Global Citizenship from an Islamic Educational Perspective

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 2, 1027 - 1051, 15.12.2019

Mohammad Thalgi

https://doi.org/10.18505/cuid.527285

Öz

This
article aims to demonstrate the Islamic educational outlook of global
citizenship through explaining its concept, rules, needs, values ​​and
behavioral principles. This is done by extrapolating the texts of Qur'an and
Sunnah; studying the educational scientists’ opinions; and the global experiences
in this field. This article’s findings show that there is a need to strengthen
the values and behaviors of global citizenship in the Islamic education
curriculum of, while, at the same time, adhering to the contractual, legal and
ethical rules. The findings show that, in general terms, the principles of
global citizenship, are in line with the texts of Qur'an and Sunnah and the
views of the educational scholars. Based on these principles, this article
suggests topics to be included in the outputs of the Islamic education courses.
From an Islamic perspective, the practical areas of global citizenship
education begin with the philosophy of education and its general objectives
and, then, they outline the curricula. These goals turn into knowledge, practices
and trends that learners acquire through textbooks, events and activities in
the school environment.

Summary:
The term "Global Citizenship" is one
of the new terms that has emerged to emphasize common elements of the universal
human identity and, in particular, the rights and duties of migrant and asylum
communities. Due to a range of changes, which have contributed to the increased
communication of individuals and communities and increased problems relating to
multicultural societies and, more especially, in the migrant and asylum
communities, trends have emerged to apply the values and behaviors of global
citizenship. These trends focus on the individuals’ values and behaviors and
promote cooperation, empathy, mutual respect and global knowledge. Many global
education institutions are involved in incorporating global citizenship into
their curricula. Islamic religious education is one of the basic lessons that
are supposed to address the issues of global citizenship. Hence, there is an
urgent need to consolidate global citizenship, through the statement of its
concept, characteristics, standards and principles from the perspective of
Islamic education, and to show their cognitive and behavioral applications to
areas within the curricula. Therefore, this paper aims to identify a general
and comprehensive perception of education on global citizenship from an Islamic
educational perspective. This is done by clarifying its basic principles in the
Qur'an and Sunnah and, from the point of view of Muslim scholars, by clarifying
their applied areas in the educational philosophies and outlining the
educational outputs from the curricula.

Islamic
education promotes values and behaviors of respect and acceptance of religious
differences. However, this does not mean the acceptance of all aspects of
religions and other legislation. This shows, on the other hand, the religious
privacy of the learner and, on the other hand, that educational institutions of
other faiths are not required to learn Islamic doctrine and legislation if they
do not wish to do so. Thus, there is no contradiction between emphasizing the
specificity of the learner's contractual and legislative aspect and his/her
view of other religions and their followers by respecting them and accepting
their existence. This article deals with ethnic and sectarian differences
between Muslims so that education policy makers in the Muslim world can build
educational goals and design curricula with standards that ensure international
knowledge and interest while respecting the specificities, values of respect,
cooperation and coexistence. There is, also, a need to educate people about
global citizenship in the Islamic world and, more especially, since they all
face many cultural and developmental challenges. The most important are the
challenges of originality versus Westernization, justice versus tyranny,
development in the face of underdevelopment and cooperation in the face of
conflict.

There
are a number of books and articles dealing with global citizenship. While these
differ in their analysis of the issues of global citizenship, they are in
general agreement about the basic subjects. These studies’ findings conclude
that the main subjects of global citizenship are: namely, world peace; global
cooperation; moral responsibility; human rights issues; multiculturalism;
conservation of the environment; and universality of thought and knowledge.
Islamic religious texts emphasize the above mentioned principles of global
citizenship and where Islamic culture has a distinctive and proactive role.
These principles can be included in Islamic education curricula in the form of
its outputs. The Islamic legislative, religious and moral systems contain
important directives for individuals and groups so that they establish positive
relationships with each other in the local, national and global environments.
These guidelines are supposed to form part of the culture of Muslims who
profess Islamic beliefs. However, of course, both at the internal and external
levels, the forms of application of this culture differ from one society to
another. These differences are due to the way, in which these understandings
are interpreted, and to the nature of the national, ideological or national
tendencies adopted by these societies. In any case, both within Islamic
countries and in countries of migration and alienation, Islamic culture
continue generally to be an essential determinant of the social behavior of
Islamic societies.

Education
is the best way to impart global values and behaviors. The topics, presented by
the Islamic education courses, are fundamental topics and are in addition to
the subjects offered by the lessons of national education, moral education and
other similar lessons. With the emerging era of globalization and the convergence
of individuals and groups through either direct or electronic communication, it
is necessary to identify the values and behavioral frameworks that determine
the nature of the relationships of Islamic societies at both the internal and
external levels. Hence, the cultural environment, in which the individual
lives, is no longer confined to the geographical area. Global cultural
institutions are turning to global citizenship instead of traditional
citizenship.

