HISTORICAL DEVELOPMENT OF THE MASCULINITY OF POLITICS IN TURKEY FROM THE OTTOMAN ERA TO THE 2000s

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 57, 1678 - 1704, 23.07.2025

Elif Kaldırımoğlu Türkoğlu , Rabia Burçin Yavuz

https://doi.org/10.35408/comuybd.1593080

Öz

The historical roots of women's struggle against unequal conditions in Turkish political life can be traced back to the women's movement that emerged within the masculine political and social structure of the Ottoman Empire. The questioning and searching that began in the Ottoman Empire in the 19th century constituted an important starting point for women's access to the public sphere. In the masculine political and social order of this period, there was an approach that women should be in the private sphere. However, within the scope of the modernization processes that developed in the Ottoman Empire during this period, there were some changes in the social and economic conditions of women. Nevertheless, it is difficult to say that women made gains especially at the political level. Although there were developments indicating an awareness and struggle on the part of women for their political rights, women had to wait for the Republic to realize their political rights. With the Republican Revolution, women gained most of their basic rights at the political, social and economic levels. It is an important democratic development that women gained their political rights before most countries in Europe. However, in the historical process, women's participation in politics and political representation levels have not progressed in the expected direction and women's representation levels have remained weak. Although women's gaining their political rights is positive in terms of establishing a relationship of equal representation, the data in politics show that men are in the majority and politics is subject to a masculine functioning. In parallel with the developments in the world, the fact that men have a dominant position in Turkish political life compared to women has negatively affected women's participation in politics. The low level of women's representation in Turkish politics from the process that started with women gaining their political rights to the present day has led to politics being a male-dominated field. In this study, the factors contributing to the low levels of women's representation and the patriarchal nature of politics are examined in a historical context using the literature review method. However, due to the multidimensionality and depth of the subject, a period-specific limitation is applied, and the historical context is confined to the period starting from the Ottoman era and continuing until the 2000s.

Anahtar Kelimeler

women , masculine politics , gender , political representation

OSMANLI’DAN 2000’Lİ YILLARA KADAR TÜRKİYE’DE SİYASETİN ERİLLİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ

Öz

Türk siyasal yaşamında kadınların yaşadıkları eşitsiz koşullara karşı verdikleri mücadelenin tarihsel kökleri Osmanlı’daki eril siyasal ve toplumsal yapı içerisinde oluşan kadın hareketine dayanmaktadır. Osmanlı’da 19. yüzyılda başlayan sorgulama ve arayışlar, kadınların kamusal alana çıkmaları konusunda önemli bir başlangıç noktasını teşkil etmektedir. Bu dönemdeki eril siyasal ve toplumsal düzende, kadınların özel alanda yer almaları gerektiği yönünde bir yaklaşım söz konusudur. Fakat Osmanlı’da bu dönemde gelişen modernleşme süreçleri kapsamında, kadınların sosyal ve ekonomik koşullarında birtakım değişimler yaşanmıştır. Buna rağmen kadınların özellikle siyasal düzeyde bir kazanım elde ettiklerini söylemek güçtür. Kadınlar tarafında siyasal hak talepleri doğrultusunda bir bilinçlenme ve mücadeleye işaret eden gelişmeler olsa da kadınların siyasal haklarına kavuşmaları için Cumhuriyet’i beklemeleri gerekmektedir. Cumhuriyet Devrimi ile birlikte kadınlar, siyasal, toplumsal ve ekonomik düzeyde olmak üzere çoğu temel haklarına kavuşmuşlardır. Kadınların Avrupa’daki çoğu ülkeden önce siyasal haklarını kazanmaları önemli bir demokratik gelişmedir. Bununla birlikte tarihsel süreçte kadınların siyasete katılımları ve siyasal temsil düzeyleri beklenilen doğrultuda ilerlememiş, kadın temsil düzeyleri zayıf kalmıştır. Kadınların siyasal haklarını elde etmeleri, eşit temsil ilişkisinin oluşması açısından olumlu olsa da politikadaki veriler erkeklerin sayıca çoğunlukta olduğunu ve siyasetin eril bir işleyişe tabi olduğunu göstermektedir. Dünyadaki gelişmelerle koşut olarak, Türk siyasal yaşamında da erkeklerin kadınlara kıyasla siyasette egemen bir konumda olması, kadınların politikaya katılımlarını olumsuz etkilemiştir. Türk siyasetinde kadınların siyasal haklarını kazanımı ile başlayan süreçten günümüze kadar kadın temsil düzeylerinin düşük oranda kalması, siyasetin erkek egemen bir alan olmasına yol açmıştır. Çalışmada literatür taraması yöntemine başvurularak kadın temsil düzeylerinin düşük kalması ve siyasetin ataerkil bir alan olmasına kaynaklık eden unsurlar tarihsel bağlamda ele alınmaktadır. Bununla birlikte konunun çok boyutluluğu ve derinliği açısından dönemsel bir kısıtlamaya gidilerek tarihsel bağlam, Osmanlı’da başlayan 2000’li yıllara kadar devam eden süreçle sınırlandırılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

