Maneviyata Duyarlı Sosyal Hizmet

Yıl 2021, Cilt: 25 Sayı: 2, 597 - 618, 15.12.2021

Vehbi Ünal

https://doi.org/10.18505/cuid.879254

Cited By: 2

Öz

Bu araştırma, sosyal hizmette maneviyata niçin ihtiyaç duyulduğu sorusuna cevap aramaktadır. İnsanın karşılaştığı sorunları aşmada, bu sorunlarla başa çıkmada, bunları anlamlandırmada ve manevi huzura erişmede manevi destek kaynaklarının danışana sunulmasına maneviyata duyarlı sosyal hizmet denir. Sosyal hizmetin tarihinin insanlık tarihiyle eş değer olduğunu söyleyebiliriz. Dolayısıyla özellikle Batı’da modernleşme sürecinde yaşanan sorunlar ya da dönemin hâkim paradigması (bilim-kilise çatışması, rasyonelleşme ve pozitivist bilgi yaklaşımı) bir dönem, maneviyattan uzak sosyal hizmet disiplini ve müdahalesini de beraberinde getirmiştir. Batı’da 20. yy.ın son çeyreğinde, bu yaklaşımın eksikliğinin hissedildiğini ve günümüzde bu alanla ilgili çalışmaların yoğunlaştığını söyleyebiliriz. Türkiye’de ise bu konudaki çalışmaların yetersizliği açıktır. Çalışmanın problemi, maneviyata duyarlı sosyal hizmete niçin ihtiyaç vardır? Ülkemizde konu ile ilgili literatürün yetersizliği çalışmanın önemini ortaya koymaktadır. Çalışmanın yöntemi ise literatür taramasına dayalı betimsel bir çalışmadır. Sosyal hizmet mikro, mezzo ve makro düzeyde bireylerin, ailelerin, grupların ve toplumların işlevselliğini artırmayı, sorunlarını aşmada onları güçlendirmeyi kendisine hedef edinen bir meslektir. Dolayısıyla sosyal hizmet, bireylerin kendilerinden ve kendileri dışından kaynaklanan sorunları aşmada, kaynaklarla fırsatları buluşturma noktasında yardımcı olur. Manevi değerlere mesafeli olan sosyal hizmet anlayışının bireylerin karşılaştıkları bazı sorulara ve sorunlara tatmin edici cevap bulmasının zorluğu aşikârdır. Maneviyata duyarlı sosyal hizmet anlayışı ve uygulamalarının danışanlara sorunları aşmada, bunları anlamlandırmada ve bireyi güçlendirmede önemli rol oynayacağı da açıktır. Bu çalışma maneviyata duyarlı sosyal hizmetin gerekliliğini dört maddede ele almaktadır: Birincisi, modern toplumlar geçmişe nazaran daha fazla tehdit ve korku altındadır. Dolayısıyla daha fazla kaygı, stres ve güvensizlik yaşamaktadırlar. Teknoloji ve bilimdeki gelişmeler insana büyük imkân ve kolaylıklar sunarken diğer taraftan onları bugüne kadar yaşanmayan bazı problemlerle de karşı karşıya bırakmıştır. Maneviyata duyarlı sosyal hizmet bireylerin, grupların ve toplulukların yaşamış olduğu korku ikliminden onların mevcut kültürel yapısını ve inanç dünyasını harekete geçirerek uzaklaşmalarına katkı sağlayacaktır. İkincisi, modern yaşam tarzı ve bireyselleşme insanın sosyal destek sistemlerini zayıflatarak yalnızlaştırmıştır. Modern yaşam tarzı insanı yalnızlığa itmektedir. Bireyci ve ben merkezli yaşam tarzı bireyi toplumsal bağlardan uzaklaştırarak yalnızlaştırmış ve başkasına ihtiyaç duymayan bir algı oluşturmuştur. Maneviyata duyarlı sosyal hizmet bireyin yalnızlığını gidererek yaşam kalitesini ve sevincini artıracak, geleceğe ümitle bakmasında ve yalnızlığını aşmada kendisine yardım sağlayacaktır. Üçüncüsü, insanoğlu karşılaştığı olayları ve sorunları anlamlandırmak ister. Modern çağa “anlamlandırma krizi çağı” desek yanlış olmaz. Günümüz insanı karşılaştığı sorunları anlamlandırma noktasında ciddi krizler yaşamaktadır. Özellikle de ağır hastalık, engellilik ve ölüm gibi varoluşsal yaşamı tehdit eden unsurlarla karşılaştığında bu sorunları aşmada ve yaşamının anlamlandırılmasında maneviyatın etkisi büyüktür. Bireylerin kaybettikleri anlamı yeniden inşa etme çabaları ancak maneviyata duyarlı sosyal hizmet sunumu ile mümkün olabilmektedir. Dördüncüsü, modern sosyal hizmet anlayışının insan merkezli, bütüncül, hak temelli olması nedeniyle insanın bütüncül değerlendirilmesi gerektiği düşüncesi maneviyata duyarlı sosyal hizmetin gerekliliğini ön plana çıkarmaktadır. Baş döndüren, çok çeşitli ve hızlı bir değişim yaşayan günümüz insanı karmaşık ilişkiler ağı içerisinde yaşamaktadır. İnsan davranışlarının tek boyutlu değerlendirilmesinin yanlışlığı günümüzde daha iyi anlaşılmaktadır. Müracaatçıların bireysel farklılıkları ve sorunlara yaklaşımları bunlara yönelik uygulamaların da bütüncül ve kuşatıcı bir bakış açısı ile değerlendirilmesini zorunlu hale getirmektedir. Dolayısıyla insanın bütüncül değerlendirilmesi, manevi sosyal hizmetin bireylere sunulan bir ikram değil insan olmasından kaynaklı hak çerçevesinde değerlendirilmesi gerekliliğini de ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Maneviyat, Sosyal Hizmet, Manevi Sosyal Hizmet, Yalnızlık, Anlamlandırma