The
most important characteristic of the Islamic view of global citizenship is its
emphasis on both the participatory and the integrative aspects. The
characteristic of communism relates to the orientation of Islamic culture to
others at both individual and collective levels through addressing the common
human elements in the global, cognitive and moral fields. The complementary
feature emphasizes the need to link the participatory aspects to the learner’s
specificity of the contractual, legislative and ethical aspects so that the
balanced identity is achieved through belonging in a harmonious manner to the
global citizenship and Islamic culture.

The
areas of application for education on global citizenship in educational
institutions begin with the education philosophy and its general objectives. This
is followed by the outlines of the curricula before turning to the acquired
knowledge, practices and trends through textbooks, events and activities in the
school environment and the external community.

Finally,
this article recommends that educational policy makers, supervisors and
teachers include the principles of global citizenship in Islamic education
curricula and transform them into applied behaviors. This article recommends,
also, that further studies be conducted to analyze the content of textbooks in
order to determine the extent to which they guarantee the principles of global
citizenship from an Islamic educational perspective.

Anahtar Kelimeler

Islamic Education, Global Citizenship, Multiculturalism, Global Peace, Humanitarian Coopera-tion

المواطنة العالمية من منظور تربوي إسلامي

Öz

المستخلص: هدفت هذه الدراسة إلى بيان
النظرة التربوية الإسلامية  للمواطنة
العالمية، من خلال بيان مفهومها وضوابطها والحاجة إليها، ومن ثم عملت الدراسة على
استخراج مبادئها وبيان تطبيقاتها القيمية والسلوكية، وقد تم ذلك من خلال استقراء
نصوص الكتاب والسنة وآراء العلماء، والاطلاع على التوجهات العالمية في هذا الموضوع،
وقد تبين من خلال الدراسة أن هناك حاجة لتعزيز قيم وسلوكيات المواطنة العالمية
في  مناهج التربية الإسلامية، مع الالتزام
بالضوابط العقدية والفقهية والأخلاقية الخاصة بالمسلمين. كما بينت الدراسة أن مبادئ
المواطنة العالمية، من الناحية الإجمالية، 
تتماشى مع نصوص الكتاب والسنة وآراء العلماء. واعتماداً على هذه المبادئ
قدمت الدراسة مواضيع مقترحة لتضمينها في مخرجات دروس التربية الإسلامية. وتظهر
المجالات التطبيقية للتربية على المواطنة العالمية من منظورها الإسلامي، ابتداء من
خلال تضمينها في فلسلفة التعليم، وأهدافه العامة، ومن ثم التأكيد عليها في الخطوط
العريضة للمناهج الدراسية، والعمل على تحويل هذه الأهداف إلى معارف وممارسات
واتجاهات مكتسبة للمتعلمين، من خلال الكتب المدرسية والفعاليات والأنشطة في البيئة
المدرسية وخارجها.

الملخص: يعد مصطلح المواطنة
العالمية  (Global Citizenship) من المصطلحات الجديدة التي ظهرت لتؤكد على عناصر مشتركة لهوية
الإنسان العالمية وحقوقه وواجباته في مجتمعات الهجرة واللجوء على وجه الخصوص.
ونتيجة لمجموعة من التغيرات التي ساهمت في زيادة تواصل الأفراد والمجتمعات من
جهة  وتنوعهم الثقافي  من جهة أخرى، وازدياد المشكلات المتعلقة
بمجتمعات التعدد، خصوصاً لدى مجتمعات الهجرة واللجوء، ظهرت المطالبات بتطبيق قيم
وسلوكيات المواطنة العالمية التي تركز على قيم وسلوكيات انتماء الفرد للمشتركات
الإنسانية، وتعزز من اتجاهات التعاون والتعاطف والاحترام المتبادل، والمعرفة
العالمية.  واتجهت أنظمة التعليم العالمية
إلى تضمين مواضيع المواطنة العالمية في مناهجها الدراسية.  وتعتبر دروس التربية الإسلامية من الدروس
الأساسية التي من المفترض أن تتناول مخرجاتها مواضيع المواطنة العالمية، ومن هنا
أصبحت الحاجة ملحة، لتأصيلها، من خلال بيان مفهومها، وخصائصها وضوابطها ومبادئها
من منظور تربوي إسلامي،  وبيان مجالاتها
التطبيقية، المعرفية والسلوكية في المناهج الدراسية.  ومن هنا هدفت الدراسة إلى إيجاد تصور عام وشامل
للتربية على المواطنة العالمية من منظور تربوي إسلامي، وبيان المنطلقات الأساسية
لقيمها وسلوكياتها في النصوص الشرعية وآراء العلماء المسلمين، وتوضيح مجالاتها
التطبيقية في فلسفات التعليم والخطوط العريضة للمناهج ومخرجاتها التعليمية.

