TAĞAY MURAD’IN ATIN KİŞNEDİĞİ AKŞAM ADLI ESERİNDE ESKİ-YENİ ÇATIŞMASI

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 1, 11 - 29, 25.05.2022

Hüseyin Baydemir

Öz

Tağay Murad yirminci yüzyıl Özbek edebiyatı temsilcilerinden-dir. Roman ve uzun hikâyeleriyle meşhur olmuştur. Eserlerinde, genellik-le Özbek halkının Sovyetler Birliği döneminde çektiği çileleri dile getirir. Tağay Murad eserlerini uzun gözlemler sonucu yazan realist bir yazardır. Atın Kişnediği Akşam adlı uzun hikâyesi de uzun gözlemler sonucu ka-leme alınmış bir eserdir. Fakat yazar gözlemlediği şeyleri okuyucuya ba-zen açıkça sunmaz. Konuyu ele alırken birbirine zıt reel unsurları birbi-rinin karşısına getirerek sembolizmden de belli ölçüde yararlanır. Bu açıdan Atın Kişnediği Akşam realist-sembolist bir eser olarak karımıza çıkmaktadır.
Atın Kişnediği Akşam’da Türk dünyasının geleneksel oyunların-dan biri olan köpkeri oyunu ele alınmıştır. Eserin başkahramanı, kısa bir zaman içinde aralarında sıkı bir bağ kurulan atıyla köy köy, kasaba kasa-ba dolaşarak köpkeri müsabakalarına katılmaktadır. Başkahraman, gele-neklerine bağlı bir ailede büyümüştür. Bu bakımdan Sovyet sistemi tara-fından dışlanmıştır. Başkahramanın sistem yanlısı kimselerle veya siste-min kurumlarıyla her temasında bir çatışma çıkmakta ve çoğunlukla baş-kahraman zarar görmektedir. Bu kültürel çatışma eserin tamamına damga vurmuştur. Makalede bu çatışma, “at-otomobil”, “geleneksel insan-sistem insanı”, “geleneksel insan-sistemin kurumları”, “ana dil-sistemin yetiştirdiği insanın dili” olmak üzere dört alt başlık altında ele alınmış ve yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Özbek edebiyatı, Tağay Murad (Togʻay Murod), Atın Kişnediği Akşam (Ot kishnagan oqshom), eski-yeni çatışması, Sovyet sistemi

Kaynakça

• Alptekin, Ali Berat (1997) Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Atila, Kübra Ece (2021) “Tağay Murad'ın "At Kişnegen Akşam (Ot Kishnagan Oqshom)" Adlı Eseri Üzerine Bir Dil İncelemesi (Metin – Aktarma – Dil İncelemesi – Sözlük)”, Erzurum:
• Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Baran, Burhan (2008) “Eski Türkçeden Anadolu Ağızlarına Ulaşan Bazı Kelimeler”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt: VIII, Sayı 1, s. 41-47.
• Baydemir, Hüseyin (2016) “Özbek Bahşılık Geleneği ve Termeler”, Türk Dünyası Âşık Edebiyatı. (ed. Naciye Ata Yıldız, Fatma Ahsen Turan), Ankara: Gazi Kitabevi, s. 541-592.
• Baydemir, Hüseyin (2019) “O‘zbek Eli O‘r Keladi O‘zi O‘jar Zo‘r Keladi” Yoshlik, S. 2, s. 52-55.
• Baydemir, Hüseyin (2020) “Tağay Murad'ın ‘Atın Kişnediği Akşam’ Adlı Eserin-de Halk Kültürü Unsurları”, Prof. Dr. Avni Gözütok - Armağan Kitap. (ed. Süleyman Efendioğlu, Hüsna Kotan), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, s. 155-171.
• Efe, Ayişe Hümeyra (2020) “Tağay Murad'ın Aydınlıkta Yürüyen İnsanlar Romanı Üzerine Bir İnceleme”, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Hayit, Baymirza (1997) “Basmacılar” Türkistan Millî Mücadele Tarihi (1917-1934), Ankara: TDV Yayınları.
• Hayit, Baymirza (2004) Millî Türkistan Hürriyet Dâvası, Ankara: AKM Yayınları.
• Kartallıoğlu, Yavuz (2000) “Atamdan Qalgan Dalalar (Atalarımdan Kalan Topraklar) Metni Esasında Özbek Türkçesi'nde İsim”, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Mirvaliyev, Sobir (1993) Oʻzbek Adiblari, Toshkent: Fan Nashriyoti.
• Murod, Togʻay (2018) “Ot Kishnagan Oqshom”, Tanlangan Asarlar (Romanlar, Qissalar). (Nashrga tayyorlovchi: Ma’suma Ahmedova), Toshkent: Sharq Nashriyot Matbaa Aksiyadorlik Kompaniyasi Bosh Tahririyati, 409-496.
• Musakulov, Abiyr (1984) Terma v Uzbekskom Folklore (Janrovaya Spetsifika, Klassifikatsiya, Poetika), Taşkent: Akademiya Nauk Uzbekskoy SSR Institut Yazika i Literaturı im A. S. Puşkina, Dissertatsiya (Yayımlanmamış doktora tezi).
• Sharipova, Farangisbonu (2021) “Özbek Yazarı Toğay Murat’ın Eserlerindeki Halk Bilimi Unsurları”, Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
• Tolkun, Selahittin (2015) “Tåğäy Muråd’ın Åtämdän Qålgän Dälälär Romanında Sovyet Gerçeği ve Sovyet Eleştirisi”, Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi. C. 1, S. 2, s. 323-348.
• Ziyayev, Hamid (2007) Türkistan’da Rus Hâkimiyetine Karşı Mücadele. (çev. Ayhan Çelikbay), Ankara: TTK Yayınları.