Spiritually Sensitive Social Service

Öz

This research seeks an answer to the question of why spirituality is needed in social service. Providing spiritual support resources to the client in overcoming the problems that people face, coping with these problems, making sense of them, and reaching spiritual peace is called spiritually sensitive social service. It can be said that the history of social work is equivalent to the history of humanity. Therefore, especially in the West, the problems experienced in the modernization process, or the dominant paradigm of the period (science-church conflict, rationalization and positivist approach to knowledge) brought a social service discipline and intervention, which was far from spirituality. It can be said that, in the last quarter of the 20th century, the lack of this approach was felt in the West and the studies on this field are accumulating today. In Turkey, there is an obvious gap in this literature. The problem of the present study is why there is a need for spiritually sensitive social service. The gap in the literature on this subject in Turkey indicates the importance of the study. The present study is of a descriptive method based on literature review. Social service is a career that aims to increase the functionality of individuals, families, groups, and societies at micro, mezzo, and macro levels and to strengthen them in overcoming their problems. Therefore, social service helps individuals to overcome problems arising from the individual issues and external factors and to meet resources with opportunities. It is obvious that it is difficult for a social service approach, which is distant from spiritual values, to find satisfactory answers to some of the questions and problems faced by individuals. It is clear that the understanding and practices of social service sensitive to spirituality will play an important role in helping clients overcome problems, make sense of them, and strengthen the individual. This study addresses the necessity of spiritually sensitive social service in four items: First, modern societies are under more threat and fear in comparison with the ones in the past. Therefore, they experience more anxiety, stress, and distrust. While the developments in technology and science offer great opportunities and conveniences to people, they have also manifested some problems that have not been experienced until today. Social service sensitive to spirituality will contribute to the separation of individuals, groups, and communities from the climate of fear they have experienced by activating their current cultural structure and world of belief. Second, modern lifestyle and individualization have isolated people by weakening people's social support systems. Modern lifestyle makes people to experience loneliness. The individualistic and self-centered lifestyle has alienated the individual from social ties and created a perception that one does not need anyone else. Social service that is sensitive to spirituality will increase the quality of life and joy of the individual by eliminating one’s loneliness and will help one to look to the future with hope and to overcome one’s loneliness. Third, human beings want to make sense of the events and problems they encounter. It would not be wrong to call the modern age "the age of the crisis of meaning". Today's people are experiencing serious crises in terms of making sense of the problems they face. Especially when faced with existential life-threatening factors such as severe illnesses, disability, and death, spirituality has a great impact on overcoming these problems and making sense of life. The efforts of individuals to rebuild the meaning they have lost can only be possible with the provision of social services sensitive to spirituality. Fourth, since the modern social service understanding is human-centered, holistic, and rights-based, the idea that people should be evaluated holistically highlights the necessity of spiritually sensitive social service. Experiencing a dizzying, diverse and, rapid change, today's people live in a complex network of relationships. The inaccuracy of the one-dimensional evaluation of human behavior is better understood today. The individual differences of the clients and their approaches to the problems make it necessary to evaluate the applications for these with a holistic and encompassing perspective. Therefore, the holistic evaluation of human also reveals the necessity of evaluating the spiritual social service within the framework of the rights arising from being human, not as a treat offered to individuals.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Spirituality, Social Service, Spiritual Social Work, Loneliness, Signification