تعزز التربية الإسلامية قيم وسلوكيات احترام وقبول الاختلاف، لكن هذا لا
يعني قبول جميع ما تتضمنه العقائد والتشريعات 
الأخرى، وهنا يظهر جانب الخصوصية الإيمانية للمتعلم، وبالمقابل لا يلزم
أصحاب الأديان الأخرى بتعلم العقيدة والتشريعات الإسلامية. وبالتالي فإنه لا تعارض
بين التأكيد على خصوصية الجانب العقدي والتشريعي للمتعلم، وموقفه من الأديان
الأخرى، وبين احترام المتعلم لأصحاب المذاهب والديانات وقبوله بوجودهم.   وهذا الأمر ينسحب على الاختلافات العرقية و
المذهبية بين المسلمين، فيمكن لواضعي السياسات التربوية في دول العالم الإسلامي أن
يبنوا الأهداف التربوية ويصمموا المناهج الدراسية بمعايير تكفل المعرفة والاهتمام
العالميين، وتراعي في نفس الوقت الخصوصيات، وقيم الاحترام والتعاون والعيش
المشترك.  وكذلك تظهر الحاجة للتربية على
المواطنة العالمية في العالم الإسلامي، لا سيما أنها تقف جميعها أمام تحديات
ثقافية وتنموية متعددة، أهمها: تحديات الأصالة مقابل التغريب، والعدالة في مقابل
الاستبداد، والتنمية في مواجهة التخلف، والتعاون في مواجهة التصارع.

تناولت دراسات متنوعة مجالات المواطنة العالمية،وإن اختلفت عن بعضها في
إضافة مجال أو أكثر، إلا أنها عموماً اتفقت على الموضوعات الأساسية، وقد خلصت هذه
الدراسات إلى أن الموضوعات الأساسية للمواطنة العالمية هي: السلام العالمي،
التعاون العالمي، المسؤولية الأخلاقية، قضايا حقوق الإنسان، التعددية الثقافية،
الحفاظ على البيئة وعالمية الفكر والمعرفة. 
وقد أكدت النصوص الشرعية على مبادئ المواطنة العالمية: السلام العالمي،
التعاون العالمي، المسؤولية الأخلاقية، قضايا حقوق الإنسان، التعددية الثقافية،
الحفاظ على البيئة وعالمية الفكر والمعرفة. وحيث كان للثقافة الإسلامية دور متميز
ومبادر فيها. ويمكن تضمين هذه المبادئ  في مناهج
التربية الإسلامية، وصياغتها على شكل مخرجات.

تحتوي الأنظمة التشريعية والإيمانية والأخلاقية في الإسلام على توجيهات
هامة للأفراد والجماعات من أجل إقامة علاقات إيجابية مع الآخر في المحيط المحلي و
الوطني والعالمي، وتشكل هذه التوجيهات جزءاً من ثقافة المسلمين الذين يدينون
بالإسلام. لكنه بالطبع، تختلف أشكال تطبيق هذه الثقافة من مجتمع إلى آخر سواء على
المستويات الداخلية أم الخارجية. ترجع هذه الاختلافات إلى طريقة تفسير هذه
التوجيات، وإلى طبيعة الاتجاهات القومية أو الآيديولوجية أو الوطنية التي تتبناها
الدول. وعلى أية حال لا زالت الثقافة الإسلامية عموماً محدداً أساسياً من محددات
السلوك الاجتماعي، للمجتمعات الإسلامية سواء داخل البلاد الإسلامية، أم في بلاد
الهجرة والاغتراب.

