İngiliz Şarkiyatçı Paul Starkey Nezdinde “Modern Arap Edebiyatı” Mefhumu

Yıl 2025, Cilt: 29 Sayı: 3, 59 - 85, 15.12.2025

Turgay Gökgöz

https://doi.org/10.18505/cuid.1620871

Öz

Modern Arap edebiyatı, Napolyon’un 1798 yılında Mısır’ı işgali ile başlatılırken XIX. yüzyıl ise Nahda (Uyanış) yüzyılı olarak kaynaklarda yerini almaktadır. Napolyon’un ardından 1805 yılında Mısır’da yönetimi devralan Kavalalı Mehmet Ali Paşa döneminde aslında modernleşme adına gerçek adımlar atılmış, Bulak Matbaasının açılması, Avrupa’ya eğitim almaları amacıyla öğrencilerin gönderilmesi, tercüme faaliyetlerinin yapılması ve özellikle de Dil Okulu’nun açılması önde gelen değişiklikler olarak gerçekleşmiştir. Arap edebiyatında özellikle de 1850’li yıllardan sonra edebî ürünler kendisini gösterirken modern bağlamda ilk edebî ürünlerin ortaya çıkışı ise XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar uzanır. Günümüzde Batı’da modern Arap edebiyatına dair güncel çalışmalara imza atan araştırmacılara bakıldığında ön plana çıkan isimlerden birisinin Paul Starkey olduğu görülür. Oxford Üniversitesi’nde eğitim alan emekliliğine kadar ise Durham Üniversitesi’nde Arapça Profesörü olarak görev yapan Modern Arap edebiyatı ve Arapça-İngilizce çeviri sahasına dair yapmış olduğu çalışmalarla bilinen İngiliz Şarkiyatçı ve akademisyen Paul Starkey, Arap romanının çeşitli yönleri ve özellikle Edvar el-Harrat ve Sunullâh İbrahim gibi Arap yazarlar hakkında çok sayıda bilimsel makale yayımladı. Uluslararası arenada pek çok ödül kazandı. Modern Arabic Literature adlı eserinde Napolyon’un Mısır’ı işgali ile modern Arap edebiyatının başlamadığını, burada modern kelimesinin kullanılmasının aslında XVII. ve XVIII. yüzyıllarda Avrupa’da roman türünün görülmesi ve bu türün XIX. yüzyılda zirveye çıkışı ile gerçekleşen Batı’nın modernliğinin Doğu’ya yansıması şeklinde oluşunu ifade etmektedir. Arap kelimesinin ise sadece Arap dilinde kaleme alınan eserlerin Arap edebiyatına dâhil olmadığına Arapların veya Arap kökenli yazarların özellikle de İngilizce, Fransızca ve İspanyolca gibi Batı dillerinde kaleme aldıkları eserlerin de Arap edebiyatı dâhilinde değerlendirilebileceğine değinmektedir. Ayrıca Mehcer edebiyatını akla getiren bu literatüre dair değerlendirme, 1960’lı yıllarda Mehcer edebiyatının sona erdiğini ancak etkisini devam ettirdiğini dair öne sürülen düşüncelerin aksine Güney Amerika’da Arap kökenlilerin İspanyolca kaleme aldıkları yayınları da Mehcer’in devamı niteliğinde sayan yeni bir bakış açısını da beraberinde getirmektedir. Son olarak da edeb kelimesinin edebiyat anlamından ziyade çok daha geniş bir anlam katmanının olduğuna işaret etmektedir. İlgili makalede araştırma boyunca nitel araştırma yöntemlerinden betimleyici yöntem kullanılmış ve ulaşılan veriler analiz yöntemiyle değerlendirilmiştir. Bu bağlamda zikredilen bilgilerin ışığında bu makalede Paul Starkey’nin tanımından hareketle Modern Arap Edebiyatı kavramına ve daha geniş bir çerçevede bu kavram anlatılmaya çalışılmıştır. Ayrıca Nahda kavramına ve modernleşme ile ortaya çıkan roman türüne de ayrıntılı bir şekilde değinilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Modern Arap Edebiyatı , Nahda , Paul Starkey.

