürüten tarihsel olaylar ve ideolojiler ile karşılaştırmalı analiz yapılmıştır. Örnek olay olarak Rusya-Ukrayna Savaşı seçilmiştir. Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesi, Batı kamuyounda bölgesel bir savaşın küresel niteliğe dönüşme ihtimalini arttırmıştır. Savaşın geniş bir zamana yayılması ve yıkıcı etkisi liberal kuramların tarihsel bir meydan okuma ile karşı karşıya kaldığını göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Liberalizm, Francis Fukuyama, Tarihin Sonu

THE END OF HISTORY THESIS AND THE RUSSIAN-UKRAINE WAR

Öz

Human history has witnessed the conceptual and theoretical struggle of political ideologies. Historical events such as the French Revolution, the Industrial Revolution, and World War I and II have served as laboratories where ideologies were tested. Among political ideologies, liberalism has achieved relative success compared to its rivals and has tried to spread this in the global arena. The disputes that began between Russia and Ukraine in 2014 continued with Russia's intervention in Ukraine in 2022. Russia's intervention brought about discussions that a state with a communist past was attacking liberalism. The Western world, which is the defender of liberalism, has described Russia as aggressive and expansionist in the academic field. As a liberal ideologist, Francis Fukuyama directed liberal criticisms to this war. The aim of the study is to show how the liberal theses put forward by Francis Fukuyama aimed to legitimize the universal goals of the Western world in the Russia-Ukraine war. This study is based on the claim that the concept of the end of history is the intellectual propaganda of the perception that liberalism is the only and invincible ideology. Trying to define political life, which is in a dynamic cycle, as an end does not correspond to scientific facts. When Fukuyama realized that ideologies such as Asian values, fundamentalism and nationalism, which could compete with liberalism, had gained ground worldwide, he admitted that he was wrong in his thesis. The liberal world faced a challenge against the ideologies it had marginalized. In preparing this study, books, book chapters, articles, declarations and newspaper reports on the subject were examined. A comparative analysis was made with historical events and ideologies that refuted the "End of History" thesis put forward by Fukuyama in his works. The Russia-Ukraine War was chosen as a case study. Russia's intervention in Ukraine increased the possibility of a regional war turning into a global war in Western public opinion. The war's spread over a long period of time and its devastating effect showed that liberal theories faced a historical challenge.