ولا شك أن التعليم هو الوسيلة المثلى من أجل إكساب القيم والسلوكيات
العالمية، وتعتبر المواضيع التي تطرحها دروس التربية الإسلامية مواضيع أساسية في
هذا المجال، إلى جانب المواضيع التي تطرحها دروس التربية الوطنية و التربية
الأخلاقية وغيرها من الدروس المشابهة.  
ومع قدوم عصر العولمة ونتيجة تقارب الأفراد والجماعات بالتواصل المباشر أو
الإلكتروني، كان لابد من بيان الأطر القيمية والسلوكية التي تحدد طبيعة علاقات
المجتمعات الإسلامية على المستويين الداخلي والخارجي، ولوحظ في السنوات الأخيرة
زيادة التأثير والتأثر الثقافي، ومن هنا أصبح المحيط الثقافي الذي يعيشه الفرد لا
يتحدد بمحيطة الجغرافي فقط، وأصبح العالم يتجه إلى تفعيل المواطنة العالمية على
حساب المواطنة التقليدية. ومن هنا ظهرت الحاجة من تعزيز دور وسائل التربية
الإسلامية من أجل تقديم تصور صحيح عن المحتوى المعرفي والاتجاهي والسلوكي، لهذه
التطورات الثقافية.

إن أهم ما يميز النظرة الإسلامية للمواطنة العالمية هو  تأكيدها على جانبي التشاركية والتكاملية، معاً،
أما خاصية التشاركية، فتتعلق بتوجه الثقافة الإسلامية إلى الآخر  على المستوى الفردي والجماعي، من خلال مخاطبته
بالعناصر الإنسانية المشتركة في المجالات الكونية والمعرفية، والأخلاقية. أما
الخاصية التكاملية فهي تؤكد على ضرورة الربط بين الجوانب التشاركية وخصوصية الجوانب
العقدية والتشريعية والأخلاقية للمتعلم، بحيث تتحقق له شخصية التوازن من خلال
الانتماء بشكل منسجم للثقافة العالمية والثقافة الإسلامية، وحتى لا يتم توسيع
جوانب المواطنة العالمية للمتعلم على حساب تغييّب الجوانب خصوصية الثقافة
الإسلامية.

ومن هنا يتوجب على صانعي السياسات التعليمية تفعيل دور دروس التربية
الإسلامية لجعلها تخاطب جميع مستويات العلاقات الإنسانية من مستواها الأقرب، وهي
المجتمعات التي تدين بالإسلام وتختلف بأحد الاختلافات الثقافية مثل القومية أو
اللغة أو الثقافة المحلية، لتقيم علاقات إيجابية فيما بينها، ثم تذهب التربية
الإسلامية إلى أبعد من ذلك، لتخاطب المجتمعات التي لا تشترك لأي عنصر من عناصر
الهوية الثقافية، ويجمعها المشترك الإنساني.

تظهر المجالات التطبيقية للتربية على المواطنة العالمية في المؤسسات
التعليمية، ابتداء في فلسلفة التعليم، وأهدافه العامة، ومن ثم في الخطوط العريضة
للمناهج الدراسية، لتتحول هذه الأهداف إلى معارف وممارسات واتجاهات مكتسبة
للمتعلمين، من خلال الكتب المدرسية والفعاليات والأنشطة في البيئة المدرسية
وخارجها. ومن هنا فإن تفعيل
المواطنة العالمية في المؤسسات التعليمية يحتاج إلى جهود متظافرة من واضعي
السياسات التربوية والمخططين التربويين، وواضعي المناهج الدراسية، والمعلمين.

توصي الدراسة واضعي السياسات التربوية والمشرفين والمعلمين بتضمين مناهج
التربية الإٍسلامية مبادئ المواطنة العالمية وتحويلها إلى سلوكيات مطبقة. كما توصي
الدراسة بإجراء دراسات تحليل محتوى للكتب المدرسية لمعرفة مدى تضمنها لمبادئ
المواطنة العالمية من منظور تربوي إسلامي. 

Anahtar Kelimeler

التربية الإسلامية, المواطنة العالمية, التعدد الثقافي, السلام العالمي, التعاون الإنسانيالتربية الإسلاميةالمواطنة العالمية

İslâm Eğitimi Açısından Küresel Vatandaşlığa Bakış

Öz

Bu çalışma, İslâm Eğitimi perspektifinden küresel vatandaşlık
kavramıyla ilgili ilkeler ve uygulama alanlarını açıklığa kavuşturmayı
hedeflemektedir. Ayrıca Kur’ân ayetleri ve hadislerde küresel vatandaşlığa yönelik
değerleri destekleyen normları ve öğrenim çıktılarını belirlemeyi
amaçlamaktadır. Burada küresel vatandaşlık kavramı,  bilişsel, duygusal ve  davranışsal hedef alanları çerçevesinde din
eğitimi derslerindeki örnek uygulama ve uygun konularla birlikte ele
alınmıştır. Kur’ân ayetleri ve hadisler doğrultusundaki İslâm inanç ve ahlak
ilkeleri, insanların gerek kendi toplumları içinde ve gerekse diğer toplumlar
ile olumlu ilişkiler kurmasını teşvik etmektedir. Bu teşvikler hem yerel hem de
evrensel özellikler taşımaktadır. Bu yönde karşılaşılan örnek olaylar aynı
zamanda İslâm inancının ve ahlak değerlerinin evrenselliğini yaşanmış olaylarla
da örtüşecek biçimde yansıtmaktadır. Bu ilkeler aynı zamanda İslâm'ın inanç,
ahlak ve hukukla ilgili özel konularının bir bütünlük çerçevesinde ele
alınmasını sağlamaktadır. Küresel vatandaşlık konuları öncelikle eğitim
felsefesinin genel ve özel amaçları doğrultusunda müfredat çerçevesinde hedef
kitleye evrensel bir değer olarak kazandırılmalıdır. Bu konu okullarda eğitsel
ve kültürel faaliyetler ile de desteklenmelidir.