kadın , eril siyaset , toplumsal cinsiyet , siyasal temsil

Kaynakça

• 2820 Sayılı Siyasi Partiler Kanunu. Erişim: 21.11.2024, www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2820.pdf
• Abadan-Unat, N. (2000). Kadın Politikalarının Yeni Açılımı, Sosyal Demokrat Kadın Siyaseti Tartışmaları içinde (s.15-26), Ankara: Cumhuriyet Halk Partisi.
• Akşit, E. E. (2012). Kızların Sessizliği-Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akşit, E. E. (2013). Annelik, Feminizm, Tarih, Doğu Batı Dergisi, 64, 181-200.
• Arat, Y. (1998). Türkiye’de Kadın Milletvekillerinin Değişen Siyasi Rolleri, 1934-1980, A. Berktay Mirzaoğlu (Ed.), 75. Yılında Kadınlar ve Erkekler içinde (s.249-266), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Atılgan, G. (2015). 1950-1960 Tarımsal Kapitalizmin Sancağı Altında, G. Atılgan, C. Saraçoğlu, A. Uslu (Ed.), Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat içinde (s.387-514), İstanbul: Yordam Kitap.
• Atılgan, G. (2015). Sanayi Kapitalizminin Şafağında, G. Atılgan, C. Saraçoğlu, A. Uslu (Ed.), Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat içinde (s.501-655), İstanbul: Yordam Kitap.
• Aytekin, E. A. (2015). Son Dönem Osmanlı İmparatorluğu: 1703-1908 Kapitalistleşme ve Merkezileşme, G. Atılgan, C. Saraçoğlu, A. Uslu (Ed.), Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat içinde (s.39-87), İstanbul: Yordam Kitap.
• BBC News Türkçe (2024). Yerel Seçimlerde 11 İl ve 61 İlçede Kadın Adaylar Belediye Başkanı Seçildi. Erişim: 09.09.2024, “https://www.bbc.com/turkce/articles/c4nr459x591o”
• Berktay, F. (1996). Türkiye’de “Kadınlık Durumu”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde (s.757-764), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Berktay, F. (2004). Kadınların İnsan Haklarının Gelişimi ve Türkiye, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları, 7, 1-30.
• Berktay, F. (2020). Türkiye Solu’nun Kadına Bakışı: Değişen Bir Şey Var mı?, Ş. Tekeli (Ed.), 1980’ler Türkiyesi’nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar içinde (s. 279-290), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bağdatlı, N. (2020). Feminizm ve Sol: Türkiye'de 1970'lerde “Kadın Sorunu”, T. Bora, F. Saygılıgil, N. Berber (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Feminizm içinde (s.362-371), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Belli, A. (2015). Yerel Yönetimlerde Kadın Temsili ve Yerel Demokrasi, Yasama Dergisi, 31, 65-88.
• Bora, T. ve Tol, U. (2009). Siyasal Düşünce ve Erkek Dili, T. Bora, M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Dönemler ve Zihniyetler içinde (s. 825-836), İstanbul İletişim Yayınları.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar: Türkiye’de Siyasi İdeolojiler, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Carr, G. (2010). Patriarchy, M. Payne ve J. R. Barbera, (Ed.) A dictionary of cultural and critical theory içinde (s. 522-525), John Wiley and Sons.
• Coşar, S. ve Özkan-Kerestecioğlu, İ. (2013). Feminizmin Neoliberalizmle İmtihanı, Doğu Batı, 64, 21-37.
• Çakır, S. (2011). Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınları.
• Çakır, S. (2019). Erkek Kulübünde Siyaset, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Çakır, S. (2023). Türkiye’de Feminist İsyan, Toplumsal Tarih, 351, 8-13.
