Reflections on the Self-Executing Effect of International Human Rights Treaties on National Law and a Guiding Decision of the Court of Cassation

Yıl 2024, , 423 - 458, 03.04.2024

Ali Güzel , Deniz Ugan Çatalkaya

https://doi.org/10.54752/ct.1461328

Öz

International human rights treaties have a crucial function in labour relations, just as they do in other areas of law. Individuals are no longer subjects solely to the national law established by the legislative body of the state in which they are citizens; instead, they are also subjects of international human rights law that emerges through the collective will of states, aiming to provide stronger guarantees for individuals’ fundamental rights and freedoms, evolving according to the conditions of the day. In this context, a national judge assigned to resolve a dispute related to a worker's fundamental rights and freedoms in the 21st century will not be content with evaluating the dispute solely following national legislation and precedents.
Indeed, the judge must not disregard the common values of democratic societies to which Türkiye has committed to adhere and must consider the approach adopted in international human rights documents, including interpretations and precedents related to these documents, when dealing with the matter. In this regard, following a recent decision by the Court of Cassation addressing the right to unionize, this study, in accordance with Article 90/5 of the Constitution, focuses on how the judge will apply international norms under what conditions and through what interpretative method, considering the case law of the European Court of Human Rights (ECtHR); the approach of the Constitutional Court and the Court of Cassation on the subject is also evaluated.

Anahtar Kelimeler

worker’s fundamental rights and freedoms, union rights, Article 90/5 of Turkish Constitution, international human rights treaties, self-executing effect, European Court of Human Rights, dynamic interpretation of the ECtHR

Uluslararası İnsan Hakları Sözleşmelerinin İç Hukuka Doğrudan (Self Executıng) Etkisi ve Örnek Bir Yargıtay Kararı Üzerine

Öz

Uluslararası insan hakları belgeleri, hukukun diğer alanlarında olduğu gibi iş ilişkileri açısından da çok önemli bir işleve sahiptir. Birey artık sadece vatandaşı olduğu devletin ulusal yasama organının ihdas ettiği ulusal hukukun değil; devletlerin ortak iradeleriyle ortaya çıkan, günün koşullarına göre evrilerek bireyin temel hak ve özgürlüklerine daha güçlü güvenceler sağlamayı hedefleyen uluslararası insan hakları hukukunun da bir öznesi konumundadır. Bu doğrultuda, XXI. yüzyılda işçinin temel hak ve özgürlüklerini ilgilendiren bir uyuşmazlığı çözmekle görevli ulusal yargıç, uyuşmazlığı yalnızca ulusal mevzuat ve içtihat doğrultusunda değerlendirmekle yetinemeyecektir. Gerçekten yargıç, ülkemizin standartlarına uymayı taahhüt ettiği demokratik toplumların ortak değerlerini göz ardı edemeyecek ve uluslararası insan hakları belgeleri ile bu belgelere ilişkin yorum ve içtihatlarda konunun nasıl bir yaklaşımla ele alındığını dikkate almakla yükümlü olacaktır. Bu kapsamda, Yargıtayın sendika hakkına ilişkin yakın tarihli bir kararının konuyu yeniden gündeme getirmesi üzerine bu çalışmada, Anayasa m. 90/5 uyarınca, uluslararası normların yargıç tarafından hangi koşullarda ve AİHM içtihadı ışığında hangi yorum yöntemiyle uygulanacağı üzerinde durulmuş; konuya ilişkin Anayasa Mahkemesi ve Yargıtayın yaklaşımı da değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İşçinin temel hak ve özgürlükleri, sendikalar haklar, Anayasa m. 90/5, uluslararası insan hakları belgeleri, doğrudan etki, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, dinamik yorum metodu