Anahtar Kelimeler

Liberalism, Francis Fukuyama, The End of History

Kaynakça

• Allin, D. H., ve Jones, E. (2022). Sleepwalking to Solidarity? Russia, Ukraine and the European Dream. Survival, 64(3), 213–222.
• Andrew, H. (2018). Siyaset, 19. Baskı, Ankara: BB101 Yayınları.
• Atikoğlu, A. (2022). Francis Fukuyama'dan yeni kitap: Liberalizmin sonu gelebilir,
• Braithwaite, R. (2014). Russia, Ukraine and the West. The RUSI Journal, 159(2), 62–65.
• Bravo, I. B. (2006). Tarihin Sonuna İlişkin Fikirler: G.W.F. Hegel, K. Marx, F. Fukuyama . Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 7 (1) , 37-58.
• Brooten, L., ve Verbruggen, Y. (2017). Producing the News: Reporting on Myanmar’s Rohingya Crisis. Journal of Contemporary Asia, 47(3), 440–460.
• Bell, D. (2014). What Is Liberalism? Political Theory, 42(6), 682–715.
• Bell, M. S. (2024). The Russia-Ukraine War and Nuclear Weapons: Evaluating Familiar Insights. Journal for Peace and Nuclear Disarmament, 1–15.
• Boungou, W., ve Yatié, A. (2024). Uncertainty, stock and commodity prices during the Ukraine-Russia war. Policy Studies, 45(3–4), 336–352.
• Cheng, E., ve Wang, Z. (2018). Enriching and Developing Marxism in the Twenty-First Century in Various Aspects: Six Definitions of Marxism. International Critical Thought, 8(2), 177–192.
• Cole, G. D. H. (1952). The Bolshevik Revolution. Soviet Studies, 4(2), 139–151.
• Çakı, C., Gazi, M. A., ve Çakı, G. (2019). Vietnam Savaşı Sırasında Çin-Abd İlişkileri: Çin Propaganda Posterleri Üzerine İnceleme. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 7(2), 953-976.
• Çetin, İ., ve Özcan, M. (2018). Popülist Siyaseti Besleyen Cemaatleşme Ve “Ötekiler”. Sosyoloji Dergisi(37), 53-79.
• Dietz, J. L. (1980). Dependency Theory: A Review Article. Journal of Economic Issues, 14(3), 751–758.
• Dutta, S., ve Abbas, T. (2024). Protecting the people: populism and masculine security in India and Hungary. Journal of Political Ideologies, 1–23.
• Erdi̇l, B. (2021). “Rusya Federasyonu’nun Kırım’ı İşgaline Etki Eden Süreç ve Ukrayna Jeopolitiği”. Karadeniz Araştırmaları. XVIII/69: 47-56.
• Esin, A. (2023). Özel Röportaj - Siyaset Bilimci Francis Fukuyama, Erişim Tarihi: 07.01.2025
• Etkind, A. (2022). Ukraine, Russia, and Genocide of Minor Differences. Journal of Genocide Research, 25(3–4), 384–402.
• FitzGerald, C. P. (1952). The revolutionary tradition in China. Historical Studies: Australia and New Zealand, 5(18), 93–105.
• Fukuyama, F. (1986). Gorbachev and the Third World. Foreign Affairs, 64(4), 715–731.
• Fukuyama, F. (1989). A Reply to My Critics. The National Interest, 18, 21–28.
• Fukuyama, F. (1989). Tarihin Sonu mu ? The National Interest, Dünya Solu, Üç Aylık Sosyalist Çeviri Dergisi, Güz 1990: s. 6. 96-119.
• Fukuyama, F. (1991). Liberal Democracy as a Global Phenomenon. PS: Political Science and Politics, 24(4), 659–664.
• Fukuyama, F. (1993). The Modernizing Imperative: The USSR as an Ordinary Country. The National Interest, 31, 10–18.
• Fukuyama, F. (1995). Virtue and Prosperity. The National Interest, 40, 21–27.
• Fukuyama, F. (1997). Falling Tide: Global Trends and US Civil Society. Harvard International Review, 20(1), 60–64.
• Fukuyama. F. (1999). Tarihin Sonu ve Son İnsan, Gün Yayıncılık: İstanbul
• Fukuyama, F. (1999). How to Re-Moralize America. The Wilson Quarterly (1976-), 23(3), 32–44.
• Fukuyama, F. (2001). Social capital, civil society and development, Third World Quarterly, 22:1, 7-20,
• Fukuyama, F. (2004). Transhumanism. Foreign Policy, 144, 42–43.
• Fukuyama, F. (2012). The Future of History: Can Liberal Democracy Survive the Decline of the Middle Class? Foreign Affairs, 91(1), 53–61.
• Jıkhareva A. ve Surber K. (2022). Ukrayna yatırım laboratuvarı mı? Çev. Fatih Kıyman,
• Gafarlı. O. (2018). Rusya'da Dış Politika Popülizmi ve Muhafazakar Direniş, Birikim Dergisi.
• Gagliardi, A., ve Pasetti, M. (2024). Fascism in the public sphere of post-fascist Italy. Journal of Modern Italian Studies, 29(3), 245–250.
• Güçtürk, E.Y. (2021). Amerikan Hegemonyasının Sonu, Perspektif, Erişim Tarihi: 07.01.2025
• Güçtürk, E.Y. (2022). Liberalizm Ulusa Gerek Duyar, Perspektif, Erişim Tarihi: 08.01.2025
• Hadfield, A. (2008). EU–Russia Energy Relations: Aggregation and Aggravation1. Journal of Contemporary European Studies, 16(2), 231–248.
• Heine, J. (2024). Active non-alignment, the sovereignty paradox and the Russia-Ukraine war. Contemporary Security Policy, 45(4), 698–707.
• Herwitz, D. (2000). Francis Fukuyama and the End of History. South African Journal of Philosophy, 19(3), 222–234.
• Heyman, N. M. (1966). France Against Prussia: The Jena Campaign of 1806. Military Affairs, 30(4), 186–198.
• Humphrey, H. H. (1955). Liberalism. The American Scholar, 24(4), 419–433.
