Uyuşturucu Madde Kullanımının Nedenleri ve Bağımlılık Oluşum Sürecinde İletişimsel Yaklaşımların Rolü ve Önemi: Polis Kayıtları Üzerinden Olgusal Bir İnceleme

Yıl 2018, Sayı: 55, 1 - 36, 28.12.2018

Atalay Bahar

Öz

Uyuşturucu madde kullanımı, tüm dünyada topluma zarar veren, en büyük tehdit unsurlarından biri hâline gelmiştir. Bu maddelerin yasadışı yollarla üretimi, dağıtımı ve tüketiminin önüne geçmek için büyük bir mücadele verilmektedir. Kullanımı, psikolojik ve fizyolojik olarak hızlıca bağımlılığa dönüşmektedir. Bağımlılık, bireylerin zarar gördüğünü bilerek kullanıma devam ettiği ve sürekli dozunu arttırmak zorunda kaldığı, karşılığında hukuki müeyyideler olan bir hastalık hâlidir. Uyuşturucu ile mücadelede hukuki düzenlemelerin ve kolluk kuvvetlerinin etkisi oldukça büyüktür. Ancak bu mücadelede temel faktör, toplumu uyuşturucu maddelerden uzak tutabilecek yolları araştırmak ve kullanımını engellemek için gerekli tedbirleri almaktır. Konunun iletişim paradigması ile ele alınması bu mücadelenin en temel hareket noktalarından birini oluşturmaktadır. Uyuşturucu maddelere karşı bilinçlendirme ve bireylerarası iletişim ailede başlayıp, sosyo-kültürel çevrede devam etmektedir. Gerek aile ve gerek yakın çevre ilişkilerinde yaşanan iletişimin düzeyi ve niteliği, uyuşturucuya erişim ortamına ve eğilimine sahip bireyler için teşvik edici bir faktör olmaktadır. Uyuşturucu madde suçlarında ve yakalanma oranlarında, istatistiki olarak anlamlı bir büyüme görülmektedir. Özellikle internet ortamında çocukları ve gençleri özendirici birçok haber, oyun, görüntü ve benzeri unsurlar bulunmaktadır. Gerek bu tür platformlar, gerek aile ve gerekse yakın çevre etkisi ayrıntılı bir biçimde incelenmeyi gerektirmektedir. Uyuşturucu maddelerden korunma ve mücadelede aile içi iletişim ile rol model iletişimi önemlidir. Bu makale, kapsamında söz konusu sorunsaldan hareketle; polis sorgulamalarında kendileriyle yüz yüze derinlemesine görüşme yapılmış 24 uyuşturucu kullanıcısından elde edilen veriler alan çalışması olarak değerlendirilmiştir. 24 derinlemesine görüşmeden elde edilen veriler, uyuşturucu madde kullanımına yönelim nedenleri, ailevi, rol modellere öykünme, arkadaş ortamı, sosyal çöküntü, eğlence amaçlı, merak, hastalık bahanesi ve sosyal medya/internet üzerinden kolay erişim olarak sıralanabilecek sekiz ana başlık altında kategorisel analizle çözümlenmiştir. Olguların ifadesel çözümlenmesinden elde edilen analize göre, bu nedenler arasında en çok öne çıkanın ise ailevi nedenler olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Uyuşturucu maddeler, bağımlılık, iletişim, aile, derinlemesine görüşme

