“Moral Awareness” as an Adequate Idea in Spinoza’s Ethics: Conscious or Conscience?

Yıl 2022, , 1181 - 1196, 15.12.2022

Enes Dağ

https://doi.org/10.18505/cuid.1150883

Cited By: 2

Öz

As in classical Latin philosophical and theological texts, Spinoza did not make any semantic distinction between the concepts of conscientia and conscius, and used one interchangeably. But the concept of conscientia is used as an “inner voice” or “conscience” meaning “moral sensitivity” or “moral awareness” and expresses both rational and irrational processes in traditioanl philosophy. On the other hand, the concept of conscius is used in the sense of “consciousness” and expresses a mental or psychological reflexive activity based on rational processes in the same tradition. Based on Spinoza's use of the two concepts in the same sense, this study claims that “moral sensitivity” is formed as a result of reflexive thinking, which is a mental action. Where consciousness is understood as a reflexive activity based on the relationship between ideas, it is argued that “moral awareness” occurs in the mind as an idea formed as a result of the relationship between ideas. In the study, it is determined that Spinoza developed a kind of “moral consciousness” theory based on the awareness in question, rather than a “conscience theory”. The main focus of the study is that the idea of “good” and “evil”, which are the basic concepts in Spinoza’s ethics, arise from the idea of “joy” and “sadness” that occur as emotions in the mind. Here, “joy” or “sadness” is considered as the primary ideas that occur in the mind as a result of the affection of the body, and “good” or “bad” as secondary ideas formed by the mind as a result of contemplation on these primary ideas. In the article, the theory of “moral consciousness” is based on the “ideas of ideas”, which are the secondary ideas in question.
Keywords: Consciousness, Conscience, Awareness, Moral Consciousness, Good-Evil, Joy-Sadness.

Anahtar Kelimeler

Moral Philosophy, Philosophy of Mind, Spinoza, Consciousness, Conscience, Awareness, Moral Consciousness, Good-Evil, Joy-Sadness., Ahlak Felsefesi, Zihin Felsefesi, Spinoza, Bilinç, Vicdan, Farkındalık, Ahlaki Bilinç, İyi-Kötü, Sevinç-Keder.

Spinoza Etiğinde Upuygun Bir Fikir Olarak “Ahlaki Farkındalık”: Bilinç mi, Vicdan mı?

Öz

Spinoza, conscientia ve conscius kavramları arasında anlamsal herhangi bir ayırım yapmayıp birini diğerinin yerine kullanmıştır. Ancak geleneksel felsefede conscientia kavramı “ahlaki duyarlılık” ya da “farkındalık” anlamına gelen bir “iç ses” ya da “vicdan” olarak kullanılmakta ve hem rasyonel hem de irrasyonel süreçleri ifade etmektedir. Diğer yandan aynı felsefi gelenekte conscius kavramı ise “bilinç” anlamında kullanılmakta ve rasyonel süreçlere dayalı zihinsel ya da psikolojik bir düşünümsel faaliyeti ifade etmektedir. Bu çalışma, öncelikle Spinoza’nın iki kavramı aynı anlamda kullanmasından hareketle “ahlaki duyarlılık”ın da zihinsel bir eylem olan refleksif düşünce neticesinde oluştuğunu iddia etmektedir. Çalışmada bilincin fikirler arası ilişkiye dayanan düşünümsel bir faaliyet olarak anlaşıldığı yerde, “ahlaki farkındalık”ın zihinde fikirler arası ilişki neticesinde yeni bir fikir olarak meydana geldiği savunulmaktadır. İkinci olarak çalışmada Spinoza’nın bir “vicdan teorisi”nden ziyade, söz konusu farkındalıktan hareketle bir tür “ahlaki bilinç” teorisi geliştirdiği tespit edilmektedir. Bu iddia ve tespitlerin ana odağını ise Spinoza etiğinin temel kavramları olan “iyi” ve “kötü”nün zihinde birer duygu olarak meydana gelen “sevinç” ve “keder” fikrinden doğması oluşturmaktadır. Burada “sevinç” veya “keder” bedenin etkilenişleri neticesinde zihinde meydana gelen “birincil fikirler”; “iyi” veya “kötü” ise zihnin bu birincil fikirler üzerine tefekkürü neticesinde oluşturduğu “ikincil fikirler” olarak ele alınmaktadır. Makalede “ahlaki bilinç” teorisi, bu tarz ikincil fikirler olan “fikrin fikri”ne dayandırılarak oluşturulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahlak Felsefesi, Zihin Felsefesi, Spinoza, Bilinç, Vicdan, Farkındalık, Ahlaki Bilinç, İyi-Kötü, Sevinç-Keder.