Özet: Küresel vatandaşlık
kavramı bütün dünyada giderek yaygınlık kazanan önemli kavramlar arasında yer
almaktadır. İnsanların ortak kimliğinin yanı sıra özellikle göçmen ve mülteci
hakları konusu eğitim alanında ön plana çıkmaktadır. Son yıllarda ise
uluslararası sorunların çoğalmasıyla birlikte bu konu güncelliğini arttırarak
önemini sürdürmektedir. Günümüz toplumlarında karşılıklı hoşgörünün korunması
için yapılan çeşitli boyutlardaki farklı çalışmalara ek olarak bu konunun örgün
eğitim müfredatlarına dahil edilmesi de gündemdedir.

Din eğitimi, küresel vatandaşlık konularını kapsayan başlıca dersler
arasında yer almaktadır. Bu nedenle küresel vatandaşlık kavramının din eğitimi
açısından temellendirilmesinin yanı sıra din eğitimi müfredatında bilişsel ve
davranışsal eğitim metotlarını vurgulamak zorunlu hale gelmiştir. Dolayısıyla
bu çalışma, İslâmi eğitim perspektifinden küresel yaşama dönük eğitimin genel
bir tasarımını oluşturmayı hedeflemektedir. Ayrıca dini kaynaklarda küresel
vatandaşlığa yönelik değerleri destekleyen normları ve öğrenim çıktılarını
belirlemeyi amaçlamaktadır.

İslâm eğitimi, dini farklılıklara saygı duymayı desteklemektedir. Ancak
bu, diğer dinlerin inançlarının onaylandığı anlamına gelmemektedir. Burada,
inanç özgürlüğü kapsamına başka dinlerin öğrenilmesi girmemektedir. Bu nedenle,
kişinin inancına vurgu ve diğer dinler hakkında takınılan tutum ile farklı din
mensuplarına saygı arasında herhangi bir çelişki bulunmamaktadır. Bu durum,
Müslümanlar arasındaki mezhep farklılıklarına yönelik takınılacak tutumun nasıl
olması gerektiğini de gözler önüne sermektedir. İslâm dünyasında eğitim
politikaları çerçevesinde, uluslararası bilgiye erişimi sağlayan ve aynı
zamanda özel hayatın korunmasını, kültürel işbirliğini ve birlikte yaşama
değerlerini gözeten standartlarda bir müfredat hazırlanabilir. Özellikle İslâm
dünyasını, küreselleşmeyle birlikte çeşitli kültürel sorunlarla
karşılaştığından dolayı küresel vatandaşlık konusunda bilgilendirilmeye ihtiyaç
duyulmaktadır. Bu çerçevede, yabancılaşmaya karşı öze dönüş, az gelişmişlik
karşısında kalkınma ve adalet ile çatışmalar karşısında işbirliği bu yöndeki
faaliyetlerin doğal sonuçları olarak okunmalıdır.

Küresel vatandaşlık kavramı çeşitli araştırmalarda çok yönlü bir biçimde
ele alınıp incelenmiş bir konudur. Bütün bu araştırmalardaki temel konular
şöyle sıralanabilir: Dünya barışı, toplumlar arası işbirliği ve dayanışma,
bireylerin ahlaki sorumlulukları, insan hakları ve hak ihlalleri, çok
kültürlülük, çevre sorunları, evrensel düşünce ve bilginin dolaşımı. Bu
makalede yukarıda adı geçen kavram ve konular İslâm kaynakları açısından
değerlendirilip eğitim müfredatlarına ilişkin öneriler sunulacaktır. İslâm,
küresel vatandaşlığın ilkelerini, barış, işbirliği, ahlaki sorumluluk, insan
hakları, kültürel çoğulculuk, çevreyi koruma, düşünce ve bilginin evrenselliği
konularını desteklemektedir. Tarihte İslâm medeniyetinin farklı coğrafyalarda
sunmuş bulunduğu zengin tecrübe bu ilkelere dönük önemli bir ilham kaynağı
olarak göz önünde bulundurulmalıdır. Bu ilkeler, eğitim müfredatlarına dahil
edilip çok zengin öğrenim çıktıları kazandırılabilir.