Kaynakça

• Alikaşifoğlu, M. (2005). Madde kullanımı risk faktörleri ve koruyucu faktörler. Adolesan Sağlığı Sempozyum Dizisi, 43, 73–83.
• Altun, İ. (2014). Benim çocuğum kullanmaz demeyin bonzai. Ankara, Turkey: Bilge Yayınevi.
• Baran, A. G. (2014). Türkiye’de aile içi iletişim ve ilişkiler üzerine bir model denemesi. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), 1, 31–42.
• Batem. (2018). Madde kullanımında bireysel etkenler. http://www.batem.info.tr/madde-bagimliligi-tedavisi/madde-kullanimina-yol-acan-etkenler/madde-kullaniminda-bireysel-etkenler/
• Boyd, D. (2007). Why youth (heart) social network sites: The role of networked publics in teenage social life. In D. Buckingham (Ed.), MacArthur foundation series on digital learning–Youth, identity, and digital media volume (pp. 119–142). Cambridge, MA: MIT Press.
• Bozkurt, O. (2015). Madde bağımlısı bireylerin bağımlılık süreçlerinde ailenin etkisi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Turkey.
• Budak, S. (2000). Psikoloji sözlüğü. Ankara, Turkey: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Cami, J., & Farré, M. (2003). Drug addiction. New England Journal of Medicine, 349(10), 975–986.
• Ceran, D. (2015). Çocuklara rol model olması bakımından millî mücadele kahramanları ve edebî eserlere yansıması: Kurtuluşun kahramanları kitap dizisi örneği. Tarih Okulu Dergisi, 24, 135–157.
• Çalışkan, M. (2018). Madde bağımlılığının biyo-psiko-sosyal ve hukuksal analizi. İstanbul, Turkey: Beta Yayınevi.
• Dilbaz, N. (2013). Madde kullanım riski ve madde bağımlılığından korunma. T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, aile eğitim programı. Ankara, Turkey: Hangar Marka İletişimi ve Reklam Hizmetleri.
• Dönmezer, S. (1987). Hukuk ve uyuşturucu, alışkanlık yapıcı maddeler. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 43, 457–474.
• Erbay, E., Oğuz, N., Yıldırım, B., & Fırat, E. (2016). Alkol ve madde bağımlılığı olan bireylerin başa çıkma tutumları. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3, 597–609.
• Ergenç., G., & Yıldırım, E. (2007). Madde kullanımı önleme kılavuzu. İstanbul, Turkey: T.C. İstanbul Valiliği Milli Eğitim Müdürlüğü.
• Ersöğütçü, F. (2015). Madde bağımlılığı tanısı almış bireylerde sosyal işlevsellik ve benlik saygısı. (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, Turkey.
• Graham-Clay, S. (2005). Communicating with parents: Strategies for teachers. School Community Journal, 15(1), 117–130.
• Hawkins, J. D., Catalano, R. F., & Miller, J. Y. (1992). Risk and protective factors for alcohol and other drug problems in adolescence and early adulthood: Implications for substance abuse prevention. Psychological bulletin, 112(1), 64–105.
• İstanbul Narkotik Suçlarla Mücadele Şube Müdürlüğü. (2018). Anne ve babalar için. Retrieved from http://www.istanbul.pol.tr/narkotik/Sayfalar/annevebabalaricin.aspx
• Karataşoğlu, S. (2012). Sosyal politika boyutuyla madde bağımlılığı. Türk İdare Dergisi, 476, 321–352.
• Kaya, M. (1997). Ailede anne-baba tutumlarının çocuğun kişilik ve benlik gelişimindeki rolü. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9, 193–204.
• Kişiliğin en büyük mimarları anne ve baba. (2018, 7 October). Milliyet pembe kenar. Retrieved from http://www.milliyet.com.tr/kisiligin-en-buyuk-mimarlari-anne-ve-baba-pembenar-detay-cocuk-1271751/
• Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı. (2007). Kaçakçılık ve organize suçlarla mücadele kitapçığı. Ankara, Turkey: Author.
• Küçük, M. (2014). İletişim kavramı ve iletişim süreci. In N. Orhan & U. Eriş (Eds.), İletişim Bilgisi (pp.1-19). Eskişehir, Turkey: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Lara Psikiyatri Psikoterapi & Danışmanlık. (2018). Bağımlılık nedir? Retrieved from http://www.larapsikiyatri.com/bagimlilik-sorunlari/bagimlilik-nedir
• Madde bağımlılığının nedenleri nelerdir? (2016, 21 January). Sabah. Retrieved from https://www.sabah.com.tr/saglik/2016/01/21/madde-bagimliliginin-nedenleri-nelerdir
• McQuail, D. (1994). Kitle iletişim kuramı (A.H. Yüksel, Trans.). Eskişehir, Turkey: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Nisbett, E. R. (2016). Etkili düşünme araçları (L. Göktem, Trans.). İstanbul, Turkey: Optimist Yayın Grubu.