Kaynakça

• Arıcan, M. Kazım. Panteizm, Panenteizm ve Ateizm Bağlamında Spinoza’nın Tanrı Anlayışı. Ankara: Hece, 1. Basım, 2015.
• Balibar, Etienne. Identity and Difference: John Locke and the Invention of Counsciousness. London: Verso, 2013.
• Canaslan, Eylem. Spinoza: Yöntem, Tanrı, Demokrasi. Ankara: Dost, 1. Baskı, 2019.
• Dağ, Enes. “Zihnin Bedeni, Bedenin Zihni: Spinozacı Paralelizmin Ontolojisi”. İnsanın İnancın ve Mekânın İnşası-II: Değerler ve Kavramlar Uluslararası ve Disiplinlerarası Ruh Sempozyumu Bildiriler ve Özetler Kitabı. ed. O. Murat Deniz - Şevket Yavuz. 509-524. Çanakkale: ÇOMÜ, 1. Baskı, 2021.
• Dağ, Enes. “Spinoza’da Bir Yanılsama Olarak ‘İrade Özgürlüğü’ ve İnsan Eylemliliğinin Doğası: Belirlenmişlik Zemininde Ahlaki ‘Yükümlülük’”. Özgür İrade? Hukuk, Nörobilim, Psikoloji ve Ötesi. ed. Ozan Erözden vd. 264-282. İstanbul: Zoe, 2021.
• Descartes, Renatus. Passiones sive Affectus Animae – Duygular ya da Ruh Halleri. (Latince-Türkçe metin bir arada). çev. Çiğdem Dürüşken. İstanbul: Alfa, 1. Basım, 2015.
• Jorgensen, Larry M. “Seventeenth-Century Theories of Consciousness”. The Stanford Encyclopedia of Philosophy, ed. Edward N. Zalta. Erişim Tarihi: 02.03.2022. https://plato.stanford.edu/archives/spr2020/entries/consciousness-17th/
• Lewis, Charlton T. – Short, Charles. A New Latin Dictionary, ed. E. A. Andrews, Oxford-New York: Harper & Brothers Publishers-Clarendon Press, 1891.
• Lloyd, Genevieve. Routledge Philosophy Guidebook to Spinoza and the Ethics. London: Routledge, 1996.
• Spinoza. “Ethics”. The Collected Works of Spinoza. haz. ve çev. Edwin Curley. c.1. New Jersey: Princeton University Press, 1985.
• Spinoza, Benedict, Ethics, çev. W. H. White, London: Wordsworth Editions Limited, 2001.
• Spinoza, Benedict. “The Ethics”. On the Improvement of the Understanding, The Ethics, Correspondence. çev. R. H. M. Elwes. New York: Dover Publications Inc., 1. Baskı, 1951.
• Spinoza. “Treatise on the Emendation of the Intellect”. The Collected Works of Spinoza. haz. ve çev. Edwin Curley. c.1. New Jersey: Princeton University Press, 1985.
• Spinoza. “Letters”. The Collected Works of Spinoza. haz. ve çev. Edwin Curley. c.2. New Jersey: Princeton University Press, 2016.
• Spruit, Leen - Totaro, Pina. The Vatican Manuscript of Spinoza's Ethica, Latin Transcription and Notes. Leiden-Boston: Brill, 2011.