• Demirel, A. (2018). Tek Partinin İktidarı Türkiye’de Seçimler ve Siyaset (1923-1946), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dökmen, Z. Y. (2015). Toplumsal Cinsiyet Sosyal Toplumsal Açıklamalar, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Göle, N. (2000). Modernist Kamusal Alan ve İslami Ahlak, N. Göle (Ed.), İslamın Yeni Kamusal Yüzleri içinde (s.23-41), İstanbul: Metis Yayınları.
• Güneş-Ayata, A. (1998). Laiklik, Güç ve Katılım Üçgeninde Türkiye’de Kadın ve Siyaset, A. Berktay Mirzaoğlu (Ed.), 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler içinde (s. 237-248), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Güneş-Ayata, A. (2020). Türkiye’de Kadının Siyasete Katılımı, Ş. Tekeli (Ed.), 1980’ler Türkiyesi’nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar içinde (s. 261-278), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gökçimen, S. (2008). Ülkemizde Kadınların Siyasal Hayata Katılım Mücadelesi, Yasama Dergisi, (10), 5-59.
• İlkkaracan, İ. (1998). Kentli Kadınlar ve Çalışma Yaşamı, A. Berktay Mirzaoğlu (Ed.), 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler içinde (s. 285-302), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• KA-DER, (2006). Cinsiyet Eşitliği Yolunda Yerel Politikalar Raporu, Ankara: Yalçın Matbaacılık.
• Kalaycıoğlu, E. (1977). Siyasal Katılmanın Koşullarına Genel Bir Bakış, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 37 (1), 160-199.
• Kaldırımoğlu Türkoğlu, E. (2024). Türk Siyasal Yaşamında Demokrasi ve Kadın, (Özet), Akdeniz 11. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi. Erişim: 04.10.2024, https://www.akdenizkongresi.org/_files/ugd/797a84_72ec84ba70b943358b161ae6a20cf620.pdf
• Kaplan, L. (1988). Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Khelghat-Doost, H. ve Sibly, S. (2020). The Impact of Patriarchy on Women’s Political Participation, International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 10 (3), 396-409.
• Kılıç, Z. (1998). Cumhuriyet Türkiyesi’nde Kadın Hareketlerine Genel Bir Bakış, A. Berktay Mirzaoğlu (Ed.), 75. Yılında Kadınlar ve Erkekler içinde (s. 347-360), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Kışlalı, A. T. (2000). Siyaset Bilimi, Ankara: İmge Kitabevi.
• Koray, M. (1990). Kadın Adına Gündem Oluşturmak, Amme İdaresi Dergisi, 23 (3), 79.
• Lorber, J. (2001). Gender Inequality, Feminist Theories and Politics, Los Angeles: Roxbury Publishing Company.
• Muhiddin, N. (2009). Türk Kadını, Nezihe Muhittin ve Türk Kadını 1931, içinde (s.63-169), Düzenleyen: A. Baykan ve B. Ötüş-Baskett, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sancar-Üşür, S. (1997). Siyasal Yaşam ve Kadınlara Destek Politikaları https://ekutuphane.aile.gov.tr/media/avijk4qj/siyasal-ya%C5%9Fam-ve kad%C4%B1nlara-destek-politikalar%C4%B1.pdf
• Sancar, S. (2008). Türkiye’de Kadınların Siyasal Kararlara Eşit Katılımı, Toplum ve Demokrasi, 2 (4), 173-184.
• Sancar, S. (2013). Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti Erkekler Devlet, Kadınlar Aile Kurar, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sancar, S. (2023a). Kadın Hakları Siyaseti: Siyasetin Eril Karakterini Değiştirmek, Mülkiye Dergisi, 47(1), 447-466.
• Sancar, S. (2023b). Siyasetin Cinsiyeti Cinsiyetçiliğe Karşı Kadın Hakları Siyaseti, İstanbul: Metis Yayınları.