Kaynakça

• Akbulut, O. (2015) “AİHS ve AİHM Kararlarının İç Hukuka Etkisi”, Güzel, A., Ugan Çatalkaya, D. ve Heper, H. (ed.) Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi 28 Şubat 2015 İş Hukukunda Güncel Sorunlar (5) Semineri, Ankara: Seçkin, 21-52.
• Akbulut, O. (2014) “Güncel Tartışmalar Işığında İnsan Hakları Sözleşmelerinin Türkiye Anayasal Sisteminde Normlar Hiyerarşisindeki Yeri”, BÜHFD, C. 9, S. 115-116, 7-45.
• Akıllıoğlu, T. (1989) “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve İç Hukukumuz”, AÜSBFD, C. 44, S. 3, 155-173.
• Alpagut, G. (2016) “Toplu Eylem Hakkı ve Sınırları – Yargıtay’ın Konuya İlişkin Bir Kararının Düşündürdükleri”, İÜHFM, C. LXXIV, Özel Sayı, Prof. Dr. Fevzi Şahlanan’a Armağan, C. II, 851-875.
• Alpagut, G. (2010) “Çalışma Yaşamına İlişkin Anayasal Değişikliklere Genel Bir Bakış”, Çimento İşveren, S. 4, C. 24, 8-25.
• Auzero, G., Baugard, D. ve Dockès, E. (2022) Droit du travail, Paris: Dalloz. Batum, S. (1993) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türk Anayasal Sistemine Etkileri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Basımevi.
• Bilge, N. (2019) Hukuk Başlangıcı, Ankara: Turhan.
• Birben, E. (2018) “Yargı Kararları Işığında Toplu Eylem Hakkı Bakımından Ölçülülük Denetimi”, İstanbul Bilgi Üniversitesi 15 Eylül 2017, İş Hukukunda Yeni Yaklaşımlar II, İstanbul: Beta, 1-30.
• Boyar, O. (2013) “Devletin Pozitif Yükümlülükleri ve Dolaylı Yatay Etki”, İnceoğlu, S. (ed.) İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme içinde, İstanbul: Beta, 53-80.
• Centel, T. (2016) “Metal Sektöründeki Son İş Bırakma Eylemleri Nedeniyle İşten Çıkarmalar”, Sicil, 36, 9-16.
• Clergerie, J.-L., Gruber, A. ve Rambaud, P. (2020) Droit institutionnel et matériel de l’Union européenne, Paris: Dalloz.
• Çelik, N., Caniklioğlu, N., Canbolat, T. ve Özkaraca, E. (2023) İş Hukuku Dersleri, İstanbul: Beta.
• Doğan, S. (2014) “Toplu Eylem Hakkı ve Siyasi Grev Bağlamında Bir Yargıtay Kararı İncelemesi”, Çalışma ve Toplum, 40, 305-333.
• Dulay Yangın, D. (2021) İş Mücadelesine Hakim Olan İlkeler, Karşılaştırmalı Bir İnceleme, İstanbul: On İki Levha.
• Ekmekçi, Ö. (2022) Toplu İş Hukuku Dersleri, İstanbul: On İki Levha.
• Ekmekçi, Ö., Gemalmaz, B., Aslan, V. ve Yılmaz, H. (2022) Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvurunun Temel Esasları ve İş ve Sosyal Güvenlik Hukukuna İlişkin Kararlar, İstanbul: On İki Levha.
• Engin, E. M. (2015a) “Sendikal Hak ve Özgürlüklere İlişkin AİHS Hükümleri, AİHM Kararları ve Türk Hukuku”, A. Güzel, D. Ugan Çatalkaya ve H. Heper (ed.) Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi 28 Şubat 2015 İş Hukukunda Güncel Sorunlar (5) Semineri, Ankara: Seçkin, 139-159.
• Engin, E. M. (2015b) “İnsan Haklarına İlişkin Uluslararası Hukuk ve Türk Anayasa Hukuku Anayasa m. 90 Son Cümle Hükmü ve Toplu Eylemler Üzerine”, SGD, C. 5, S. 2, 9-36.
• Eyrenci, Ö. (2016) “İş Hukuku Açısından Uluslararası Hukuk – Ulusal Hukuk İlişkisi ve Yargı Kararları”, İÜHFM, C. LXXIV, Özel Sayı, Prof. Dr. Fevzi Şahlanan’a Armağan, 381-396.
• Eyrenci, Ö., Taşkent, S., Ulucan, D. ve Baskan, E. (2020) İş Hukuku, İstanbul: Beta.
• Gözler, K. (2019) Türk Anayasa Hukuku, Bursa: Ekin.