Kaynakça

• Adler, Alfred. Yaşamın Anlamı ve Amacı. İstanbul: Say Yayınları, 1998.
• Akbaş, Emrah. Sosyal Çalışmada Çağdaş Eleştirel Prespektifler. Ankara: SABEV Yayınları, 2014.
• Akalın, Şükrü Hâluk vd. Türkçe Sözlük. 11. Basım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Akgül Gök, Fülya ve Arslan Özdemir, Ezgi. “Sosyal Hizmet Uygulamalarında Beden-Zihin-Ruh (Tin) Müdahaleleri”. Itobiad: Journal of the Human & Social Science Researches 9/1 (2020), 398-416.
• Albayrak, Ahmet. vd. “Kanser Hastalarında Yaşam Kalitesini Etkileyen Din ve Maneviyat Üzerine Teorik Yaklaşımlar”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/40 (2019), 349-376.
• Apak, Hıdır. “Güçlendirme ve Maneviyata Duyarlı Sosyal Hizmet”. The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS) 67 (2018), 399-411.
• Apak, Hıdır. Sosyal Hizmet ve Maneviyat. İstanbul: Bir Yayıncılık, 2018.
• Aydın, Durmuş. “Dünyada Sosyal Hizmetin Ortaya Çıkışı, Gelişimi ve Uluslararası Sosyal Hizmet”. Sosyal Hizmet Tarihi. ed. Recep Çelik. Ankara: Grafiker Yayınları, 2020.
• Bahadır, Abdülkerim. İnsanın Anlam Arayışı ve Din. 4. Basım. İstanbul: İnsan Yayınları, 2018.
• Beck, Ulrich. Risk Toplumu Başka Bir Modernliğe Doğru. çev. Bülent Doğan. İstanbul: İthaki Yayınları, 2011.
• Bostancı Daştan, Nihal ve Buzlu, Sevim. “Meme Kanseri Hastalarında Maneviyatın Etkileri ve Manevi Bakım”. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi 3 /1 (2010), 73-78.
• Burke, Mary T. vd. Religious and Spiritual İssues in Counseling. New York: Brunner-Routledge, 2005.
• Canda, Edward R. vd. Spiritual Diversity in Social Work Practice. New York: Free Press, 1999.
• Certel, Hüseyin. Suçlularda Dine Dönüş. Ankara: Nobel Yayınları, 2009.
• Certel, Hüseyin. “Din İstismarı Üzerine”. Journal of Islamic Research 22/1 (2011), 1-11.
• Cook, Christopher Charles. “Addiction and Spirituality”. Addiction 99/5 (2004), 539-551.
• Çelik, Celalettin. “Sekülerleşmenin Kuramsal Sosyolojik Serüveni”. İslami Araştırmalar Dergisi 28 /3 (2017), 209- 223.
• Çiftçi, Adil. Din ve Modernlik, Toplumbilim Yazıları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• Çoban, Melih. “Uyuşturucu Madde Bağımlılığı ile Mücadelede Manevi Danışmanlık Ve Rehberlik Uygulamalarının Yeri Ve Önemi: İstanbul Örneği”. ed. Ali Ayten vd. Manevi Danışmanlık ve Rehberlik II. İstanbul: Dem Yayınları, 2016.
• Duman, Zeki ve Akçaya, Emine. “Engelli Bebeği Olacağını Öğrenen Kadınların Gebeliğe İlişkin Karar Verme Süreçlerini Etkileyen Faktörler”. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi 23/2 (2020), 104-132.
• Emmons, Robert ve Paloutzian, Raymond. “Din Psikolojisi”. çev. Ali Ayten. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2001/2), 105-108.
• Ersözlü, Selda. Modernliğin Bireyciliği İle Yaşam Politikalarında Beliren Bireyselleşmenin Arasındaki Farkın İlişkiselliği. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Frankl, Victor Emil. İnsanın Anlam Arayışı. 33. Basım. çev. Selçuk Budak. İstanbul: Okyanus Yayınları, 2016.