• Ikenberry, G. John. (2018). The end of liberal international order?, International Affairs, Volume 94, Issue 1, January 2018, Pages 7–23, https://doi.org/10.1093/ia/iix241
• Independent Türkçe (2022). Fukuyama yazdı: Rusya, Ukrayna'da açık bir yenilgiye gidiyor, Erişim Tarihi: 08.01.2025
• İzmir Büyükşehir Belediyesi (2023). Francis Fukuyama: “Demokrasinin yeniden inşa edilmesi önemli” Erişim Tarihi: 08.01.2025
• Johnson, M. (2014). Conservatism and ideology. Global Discourse, 5(1), 1–3.
• Kabadayı, T. (2007). "Tarih Bitti Mi?". FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi: 103-113
• Koç, E. M. (2019). Huntington’dan Fukuyama’ya: Medeniyetler Arası Tahammülsüzlük ve Doğu-Batı Çatışması. Avrasya Sosyal Ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(1), 200-207
• Lane, D. (2007). Post-Communist States and the European Union. Journal of Communist Studies and Transition Politics, 23(4), 461–477.
• Lawler, P. A. (1996). History and Nature: Fukuyama, Kojève, and Rousseau. Perspectives on Political Science, 25(3), 133–141.
• Layne, C. (2000). US hegemony and the perpetuation of NATO. Journal of Strategic Studies, 23(3), 59–91.
• Leuffen, D., Dimitrova, A. L., Sedelmeier, U., Lavenex, S., Risse, T., ve Schimmelfennig, F. (2024). Rhetorical action in a liberal international order in crisis: theorising EU and NATO enlargements post-2022. Journal of European Public Policy, 1–46.
• Levine, N. (2009). Hegelian Continuities in Marx. Critique, 37(3), 345–370.
• Li, Z. (2016). The public conception of morality in John Rawls’ political liberalism. Ethics ve Global Politics, 9(1).
• López L. (2022). Putin and the Populist Playbook: A Lesson for Democracies,
• Mamonova, N. (2018). Vladimir Putin and the rural roots of authoritarian populism in Russia
• March, L. (2023). Putin: populist, anti-populist, or pseudo-populist?1. Journal of Political Ideologies, 1–23.
• Martin, B. A. (1948). Liberalism. The Western Political Quarterly, 1(3), 295–297.
• McCormack, G. (1982). Nineteen-Thirties Japan: Fascism? Bulletin of Concerned Asian Scholars, 14(2), 20–32.
• Migliorati, M. (2024). New Nordic pathways? Explaining Nordic countries’ defence policy choices in the wake of the Ukrainian war. Journal of European Public Policy, 1–26.
• Nitoiu, C. (2024). The path to Russia’s 2022 invasion of Ukraine: Moscow’s framing of conflict and cooperation with the West under Putin’s rule. Southeast European and Black Sea Studies, 1–19.
• Önder, E., (2022). Ukrayna-Rusya Savaşının Politik Yansımaları, Avrasya Dosyası Dergisi, 13 (2): 38-59, İstanbul.
• Parker, W. N. (1955). Growth and stagnation in the European economy: A Summary and Critical Comments. Scandinavian Economic History Review, 3(2), 239–255.
• Pippin, R. (2010). Hegel on Political Philosophy and Political Actuality. Inquiry, 53(5), 401–416.
• Ran, T., ve Liu, Z. (2023). “The Russia-Ukraine War” or “The US-Russia War”? Thematic analysis of Global Times’ coverage of the Russia-Ukraine War. Media Asia, 51(1), 3–32.
• Rosenberg, P. (2021). Hegel’s Political Philosophy. Critical Review, 33(3–4), 392–430.
• Sakwa, R. (2008). Putin’s Leadership: Character and Consequences. Europe-Asia Studies, 60(6), 879–897.
• Sinnerbrink, R. (2004). Recognitive Freedom: Hegel and the Problem of Recognition. Critical Horizons, 5(1), 271–295.
• Tzampaz, S. (2022). Fukuyama’nın Yeni Kitabı ‘Liberalizm ve Hoşnutsuzlukları’ Üzerine: Hani Tarihin Sonu Gelmişti? Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD), 8(17), 376-385.
• Veracini, L. (2018). Where does colonialism come from? Rethinking History, 22(2), 184–202.
• Verma, R. (2024). The Russia-Ukraine war and the Global South’s sovereignty paradox. Contemporary Security Policy, 45(4), 555–569.
• Yamaç, M. (2021). "Post-Truth Paradigma ve Medeniyetler Çatışması Tezi Bağlamında Batı ve İslâm Medeniyeti". GAB Akademi 1: 31-64
• Yaraç, N. (2022). Fukayama tezinde ısrarlı: Yine de ‘Tarihin Sonu, Fikirturu, Erişim Tarihi: 08.01.2025
• Yıldız, M. (2022). Rusya-Ukrayna Savaşında Rusya’yı Anlamak: Tek Sorumlu Putin Mi?, Akademik Hassasiyetler, 9(19), 143-168.
• Yıldız, Uğurcan (2022a). "Tarihin sonu" ilanıyla ünlü siyaset bilimci: "Liberal demokrasiyi kurtarmak için Ukrayna kilit önemde", Independent Türkçe, Erişim Tarihi: 07.01.2025
• Yüce, M. ve Erkan. S. (2023). “Hegemonyada Karşılıklı Bağımlılık Teorisi Kapsamında Çin’in Suudi Arabistan Ve İran Ile İlişkilerinin Analizi”. Güvenlik Stratejileri Dergisi 19, sy. 45: 333-62.
• Westra, R. (2023). The Question of Socialism in China: An Introduction. Journal of Contemporary Asia, 53(5), 749–766.
• Willett, M. (2022). The Cyber Dimension of the Russia–Ukraine War. Survival, 64(5), 7–26.
• Wright, R. (1998). America’s Iraq policy: How did it come to this? The Washington Quarterly, 21(3), 53–70.
• Zabala, Santiago ve Gallo, Claudio (2022). Putin’in filozofları: Ukrayna’yı işgal etme fikrini ona kim verdi?, Çev. Caner Köseler.