• Sezer-Arığ, A. (2021). Türk kadınlar Birliği, Atatürk Ansiklopedisi. Erişim: 05.09.2024, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/turk-kadinlar-birligi/
• Şener, M. (2015). 1923-1945 Burjuva Uygarlığının Peşinde, G. Atılgan, C. Saraçoğlu, A. Uslu (Ed.), Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat içinde (s.195-339), İstanbul: Yordam Kitap.
• Tatlı, C. (2008). Demokrat Parti Döneminde Toplumsal ve Siyasal Hayatta Kadın, İstanbul Üniversitesi: Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi.
• Tekeli, Ş. (1989). 80’lerde Türkiye’de Kadınların Kurtuluşu Hareketinin Gelişmesi, Birikim Dergisi, 3, 34-41.
• Tekeli, Ş. (1998). Birinci Dalga ve İkinci Dalga Feminist Hareketlerin Karşılaştırılmalı İncelemesi Üzerine Bir Deneme, A. Berktay Mirzaoğlu (Ed.), 75. Yılda Kadınlar ve Erkekler içinde (s. 337-346), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Tekeli, Ş. (1991). Kadın Erkek Eşitliği ve Politikalar, Ş. Tekeli ve M. Koray (Ed.), Devlet-Kadın-Siyaset içinde (s.3-78), İstanbul: TÜSES Yayınları.
• Tekeli, Ş. (1982). Kadınlar ve Siyasal Toplumsal Hayat, İstanbul: Birikim Yayınları.
• Tekeli, Ş. ve Koray, M. (1991). Devlet-Kadın- Siyaset, İstanbul: TÜSES Yayınları.
• Tuncer, E. (2006). Siyasette Kadın, Ankara: Sosyal Demokrasi Derneği Yayınları.
• T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü (2022). Türkiye’de Kadın. Erişim: 07.03.2024, https://www.aile.gov.tr/media/97652/tu-rkiye-de-kadin_20220214.pdf
• T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü (1998). Cumhuriyetimizin 75. Yılında Türkiye’de Kadının Durumu. Erişim: 05.01.2025, https://ekutuphane.aile.gov.tr/media/qt4boc45/t%C3%BCrkiye-de-kad%C4%B1n%C4%B1n-durumu.pdf
• T.C. Yüksek Seçim Kurulu (2022). Erişim: 09.09.2024, https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/2009_2019_%C4%B0STAT%C4%B0ST%C4%B0K_K%C4%B0TABI.pdf
• T.C. Yüksek Seçim Kurulu (2023). Erişim: 09.09.2024, https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/14%20May%C4%B1s%202023%20Cumhurba%C5%9Fkan%C4%B1%20ve%2025.%20D%C3%B6nem%20MV%20Genel%20Se%C3%A7imleri%20%C4%B0statistikleri.pdf
• Türkiye İstatistik Kurumu (2012). Erişim: 09.09.2024, https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/1923-2011-MVSecimleri-Tuik.pdf
• Un Women, Siyasette Kadın: 2023 Haritası. Erişim: 10.11.2024, https://turkiye.un.org/tr/224323-women-politics-map-2023
• Uslu, A. ve Aytekin, E. A. (2015). 1908-1923 Burjuva Devriminin ve Savaşın Belirsiz Sınırlarında, G. Atılgan, C. Saraçoğlu, A. Uslu (Ed.), Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat içinde (s. 89-193), İstanbul: Yordam Kitap.
• Uslu, S. (2022). Kadınların Siyasetteki Temsil Oranı Arttı. Erişim: 24.03.2025, https://www.aa.com.tr/tr/politika/kadinlarin-siyasetteki-temsil-orani-artti/2755113
• Yaraman, A. (2015). Türkiye’de Kadınların Siyasal Temsili, İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Yavuz, R. B. (2023). Antik Yunan’da Yurttaş Olmak Ya Da Olmamak: Polisin İki Yüzü, Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 23-34.
• Van Os, N. A. (2001). Osmanlı Müslümanlarında Feminizm. M. Ö. Alkan (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 1 içinde (s.335-347), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zihnioğlu, Y. (2003). Kadınsız İnkılap: Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği, İstanbul: Metis Yayınları.