Kur’ân ayetleri ve hadisler doğrultusundaki İslâm inanç ve ahlak
ilkeleri, insanların gerek kendi toplumları içinde ve gerekse diğer toplumlar
ile olumlu ilişkiler kurmasını teşvik etmektedir. Bu teşvikler hem yerel hem de
evrensel özellikler taşımaktadır. Bu yönde karşılaşılan örnek olaylar aynı
zamanda İslâm inancının ve ahlak değerlerinin evrenselliğini yaşanmış olaylarla
da örtüşecek biçimde çok iyi yansıtmaktadır.

Toplumlar arasındaki bu evrensel değerlerin uygulamasında yerel
farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklılıklar etnik, ideolojik ve siyasi
sebeplerden kaynaklanabilmektedir. Buna rağmen İslâmi değerler Müslüman
toplumların ortak noktaları belirlemeye devam etmektedir. Başka ülkelere
çeşitli sebeplerle göç etmiş Müslümanlarda da aynı durum geçerliliğini
korumaktadır. Eğitim, ulusal ve evrensel değerleri kazandırmada en etkili araç
olma özelliğini taşımaktadır. Bu konuyla ilgili değerleri kazandırmada İslâm
eğitimi derslerinin önemi ortaya çıkmaktadır. Aynı zamanda vatandaşlık bilgisi,
din kültürü ve ahlak bilgisi derslerinin müfredatı da bu konuya katkı
sağlamaktadır.

Küreselleşme ve bilgi toplumu çağının şartları gereği, Müslüman toplumlar
diğer toplumlarla olan ilişkilerinin sınırlarını belirlemeleri gerekmektedir.
Yerellikten evrenselliğe geçişte karşılaşılan uyum zorlukları buna örnek olarak
gösterilebilir. Coğrafi sınırların etkisinin giderek azalmasıyla birlikte artık
vatandaşlık kavramı küresel hale gelmiş bulunmaktadır.

İslâmın küresel vatandaşlığa bakış iki temel esasa dayanmaktadır.
Bunlardan birincisi ortaklık ilkesi olup o da İslâm kültürünün diğer
kültürlerle ilişkilerini geliştirmeye teşvik etmektedir. İkinci ise çok
yönlülük taşıyan bütünsellik ilkesidir. Bu ilke benzerlikler ve farklılıklar
arasında bir denge kurulmasına hizmet etmektedir. Bu ilkeler aynı zamanda
İslâmın inanç, ahlak ve hukukla ilgili özel konularının bir bütünlük çerçevesinde
ele alınmasını sağlamaktadır. Küresel vatandaşlığın getirdiklerinin yerel
değerleri olumsuz yönde etkilememesi için gerekli önlemler alınmalıdır. Bunun
için eğitim politikaları açısından bu konuların İslâm eğitimi dersleri
müfredatı içinde yer alması ön görülmektedir. Bu müfredat toplum içindeki
farklılıkları bir zenginlik olarak görüp kuşakları aynı potada eritmeyi
sağlamalıdır. Aynı zamanda toplumlar arasındaki ilişkileri olumlu yönde
geliştirmelidir.

Küresel vatandaşlık konuları öncelikle eğitim felsefesinin genel ve özel
amaçları doğrultusunda müfredat çerçevesinde hedef kitleye evrensel bir değer
olarak kazandırılmalıdır. Bu konu aynı zamanda eğitsel ve kültürel faaliyetleri
ile de desteklenmelidir. Bu konuda başarı sağlanabilmesi için eğitim planlayıcıları
ve uygulayıcıları ortak hareket etmelidirler.

Bu makalede küresel vatandaşlık kavramı, bilişsel, duygusal ve  davranışsal hedef alanları çerçevesinde İslâm
eğitimi derslerinde uygulaması bulunan örnek uygulama ve uygun konularla
birlikte ele alınmıştır. Sonuç olarak küresel vatandaşlık değerlerine katkısı
beklenen derslerin içerik analizlerinin gözden geçirilmesi ve öğrenim
çıktılarının etkin biçimde izlenmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Eğitimi, Küresel Vatandaşlık, Çok Kültürlülük, Dünya Barışı, Toplumlar Arası İşbirliği