• Gülmez, M. (2014) “Toplu Eylem Hakkına Dahil Protesto Grevleri Yasa Dışı Grev Değildir, Yargıtay 7. Hukuk Dairesi Kararı, Karar Eleştirisi”, Çalışma ve Toplum, 43, 233-255.
• Gülmez, M. (2010) “Sendikal Hakların Bölünmezliği: ‘Toplu Sözleşmesiz ve Grevsiz Sendika Hakkı Özünden Yoksundur’”, Çalışma ve Toplum, 26, 9-49.
• Gülmez, M. (2005) “Sendikal Haklara İlişkin Sözleşmelerin İç Hukuka Üstünlüğü ve Yasalarımızdaki Aykırılıklar”, Çalışma ve Toplum, 4, 11-56.
• Gülmez, M. (2004) “Anayasa Değişikliği Sonrasında İnsan Hakları Sözleşmelerinin İç Hukuktaki Yeri ve Değeri”, TBB Dergisi, 54, 147-161.
• Gülmez, M. (1988) Sendikal Hakların Uluslararası Kuralları ve Türkiye (UÇÖ/ILO Sözleşme ve İlkeleri) Cilt I, Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü.
• Güzel, A. (2015) “Toplu İş İlişkileri Açısından Yargıtayın 2013 Yılı Kararlarının Değerlendirilmesi”, Yargıtayın İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Kararlarının Değerlendirilmesi 2013, İstanbul: İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Derneği, 301-425.
• Güzel, A. (1997) “ILO Normlarının İç Hukuka Etkisi ve Türk İş Hukukunun Gelişimine Katkısı”, ILO Normları ve Türk İş Hukuku, Ankara: İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Türk Milli Komitesi, 3-49.
• Hennette-Vauchez, S. ve Roman, D. (2020) Droits de l’Homme et libertés fondamentales, Paris: Dalloz.
• Hennion, S., Le Barbier-Le Bris, M. ve Del Sol, M. (2013) Droit social européen et international, Paris: Puf.
• İnceoğlu, S. (2013) “Anayasa ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi İlişkisi”, İnceoğlu, S. (ed.) İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme içinde, İstanbul: Beta, 7-21.
• İnceoğlu, S. (2012) “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Anayasa”, Göztepe, E. ve Çelebi, A. (hazırlayanlar) Demokratik Anayasa Görüşler ve Öneriler içinde, İstanbul: Metis, 298-338.
• Kaboğlu, İ. Ö. (2017) Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar), İstanbul: Legal. Kelsen, H. (2017) Reine Rechtslehre (Studienausgabe der 2. Auflage 1960, her. M. Jestaedt), Tübingen: Mohr Siebeck.
• Kelsen, H. (2016) Saf Hukuk Kuramı (çev. E. Uzun), İstanbul: Nora Kitap.
• Kılıçoğlu, M. (2020) “Toplu Eylem ve Grev Hakkının Uluslararası Hukuk Penceresinden Değerlendirilmesi”, Çalışma ve Toplum, 67, 2327-2363.
• Köksal, D. (2015) “AİHM’nin Sosyal Haklara Bakışı ve Uyguladığı Yorum Metodu”, Güzel, A., Ugan Çatalkaya, D. ve Heper, H. (ed.) Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi 28 Şubat 2015 İş Hukukunda Güncel Sorunlar (5) Semineri, Ankara: Seçkin, 55-70.
• Kutal, M. (2008) “Grev Hakkının Uluslararası Normları ve Türk Mevzuatının Bunlara Uyum Sorunu”, Sicil, 12, 135-143.
• Lyon-Caen, G. ve Lyon-Caen, A. (1993) Droit social international et européen, Paris: Dalloz.
• Manav Özdemir, E. (2016) “Uluslararası Çalışma Örgütü Sözleşmelerinin Türk İş Hukukunda Uygulanması”, Legal İHSGHD, 52, 1957-2006.
• Martucci, F. (2019) Droit de l’Union européenne, Paris: Dalloz.
• Muzny, P. (2005) La technique de proportionnalité et le juge de la Convention Européen des Droits de l’Homme Essai sur un instrument nécessaire dans une société démocratique, Aix-en-Provence: PUAM.