The Concept of “Modern Arabic Literature” in the Context of English Orientalist Paul Starkey

Öz

Modern Arabic literature is often considered to have begun with Napoleon's invasion of Egypt in 1798, while the 19th century is recognized in sources as the Nahda (renaissance) century. During the rule of Muhammad Ali Pasha in Egypt, who assumed power in 1805 after Napoleon, significant steps toward modernization were taken. Key developments included the establishment of the Bulaq Press, the sending of students to Europe for education, translation activities, and the founding of the School of Languages. While literary products began to emerge after the 1850s, the appearance of the first modern literary works extended into the early 20th century. Today, Paul Starkey is one of the most prominent scholars of modern Arabic literature in the West. Paul Starkey, a British Orientalist and scholar known for his work on modern Arabic literature and Arabic-English translation, who studied at Oxford University and until his retirement was Professor of Arabic at Durham University, has published numerous scholarly articles on various aspects of the Arabic novel, especially on Arab writers such as Edwar al-Kharrat and Sonallāh Ibrahim. He has won many awards in the international arena. In his work Modern Arabic Literature, English Orientalist and academic Paul Starkey argues that modern Arabic literature did not begin with Napoleon’s invasion of Egypt. Starkey suggests that the use of the term modern in this context reflects the influence of the rise of the novel in Europe during the 17th and 18th centuries and its peak in the 19th century, which marked the West’s modernity being mirrored in the East. He also emphasizes that the term Arabic in Arabic literature is not limited to works written in the Arabic language but includes works by Arabs or authors of Arab origin, especially in Western languages such as English, French and Spanish can also be considered as Arabic literature. Moreover, the evaluation of this literature, which brings Mahjar literature to mind, brings with it a new perspective that considers the publications written in Spanish by Arabs in South America as a continuation of Mahjar, contrary to the ideas that Mahjar literature ended in the 1960s but continued its influence. Finally, Starkey points out that the word “Adab” has a much wider layer of meaning than the meaning of literature. In the related article, descriptive method, one of the qualitative research methods, was used throughout the research and the data obtained were evaluated by analysis method. In this context, in the light of the aforementioned information, this article aims to explore the concept of Modern Arabic Literature through Paul Starkey’s perspective and to provide a broader interpretation of this concept. It also examines the Nahda movement and the emergence of the novel as a genre resulting from modernization efforts.

Anahtar Kelimeler

Modern Arabic Literature , Nahda , Paul Starkey.