• Geçtan, Engin. Varoluş ve Psikiyatri. İstanbul: Remzi Kitapevi, 1999.
• Genç, Yusuf ve Durğun, Arif. “Manevi Bakımın Gerekliliği ve Bakım Hizmeti Veren Meslek Elemanlarının Manevi Bakıma İlişkin Düşünceleri”. Electronic Turkish Studies 13/9 (2018), 45-66.
• Genç, Yusuf ve Seyyar, Ali. Sosyal Hizmet Terimleri (Ansiklopedik “Sosyal Pedagojik Çalışma Sözlüğü).Sakarya: Sakarya Kitabevi, 2010.
• Gökçearlan Çifci, Elif ve Altınova, Hasan Hüseyin. “Sosyal Hizmet Eğitiminde Yaratıcı Drama Yönteminin Öğrencilerin Empati Becerisine Etkisi”. Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 1 /2 (2012), 133-149.
• Gürsu, Orhan. “Madde Bağımlılığı ve Din: HİGED Örneği”. Addicta: The Turkish Journal on Addictions 5/1 (2018), 37-54.
• Hodge, David R. Spiritual Assessment in Social Work and Mental Healt Pratice. New York: Columbia University Press, 2015.
• Ingela C. Thuné-Boyle vd. “Do Religious/Spiritual Coping Strategies Affect Illness Ad-justment in Patients with Cancer? A Systematic Review of The Literature”. Social Science & Medicine 63/1 (2006), 151-164.
• Işık, Harun. “İnanç ve Maneviyatın Rehberliğinde Suç Azalımının İngiltere ve Türkiye’de Karşılıklı Olarak Değerlendirilmesi”. Türkiye’de Denetimli Serbestlik 10. Yıl Uluslararası Yaklaşımlar Sempozyumu Bildirileri. 2015. http://www.sempozyumds. com/bildiriler/bildiriler.htm (Erişim 10 Şubat 2021).
• Kahraman, Abdullah. “Yalnızlık Hastalığına Dini Bakış”, https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=6678, (Erişim 02 Kasım 2020).
• Karataş, Zeki. “Manevi Temelli Sosyal Hizmet Yaklaşımı”. Manevi Temelli Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi 1/1 (2015), 3-15.
• Karataş, Zeki. “Sosyal Bilim Araştırmalarında Paradigma Değişimi: Nitel Yaklaşımın Yükselişi”. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi. 1/1 (2017), 68-86.
• Karataş, Zeki. Evde Bakım Hizmetleri-Manevi Değerler Boyutuyla. İstanbul: Açılım Kitap, 2016.
• Keyman, Fuat. “Kapitalizm-Oryantalizm Ekseninde Küreselleşmeyi Anlamak: 11 Eylül, Modernite, Kalkınma ve Öteki Sorunsalı”. Doğu Batı 19/ (2002), 31-53.
• Kostak, Melahat Akgün. vd. “Hemşire ve Ebelerin Maneviyat ve Manevi Bakıma İlişkin Düşünceleri”. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi Sempozyum Özel Sayısı (2010), 218-225.
• Köknel, Özcan. Kaygıdan Mutluluğa Kişilik. İstanbul: Altın Kitaplar, 1999.
• Küçükcan, Talip ve Köse, Ali. Doğal Afetler ve Din. İstanbul: İSAM Yayınları, 2000.
• Lee, Mo Yee vd. Integrative Body-Mind-Spirit Social Work: an Empirically Based Approach to Assessment and Treatment. Oxford University Press, 2018.
• Mathews, Ian. Sosyal Hizmet ve Maneviyat. çev. Nebile Özmen. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2017.
• Ng, Siu Man - Chan, Cecilia L.W. “Alternatif Müdahale: Çin Kökenli Bir Beden-Zihin-Ruh Yaklaşımı”. ed. Tarık Tuncay. Sosyal Hizmet Temel Alanlar ve Eleştirel Tartışmalar içinde (319-327). Ankara: Nika Yayınevi, 2015.