• Nivard, C. (2022) “De l’aube au crépuscule: le rejet de l’effet direct de la Charte sociale européenne par la chambre sociale de la Cour de cassation”, RDLF, 41. https://revuedlf.com/ (15.2.2024)
• Oder, B. (2008) “Uluslararası İnsan Hakları Hukukunun Anayasal Yorumunda 1983-2007 Bilançosu: Örnekler ve Ana Yönelim”, Sayhan, N. Ş. ve Karlıklı, Y. (yayıma hazırlayanlar) Ali Ülkü Azrak 75. Yaş Armağanı içinde, İstanbul: Çizgi Basım.
• Öktem Songu, S. (2020) Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru Kararlarında Sendika Hakkı, İstanbul: Beta.
• Özbudun, E. (2019) Türk Anayasa Hukuku, Ankara: Yetkin.
• Özkaraca, E. (2016) “Toplu İş İlişkileri Açısından Yargıtayın 2014 Yılı Kararlarının Değerlendirilmesi”, Yargıtayın İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Kararlarının Değerlendirilmesi 2014, Ankara: İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Derneği, 198-357.
• Öztürk, B. (2016) “Karşılaştırmalı Hukuk ce Türk Hukukunda Grev (Toplu Eylem) Hakkının Değerlendirilmesi: Üç Farklı Yargıtay Kararı Işığında Toplu Eylem Hakkı”, Çalışma ve Toplum, 51, 1793-1835.
• Özveri, M. (2016) “Yasaklarla Şekillenmiş Endüstri İlişkileri Sistemi ve 2015 Metal İşçileri Direnişi”, Çalışma ve Toplum, 49, 701-724.
• Pazarcı, H. (2021) Uluslararası Hukuk, Ankara: Turhan Kitabevi.
• Peskine, E. ve Wolmark, C. (2022) Droit du travail, Paris: Dalloz.
• Soysal, M. (1986) “Anayasaya Uygunluk Denetimi ve Uluslararası Sözleşmeler”, Anayasa Yargısı, Ankara: Anayasa Mahkemesi Yayınları No: 5, 7-18.
• Sudre, F. (2006) “L’interprétation dynamique de la Cour européenne des droits de l’Homme”, L’office du juge, actes du colloque içinde, 224-244. https://www.senat.fr/colloques/office_du_juge/office_du_juge.pdf (10.1.2024)
• Sur, M. (2022) İş Hukuku Toplu İlişkiler, Ankara: Turhan.
• Sur, M. (2016) “Grev, Toplumsal İhtiyaçlar ve Asgari Hizmet”, İÜHFM, C. LXXIV, Yıl 2016, Özel Sayı, Prof. Dr. Fevzi Şahlanan’a Armağan, 1025-1042.
• Sur, M. (2013b) “Uluslararası Normlar ve 6356 sayılı Kanunun Toplu İş Sözleşmeleri ve Grev Hakkındaki Hükümleri”, DEÜHFD, C. 15, Özel Sayı Prof. Dr. Polat Soyer’e Armağan, 255-278.
• Süzek, S. (2021) İş Hukuku, İstanbul: Beta.
• Şahlanan, F. (2020) Toplu İş Hukuku, İstanbul: On İki Levha.
• Tanör, B. ve Yüzbaşıoğlu, N. (2020) 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, İstanbul: Beta.
• Teziç, E. (2021) Anayasa Hukuku, İstanbul: Beta.
• Tuncay, A. C. (2014) “Karar İncelemesi”, Çalışma ve Toplum, 42, 265-283.
• Tuncay, A. C., Savaş Kutsal, B. ve Bozkurt Gümrükçüoğlu, Y. (2023) Toplu İş Hukuku, İstanbul: Beta.
• Ugan Çatalkaya, D. (2023) “Demokratik ve Barışçıl Toplu Eylem Hakkının Kullanılması İş Sözleşmesini Fesih Nedeni Olabilir mi Sorusuna Yanıt Arayışı: Yargıtayın Zorlu Görevi”, Çalışma ve Toplum, 78, 2069-2120.
• Ugan Çatalkaya, D. (2019) İş Hukukunda Ölçülülük İlkesi, İstanbul: Beta.
• Ugan, D. (2010) “Les Droits Sociaux Fondamentaux au Niveau Européen (Une reconnaissance progressive et la phase finale: le traité de Lisbonne)”, Canbolat, T. (ed.) Prof. Dr. Ali Güzel’e Armağan içinde, İstanbul: Beta, 769-789.
• Uygun, O. (1992) 1982 Anayasası’nda Temel Hak ve Özgürlüklerin Genel Rejimi, İstanbul: Kazancı.
• Valticos, N. (1983) Droit international du travail, Paris: Dalloz.