Kaynakça

• ‘Abbūd, Mārūn. al-Ruūs, Windsor Hindawi, 2015.
• Allen, Christen M. “Generation Differences Between North Africa Francophone Literatures: The New Stories of Immigrant in France”, Utah: Utah State University, Bachelor Thesis, 2009.
• Arslan, Nihayet. Türk Romanının Doğuşu, Ankara: Phoenix Yayınları, 2007.
• Bozkurt, Eyüp. “Nahda Hareketi’nde Öncü Bir İsim: Fransîs el-Marrâş ve Arap Edebiyatındaki Yeri”, Turkish Studies- Language, 19 (2024), 45-71.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma, 2005.
• Çalışkan, Adem. Edebiyat Bilimi ve Modern Türk Edebiyatında Edebiyat Felsefesi, Ankara: Kurgan Edebiyat, 2018.
• Dostoğlu, Neslihan. “Modern Sonrası Mimarlık Anlayışları”, Mimarlık Dergisi, 33/3, (1995), 45-60.
• Çağrıcı, Mustafa. “Edep”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994, 10/412-414.
• Emekli, İlknur. Halim Berekat ve Altı Gün Adlı Romanı, Erzurum: Fenomen, 2017.
• Er, Rahmi. Modern Mısır Romanı, Ankara: Hece Yayınları, 2015.
• Gezen, Mukadder. Türk Edebiyatında Övülen ve Yerilen Huylar. İstanbul: İstanbul University, Institute of Social Sciences, Master’s Thesis, 2014.
• Gökgöz, Turgay. Modern Cezayir Edebiyatı, İstanbul: Akdem Yayınları, 2020.
• Gökgöz, Turgay. Her Şeyin Başladığı Yer: Beyrut, İstanbul: Akdem Yayınları, 2025.
• Granara, William. ‘‘North African Literature in Arabic’’, Encyclopedia of African Literature, Editor: Simon Gikandi, New York: Routledge, 2003.
• Günday, Hüseyin. Cubrân Halîl Cubrân ve Çağdaş Arap Edebiyatındaki Yeri. Bursa: Uludağ University, Institute of Social Sciences, Doctoral Thesis, 2002.
• Haqqi, Yahya. Fecr al-Kıssa al-Misriyyah, Cairo: al-Hay’a al-Misriyyah al-‘Āmme li al-Kitāb, 1987.
• Hassan, Waïl S. “Mahjar Literature (The Americas)”, Encyclopaedia of Islam, THREE, Edited: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Devin J. Stewart. First published online: 2021/2.
• Hawthorn, Jeremy. Studying the Novel, Seventh Edition, London: Bloomsbury, 2017.
• Haywood, John A. Modern Arabic Literature: 1800-1970, Leiden: Brill, 1960.
• Hınıslıoğlu, Hülya. Mârûn en-Nakkâş ve Arap Tiyatrosu’nun Doğuşu. Erzurum: Atatürk University, Institute of Social Sciences, Doctoral Thesis, 1995).
• İbiş, Mustafa. “Modern Dönemde Mısır’da Şiirin Durumu”, Arap Edebiyatının Gelişim Serüveni, ed. Ahmet Yıldız, Konya: Palet Yayınları, 2022.
• Jayyūsī, Salmā’ Khadrā’. al-İtticāhat wa al-Harekāt fī al-Şi‘r al-‘Arabī al-Hadīs, çev. Abdulvāhid Lu’lu, Beirut: Merkez Dirāsāt al-Vahdet al-‘Arabiyye, 2007.
• Kırılmaz, Harun ve Ayparçası, Fatma. “Modernizm ve Postmodernizm Süreçlerinin Tüketim Kültürüne Yansımaları”, İnsan ve İnsan, 8 (2016), 22. 32-58.
• Patel, Abdurrazzak. The Arab Nahdah, The Making of the Intellectual and Humanist Movement, Edinburg: Edinburg University Press, 2013.
• Sakkut, Hamdi. The Arabic Novel (Bibliography and Critical Introduction 1865-1995), New York: The American University in Cairo Press, 2000.
• Seyidov, Rashad. Arap Modernleşmesi ve Etkileri, Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2024.
• Seyidov, Rashad. Necib Mahfuz ve Modern Arap Edebiyatında Romanın Gelişmesindeki Rolü. Erzurum: Atatürk University, Institute of Social Sciences, Doctoral Thesis, 2022.
• Somuncuoğlu, Ecehan. “19 Yüzyılda Nahda Hareketi Modern Arap Düşüncesinin Oluşumu Kapsamı ve Sınırları”, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi 3.1 (2015), 103-120.
• Starkey, Paul. Modern Arabic Literature, Edinburgh: Edinburgh University Press, 2006.
• al-Subeyyil, Abdulazīz. Bakādir, Ebū Bekr. Shawqānī Muhammad, Tārīh Camridge li-Adab al-‘Arabī: al-Adab al-‘Arabī al-Hadīs, Jidde: al-Nādī al-Adabiyyu al-Thaqāfiya, 2002.
• Şahin, Şener. Emîn er-Reyhânî ve Mehcer Edebiyatı’ndaki Yeri. Bursa: Uludağ University, Institute of Social Sciences, Doctoral Thesis, 2002.
• Şimşek, Sultan. Amerika’daki Arap Göç Edebiyatında Din Anlayışı, Saarbrücken: Türkiye Alim Kitapları, 2015. Yaktîn, Sa‘îd. “Arap Romanı: Geçmişten Günümüze (Etkileşimsel Arap Romanına Bir Bakış)”, çev. İsmail Alan, Doğu Araştırmaları, 12 (2013/2) 177-189.
• Yazıcı, Hüseyin. Göç Edebiyatı İstanbul: Kaknüs Yay. 2002.
• Zor, Salih. Dîvân Grubu’nun Modern Arap Edebiyatındaki Yeri. Bursa: Uludağ University, Institute of Social Sciences, Master’s Thesis, 2007.
• Banipal Magazine of Modern Arabic Literature, “Paul Starkey” Erişim 28 Ekim 2024. https://www.banipal.co.uk/contributors/contributor.cfm?contributor_id=523
• Durham University “Paul Starkey” Erişim 16 Kasım 2024. https://www.durham.ac.uk/staff/p-g-starkey/
• Dünya Edebiyatında Roman Türünün Doğuşu. Erişim 18 Aralık 2024. https://www.scribd.com/document/710185876/Dunya-Edebiyatında-Roman-Turunun-Doğuşu
• The Banipal Trust for Arab Literature, “The 2015 Saif Ghobash Banipal Prize for Arabic Literary Translation” Erişim 28 Ekim 2024. https://www.banipaltrust.org.uk/prize/award2015.cfm
• Turk Edebiyati. org Türk Dili ve Edebiyatı. Erişim 28 Ekim 2024. https://www.turkedebiyati.org/dunya-edebiyatinda-roman/