Kaynakça

• Aĥmed b. Ĥanbel. Müsnedü’l-İmâm Aĥmed b. Ĥanbel. thk. Şʿuayb Arnavut-Adil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2001.
• Al-Ḥākim, Abū ʿAbdallāh Muḥammad. al-Mustadrak ʿalā al-Ṣaḥīḥayn. 2 cilt. Beyrut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1990.
• Begavî, Ebû Muĥammed Ĥüseyin b. Mesud el-Begavî. Meʿâlimü’t-Tenzîl. thk. Muĥammed Abdullah en-Nemr vd. Riyad: Dâru Tayyibe, 1411/1997.
• Beyhaķî, Ebû Bekr Aĥmet b. el-Ĥasan b. ʿAli. es-Sünenü’l-kübrâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi‟l-ʿİlmiyye, 2003.
• Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû’l-Ĥayr ʿAbdullah b. Ömer b. Muĥammed eş-Şîrazî. Envâru’t-Tenzîl ve Esraru’t-Te’vîl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İĥyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1418/1997.
• Buhârî, Ebû Abullah Muĥammed b. İsmaʿil. el-Camiʿu’l-Müsnedi’s-Saĥi. thk. Muĥammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. Dâru Tavķu’n-Necât, 1422/2001.
• Davutoğlu, Ahmet. el-ʿUmķu'l-İstrâtîcî. trc. Mohammad Thalgi ve Tariķ ʿAbdulcelil. Beyrut: e-darularabiyyetü lil-ʿUlûm Naşirûn ve Merkezü'l-ceziyreti lid-dirāsāt, 2011.
• Davutoğlu, Amhet. el-ʿālemü'l-islāmî fî mehebbi't-teĥavulāti'l-ĥazāriya. trc. İbrāhim Beyyûmî. Kahire: Meķtebetü'ş-Şurûķ, 2006.
• Ebû Anzeh, Muĥammed. Vāķıʿu İşkāliyeti'l-huviyye'ti'l-ʿarabiyyeti beyne'l-utruĥāti'l-ķavmiyyeti ve'l-İslāmiyye. Yüksek lisans Tezi, el-Şarķı'lavsat Üniversitesi, 2011.
• Ebû Zahre, Muĥammed. el-ʿalāķātü'd-Devliyyetü fi'l-İslām. Kahire: Dārül'l-fikir, 1995.
• el-Aĥmad, Yusuf. Devrü Muʿallimi'l-Marhelet'sāneviyeti fî tenmiyeti ķıyemi'l-muvāteneti'alemiyeti fî devleti'l-Kuveyt. Yüksek Lisan Tezi, Ālu'lbeyt Üniversitesi, 2018.
• el-Aʿvāişeh, Ĥüseyn. el-mevsuetü'l-fıķhiyyetü'l-müyesseretü fî fıķhi'l-kitābi ve's-sünneti'l-mutahhare. 7 cilt. Amman: el-Mektebetü'l-İslāmiyye, 1429/2008.
• el-Havārî, Muĥammed ʿAli. "Tabiʿtü' ‘Alāķāti'l-Müslimine bigayrihim mine'l-Umem". Mecelletü'l-Cāmi‘at'l-İslāmiyye 19/2, (Haziran, 2011), 329-417.
• el-Mecmeu'l-Fıķhi'l-islāmî. Ķarārātü'l-Mecmeʿu'l-Fıķhi'l-islāmî. Mekke-i Mukerreme: Rabitatu'l-ʿAlemi'l-İslāmi, 2010.
• el-Kaylānî, siri. "Tedebiru Rʿiāyeti'lbiyeti fi'şeriaʿti'islāmiyye", Dirâsâtu'l-ʿUlumi'ş-şeriʿeti ve'l-ķānûn 14/2, (2014): 1209-1229.
• el-ʿUdvān Zeyd-Beni Mustafa Fediyye. "Eserü bernāmec tedrîbi fî tenmiyeti mebādi'l-muvātaneti'-ʿalemiyyeti ledā muʿallimi't-tārih fi'l-Ürdün". Dirâsâtu'l-ʿUlumi't-terbeviyye 42/1, (2015): 127-138.
• Ez-Zeyd, ʿAbdullah b. Aĥmed b. Ali. Muhtasaru Tefsîri'l-Begevî. 6 cilt. Riyad: Dārüsselām lin-Neşri ve't-tevziʿ, 1416/1997.
• Ĥakkı, İsmail. Rûĥu’l-beyân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 2010.
• İbn Battâl, Ebü’l-Ĥasan ʿAbdulmelik. Şerĥu Saĥîĥi’l-Buhârî li İbn Battâl. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim. Riyad: Mektebutü’r-Rüşd, 2003.