• Öztan, Arzu. İnsanın Anlam Ve Mutluluk Arayışında İnancın Rolü. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Paksoy, Hüseyin. Sema Kaygusuz’un Hikâyelerinde Modern İnsanın Yalnızlığı. Ardahan: Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Pargament, Kenneth I. ve Annette, Mahoney. “Spirituality: Discovering and Conserving the Sacred”. Handbook of Positive Psychology. ed: Charles R. Snyder-Shane J. Lopez. Oxford: Oxford University Press, 2002.
• Sezen, Abdülvahit. “Günümüz İnsanının Anlamsızlık Sorunu Bağlamında Frankl ve Fowler’da Bireyin Anlam Arayışı”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 7/ 14 (2009), 189-201.
• Sidell, Nancy L. (1997). Adult Adjustment to Chronic İllness: A Review of The Literature. Health & Social Work, 22 (1), 5-11. akt. Tarık Tuncay, “Kronik Hastalıklarla Başetmede Tinsellik”. Sağlık ve Toplum 17/2 (2017), 13-20. SHK, Sosyal Hizmetler Kanunu (Kanun No. 2828), Resmi Gazete 18059 (27.5.1983). (Erişim 21 Nisan 2021). https://www. mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2828.pdf
• Şentürk, Ünal. “Modern Toplumların Öne Çıkan İki Sorunsalı: Güvensizlik ve Kaygı”. 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildiriler-Kültürel Değişim, Gelişim ve Hareketlilik. 2/2 (2007), 717-738.
• Şentürk, Ünal. Güncele Dipnotlar, Bireyden Topluma Sosyolojik Dönüşümler. Ankara: Siyasal Kitapevi, 2016.
• Tarhan, Nevzat. İnanç Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Tokat, Latif. “Metafizik Belirsizlik ve Anlam Sorunu Açısından Din ve Felsefe”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 13 /1 (2013), 7-25.
• Tuncay, Tarık. “Kronik Hastalıklarla Başetmede Tinsellik”. Sağlık ve Toplum 17/2 (2017), 13-20.
• Türk Dili Kurumu (TDK). Türkçe Sözlük. 11. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Ünal, Vehbi. “Engellilerin Engelliliğe Bakışı ve Dine Yaklaşımları”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/3 (2018), 1457- 1482.
• Ünal, Vehbi. “Modernleşme Sürecinde Yaşlılık Düşüncesini Değiştiren Olgular-Toplumsal Yaşamın Kıyısında Kalan Yaşlılar”. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 43/2 (2019), 275-298.
• Ünal, Vehbi. Modernliğin Diğer Yüzü ve Dezavantajlı Gruplar. İstanbul: Nobel Yayınları, 2020.
• WHO SRPB. Quality of Life Group. Scoring and Coding for the WHOQOL-SRBP Field-Test Instrument. Geneva: WHO, 2012.
• Yalom, Irvin, D. Varoluşcu Psikoterapi. çev. Zeliha İyidoğan Babayiğit. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001.
• Yeşilkayalı, Emel. “Maneviyat Odaklı Sosyal Çalışma Müdahalesinde Değerlendirme”. Sosyal Bilimler: Yeni Bir Başlangıç (ICHACS) ed., Tufan Çötok ve Yusuf Dobra. Knjiga-Sarajevo, 2016.
• Yeşilkayalı, Emel. “Sosyal Çalışmada Maneviyata Duyarlı Müdahale”. The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS) 53 (2016), 227-237.
• Zapf, Michael Kim. “Profound Connections Between Person and Place: Exploring Location, Spirituality, and Social Work”. Spirituality and Social Work: Selected Canadian Readings. Toronto: Canadian Scholars, 2007.
• Zastrow, Charles. Sosyal Hizmete Giriş. Ankara: Nika Yayınevi, 2013.