• Oğuz, F., & Öğretir, Ö. A. D. (2018). An analysis of the relationship between perceived parental attitude and substance abuse in adolescents. The Journal The Journal of International Social Research, 11(58), 535 –543.
• Ögel, K., Taner S., & Yılmaz Çetin, C. (2003). Ergenlerde madde bozukluklarına yaklaşım kılavuzu. İstanbul, Turkey: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Ögel, K. (2001). Bağımlılığı önleme anne-babalar öğretmenler için kılavuz. İstanbul, Turkey: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Ögel, K. (2001). İnsan yaşam ve bağımlılık. İstanbul, Turkey: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Ögel, K. (2003). Türkiye’de madde bağımlılığı. İstanbul, Turkey: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Ögel, K. (2018). Madde kullanımı ve bağımlılığın nedenleri. Retrieved from http://www.ogelk.net/Dosyadepo/etyoloji.pdf
• Ögel, K. (2018). Aile. Retrieved from http://www.ogelk.net/Dosyadepo/aile.pdf
• Özdemir, N. (2009). Türk ceza kanununda uyuşturucu veya uyarıcı madde suçları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, Turkey.
• Özmen, S. K. (2004). Aile içinde öfke ve saldırganlığın yansımaları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37(2), 27–39.
• Rosenberg, C. M. (1971). The young addict and his family. The British Journal of Psychiatry, 118(545), 469–470.
• Salmaner, H. (2003). Suç yeri incelemesi. Şanlıurfa, Turkey: Elif Matbaacılık.
• Solmaz, A., & Okumuş, M. (2015). Yeni bir uyuşturucu madde olan bonzai haberlerinin internetten sunumu: www.milliyet.com.tr Örneği. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 8(4), 341–356.
• Şanlı, D., & Öztürk, C. (2014). Anne babaların çocuk yetiştirme tutumları ve tutumlar üzerine kültürün etkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 8, 240–246.
• Tamar, D., Ögel K., & Duran, Ç. (1997). Uyuşturucu madde kullanımının aile üstüne etkisi. Ankara, Turkey: Takav Matbaası.
• Taylan, H. H., & Genç, Y. (2017). Liselerde sigara, alkol ve uyuşturucu/uçucu/uyarıcı madde kullanım eğilimleri: Kocaeli örneği. Asos Journal Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 47, 180–199.
• Thanki, D., & Frederick, B. J. (2016). Social media and drug markets. Internet and Drug Markets, 115–123.
• Turhan, E., İnandı, T., Özer, C., & Akoğlu, S. (2011). Üniversite öğrencilerinde madde kullanımı, şiddet ve bazı psikolojik özellikler. Turkish Journal of Public Health, 9, 33–44.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. (2018).Türkiye’nin uyuşturucu ile mücadelesi. Retrieved from http://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-uyusturucu-ile-mucadelesi.tr.mfa
• Türkiye Halk Sağlığı Kurumu. (2017). 2014-2017 uyuşturucu ile mücadele faaliyet raporu. Ankara, Turkey: Author.
• Türkiye Bağımlılıkla Mücadele Eğitim Programı. (2016). Öncelikle kendin için maddeden uzak dur. Retrieved from http://tbm.org.tr/media/1157/04_lise_madde.pdf
• Ulusoy, M. D., Demir, N. Ö., & Baran, A. G. (2005). Ebeveynin çocuk yetiştirme biçimi ve ergen problemleri: Ankara ili örneği. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3), 367–386.
• Vatandaş, C., Can, B., Mahitapoğlu, H., Yaman, V., & Kırbaşoğlu, Z. (2015). Türkiye’de Gençlik ve Uyuşturucu Madde Sorunu. Sosyal Ekonomik ve Kültürel Araştırmalar Merkezi. İstanbul: Sekam Yayınları.
• Yeşilay. (2018a). Uyuşturucu maddelerden korunmak için. Retrieved from http://www.yesilay.org.tr/documents/file/yesilay/kitap/tbm/madde-bagimliligi.pdf
• Yeşilay. (2018b). BM dünya uyuşturucu raporu açıklandı. Retrieved from https://www.yesilay.org.tr/tr/haberler/detay/bm-dunya-uyusturucu-raporu-aciklandi
• Yaman, Ö. M. (2014). Uyuşturucu madde bağımlısı gençlerin aile içi ilişkilere yönelik görüşleri: Esenler-Bağcılar örneği. Addicta, The Turkish Journal on Addictions, 1(1), 99-132.
• Yıldırım, İ. (1997). Sigara, alkol ve uyuşturucu kullanan üniversite öğrencilerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13, 147-155.
• Yıldırım, Y. M. (2015). Madde bağımlılığı. (Yüksek Lisans Tezi). Tıp Fakültesi Ege Üniversitesi, İzmir, Turkey.