• İbn Ebî Ḥâtim, Abdurraĥman. Tefsîrü'l-Kur'âni'l-ʿAzîm. Mekke-i Mukerreme: Mektebetü'l-Bâz, 1419/1997.
• İbn Mensûr, Said. Sünen Saʿid İbni Mensûr, 2 cilt. Hindistan: Ed-dürerü's-sunniyye, 1982.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. 2 Cilt. el-Feyyum: Darülfelâĥ, 2009.
• Ifķih, Muĥammed. el-vatan ve'l-müvātanetü fi'l-kitābi ve's-sünne dirāsetün taĥliliyyetün tʿasîlîye, Yüksek Lisan Tezi, Cezāyir Üniversitesi, 2016.
• Iĥrişān, Ömer. el-Mevāsîķu'l-ʿArabiyyeti ve'l-islāmiyyeti liĥuķuķi'l-insān. Erişim: 10 Şubat 2019, https://www.aljamaa.net/ar/2007/11/22
• Kāzim, Sāir Reĥîm. "el-ʿAvlemetü ve muvātenetü ve'l-huvuiyye". Mecelletü'Ķādisiyye fî Ādābi ve'l-ʿulûmi't-terbeviyye 1/8. (2009): 253-272.
• Ķummî, Nizāmuddîn. Garāibü'l-Ķurān ve Ragāibu'l-furķān. 6 cilt. Beyrut: Dār al-Kutub al-ʿIlmiyyah, 1997/1416.
• Mâlik, İbn Enes. Muvaṭṭaʾ. 2 cilt. Beyrut: Dâru İĥyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1985.
• Milli Eğitim Bakanlığı. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu. Milli eğitim Bkanlığı, Ankara: 2010.
• Muķātil, Ebû'l-Ĥasan b. Süleymān. Tefsîru Muķātil b. Süleymān. 1 Cilt. Beyrut: Müessestü’t-Tārîhi’l-‘Arabî, 1423/2002.
• Müslim, İbn Ĥaccāc en-Nisâbûrî. Sahihu Müslim. thk. Muĥammed Fuad Abdulbaķi. Beyrut: Dâru İĥyai’t-Turâsi’l-Arabî, 1991.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muĥyiddin Yaĥya b. Şerif. el-Minhâc şerĥu Saĥîĥ Müslim b. Ĥaccâc. 13 Cilt. Beyrut: Dâru İĥyâu’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1390/1970.
• Norrag News. el-Lâciûn ve'n-Nâziĥûn ve't-t‘alim teĥeddiyât cedîdedetün taķıfu fî vechi't-tenmiyeti ve'siyâsât. trc. Lemâ Nusair, 2017.
• Reşid Rıza, Muĥammed Reşîd. Tefsîru’l-Menâr (Tefsîru’l-Ķur’âni’l-Ĥakîm). Kahire: Darü'lheyeti'mısriyeti'ammeti lil-kütüb, 1990.
• Şevkânî, Muĥammed b. Ali. Fetĥu’l-ķadîr el-câmi‘u beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ‘ilmi’t-tefsîr. Dârunu kesîr, Dımaşķ: 1414/1993.
• Ṭabarī, Muḥammad b. al-Jarīr. Cām‘üʿl-beyān fî taʾvīli āyi'l-Ķurʾān. 18 cilt. El-cîze: Dâr hâcer lin-neşi ve't-tevzi', 2001.
• Ṭantâvî, Muĥammed Seyyid. et-Tefsîru’l-vesît lil Ķur’âni’l-Kerîm. 13 Cilt. Kahire: Dâru’l-Nahde, 1998.
• Tirmizî, Ebû ‘İsa Muĥammed b. İsa b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• UNESCO. e-Terbiyetü ‘Ale'l-muvāteneti'l-‘lemiyye mevāzi‘ ve Ehdāfün t‘alimiyye. Beyrut: 2015.
• University of Minnesota, "‘Ilanü'lķahire li-Ĥuķuķi'l-insani fi'l-islām", Erişim: 8 Şubat 2019, http://hrlibrary.umn.edu/arab/a004.html
• Vezāretü'l-Avķāfi ve'ş-Şu‘uni'l-İslāmiyye. el-Mevsu‘etü'l-fıķhiyyet'ül-Kuveytiyye. Kuveyt: Dārü's-Sefva, 1983/1404.
• Vezāretü't-Terbiyeti ve't-t‘alîm. el-İtāru'l-‘ammu ve'n-Netācātu'l-‘ammetü ve'hāssatu lit-terbiyeti'-İslāmiyye. Amman: İdāretü'l-menāhici ve'l-kütüb'l-medresiyye, 2013.